۱۲ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۶:۲۵

تأثیر پیروزی اردوغان بر کردها و ثبات منطقه / کمال چومانی

سرویس ترکیه – عبور HDP از حدنصاب 10 درصدی انتخابات، امید مردم کرد ترکیه را به از سر گیری مذاکرات صلح زنده کرده است. در حالی که هدف اردوغان این بود که HDP را زیر حد نصاب نگاه دارد و به این ترتیب AKP برای بحث دربارۀ مسألۀ کردها در پارلمان بیش از HDP مشروعیت داشته باشد. اگر HDP زیر حد نصاب می ماند و به پارلمان راه نمی یافت، قدرت و نفوذ اردوغان علیه PKK و اوجالان اهمیت بیشتری پیدا می کرد. احتمالاً اردوغان برنامه ریزی کرده بود که HDP، PKK و اوجالان را در موقعیتی قرار دهد که برای مصالحه امتیاز بیشتری بدهند.

نتایج انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ماه ژوئن ترکیه که در آن رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و ائتلافش با ملی گرایان افراطی و اسلام گرایان، ریاست جمهوری و اکثریت پارلمانی را از آن خود کردند، دموکراسی ترکیه و ثبات کل منطقه، به ویژه سوریه و عراق را تهدید می کند. پیروزی اردوغان، رسیدن به همۀ اهدافی که از اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام داشت و برخوردار شدن از قدرت های اجرایی نامحدود ریاست جمهوری، برنامه های ملی گرا – اسلام گرایانۀ وی را تشدید کرده است. ائتلاف جمهور، متشکل از حزب عدالت و توسعه (AKP) و حزب حرکت ملی (MHP) – که علی رغم انشعاب در آن توانست از حد نصاب 10 درصدی لازم برای حضور در پارلمان عبور کند – چشم انداز بازگشت به پروسۀ دموکراتیزاسیون و مذاکرات صلح با کردها را تیره و تار کرده است. اما هنوز امید باقی است. پایبندی گسترده به دموکراسی در میان ترک ها و جامعۀ مدنی که نشان داده است در مقابل فشار واکنش نشان می دهد، در کنار پیروزی حزب کردی دموکراتیک خلق ها (HDP) در به دست آوردن آرای کافی برای ورود به پارلمان، می توانند دموکراسی ترکیه و ثبات منطقه ای را تقویت کنند، زیرا پرداختن به مسألۀ کردها می تواند به بازگشت ترکیه به روال طبیعی خود کمک کند.

اردوغان تا سال 2013 از پیروزی های انتخاباتی خود برای هدایت ترکیه به سمت رفاه اقتصادی و ایجاد امید به حل و فصل مسألۀ کردها استفاده کرد. اما وقتی اشتیاق وی به تصاحب قدرت باعث شد جاه طلبی خود را به دستور کار AKP تبدیل کند، روند دموکراتیزه شدن متوقف شد و پروسۀ آشتی با کردها پایان یافت. دکترین احمد داود اوغلو نخست وزیر پیشین ترکیه مبنی بر «مشکل صفر با همسایگان» به مشکلات متعدد با همۀ همسایگان و دخالت ترکیه در سوریه و عراق انجامید. حزب اردوغان نتوانست در انتخابات پارلمانی ژوئن 2015 حائز اکثریت کرسی ها شود و کودتای نافرجام 2016 نیز به یک سرکوب شدید منتهی شد. امید به عضویت در اتحادیۀ اروپا از بین رفت و ترکیه به یک خودکامگی انتخاب شده تبدیل شد. اردوغان نیروهای اپوزیسیون را به حاشیه رانده است و کنترل کاملی بر رسانه ها دارد، روزنامه نگاران، اعضای پارلمان و رهبران منتخب محلی را به رندان می اندازد – اما آن قدر فضا باقی می گذارد که احزاب اپوزیسیون تنها بتوانند به فعالیت ادامه دهند و در انتخابات شرکت کنند. اگر چه انتخابات در ترکیه عادلانه و آزاد نیست، اما اردوغان با نتایج قابل باورتری نسبت به سایر خودکامگان منطقه در آنها برنده می شود؛ مثلاً عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر با از میان بردن شرایط رقابت سالم با 97 درصد آرا مجدداً به ریاست جمهوری برگزیده شد.

مسألۀ کردها در خلال آشفتگی های سیاست ترکیه در یک دهۀ گذشته نقش مهمی بازی کرده است. در واقع پروسۀ آشتی با کردها تقریباً هستۀ همۀ مسائل در ترکیه است. در فوریۀ سال 2015 دولت قبلی ترکیه با هدایت داود اوغلو با کردها – HDP، حزب کارگران کردستان (PKK) و رهبر دربند این حزب عبدالله اوجالان - به یک توافق 10 ماده ای دست یافت. این توافق، موسوم به توافق دلمه باغچه، به خوبی به مسألۀ کردها می پرداخت و ابتدا مورد تأیید اردوغان نیز قرار گرفت – اگر چه بعداً آن را به رسمیت نشناخت و باعث شد ترکیه به دوران جنگ با کردها باز گردد. صدها هزار کرد آواره شدند، صدها تن کشته شدند و روستاهای کردنشین زیادی توسط ارتش ترکیه ویران شدند. اگر مذاکرات صلح با کردها ادامه یافته بود، ترکیه در دستاورد های کردهای سوریه با حمایت ائتلاف بین المللی تحت رهبری ایالات متحده در نبرد با دولت اسلامی عراق و شام (داعش) دخالت نمی کرد. در آن صورت ترکیه کردهای سوریه را به جای دشمن، دوست خود می دانست، زیرا کردهای سوریه از نظر اجتماعی و ایدئولوژیکی با کردهای ترکیه در ارتباطند، و اوجالان را رهبر خود می دانند.

اینک پس از پیروزی اردوغان در انتخابات ژوئن، ترکیه گزینه های زیادی پیش روی خود ندارد. اردوغان یا اقتدار مستبدانۀ خود را عمق بیشتری می بخشد یا کشورش را به روند دموکراتیزه شدن و پروسۀ آشتی با کردها باز خواهد گرداند. توانایی جناح چپ، به ویژه حزب کردی HDP در عبور از حدنصاب 10 درصدی انتخابات، امید مردم کرد ترکیه را به از سر گیری مذاکرات صلح زنده کرده است. هدف اردوغان – علاوه بر کسب اکثریت پارلمانی – این بود که HDP را زیر حد نصاب نگاه دارد و به این ترتیب AKP، که از شهرهای عمدتاً کردنشین نمایندگان کرد نیز دارد، برای بحث دربارۀ مسألۀ کردها در پارلمان بیش از HDP مشروعیت داشته باشد. اگر HDP زیر حد نصاب می ماند و به پارلمان راه نمی یافت، قدرت و نفوذ اردوغان علیه PKK و اوجالان اهمیت بیشتری پیدا می کرد. احتمالاً اردوغان که خود پروسۀ آشتی را به خاطر اختلاف نظر با دولت داود اوغلو به هم زد، برنامه ریزی کرده بود که HDP، PKK و اوجالان را در موقعیتی قرار دهد که برای مصالحه امتیاز بیشتری بدهند.

در نظام ریاستی جدید که اردوغان، مانند جمهوری های سلطنتی، از قدرت اجرایی زیادی برخوردار است، بازگرداندن ترکیه به مسیر دموکراسی غیر ممکن به نظر می رسد، مگر این که تلاش برای حل مسألۀ کردها ادامه یابد. اگر چه مسألۀ کردها از زمان تأسیس ترکیه یکی از اصلی ترین مسائل این کشور بوده است، اما تنها حکومت AKP توانسته است به حل آن بپردازد. اما ائتلاف AKP با MHP، که در گذشته پیشرفت در حل مسألۀ کردها را متوقف کرده است، یعنی این که کردها همچنان شهروند درجه دو خواهند بود. اوجالان چندین بار گفته است حتی اگر جنگ 40 سال دیگر نیز به طول بیانجامد، مسألۀ کردها حل نخواهد شد. به همین خاطر PKK از سال 1993 از مذاکرات صلح با ترکیه حمایت کرده است. من در سال 2016 در قندیل با جمیل بایک از رهبران PKK مصاحبه کردم و وی تأکید کرد که مذاکرات صلح تنها راه پایان دادن به جنگ است. در این مصاحبه که در المانیتور منتشر شد، بایک از قدرت های بین المللی، به ویژه ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا درخواست کرد در حل مسألۀ کردها نقش ایفا کنند. وی گفت: «ما اعلام می کنیم که لازم است ایالات متحده و روسیه در حل مسألۀ کردها مشارکت کنند. زیرا مسألۀ کردها یک مسألۀ بین المللی است؛ مسألۀ همۀ بشریت است.» هنگام نوشتن این یادداشت نیز توانستم با یکی از اعضای PKK در قندیل گفتگو کنم تا بدانم که آیا موضع PKK تغییر کرده است. این فرد به من گفت: «PKK به مذاکرات صلح آن گونه که در دلمه باغچه توافق شده پایبند است، اما این بستگی به حکومت ترکیه دارد که آیا از آن تبعیت می کند، یا نه.»

اگر اتحادیۀ اروپا و ایالات متحدۀ آمریکا با آنکارا فشار بیاورند، ممکن است ترکیه به مذاکرات صلح باز گردد، زیرا PKK، روژاوا و مسألۀ کردها در ترکیه سیاست داخلی و منطقه ای اردوغان را شکل داده اند. اینک که ترکیه از سوی PKK و یگان های مدافع خلق سوریه (YPG) در کردستان سوریه احساس تهدید می کند، حل و فصل مسألۀ کردها در داخل ترکیه می تواند از تنش میان آنکارا و کردها در منطقه بکاهد. اما اگر به حل مسألۀ کردها پرداخته نشود، انتظار می رود ائتلاف AKP و MHP قدرت بیشتری بگیرند و این امر به خشونت و تشدید مبارزۀ PKK در خاک ترکیه منجر شود. این اتفاق نیز خود می تواند آنکارا را به سمت بالا گرفتن درگیری با کردها سوق دهد که تأثیر آن در شمال سوریه و کردستان عراق مشاهده خواهد شد. از این رو، راه حلی طولانی مدت برای مسألۀ کردها می تواند به افزایش ثبات و تقویت دموکراسی در ترکیه کمک کند. آیندۀ ترکیه تحت حاکمیت نظام ریاستی و به رهبری اردوغان، سیاست ترکیه در قبال کردها، منطقه و کل جهان را تعیین خواهد کرد. یک ترکیۀ دموکرات تأثیر چشمگیری در ثبات منطقه و جهان خواهد داشت.

منبع: مؤسسۀ مطالعات سیاست خاورمیانه التحریر

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت دوم) / بیستون عباسی

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت سوم) / بیستون عباسی

آیا سیسه بینگول از کشیش برانسون سالم تر است؟ / سرکان دمیرتاش

ترکیه قصد ندارد از شمال سوریه خارج شود / ریجن

اعراب در اسرائیل، کردها در ترکیه / بیستون عباسی

اردوغان در شولای آتاتورک / ایلهان تانر*

دەنگ بێژ: هنرمند مقاومت در برابر از یاد ر فتگی / دویگو یلدیز

مشکل تراشی حکومت برای گروه های اسلام گرای ترکیه / گوکهان باجیک*