به گزارش خبرگزاری کردپرس، استان ایلام که در سال‌های اخیر به انتخاب اول زائران اباعبدالله ‌الحسین(ع) تبدیل شده است، همچنان رسوم سنتی و کهن عزاداری خود را حفظ کرده و از آن آیین‌ها، ترجمانی تازه برای جهان معاصر ارائه کرده است.

مراسم سنتی «چه‌مه‌ر» که با مرکزیت شهرستان ملکشاهی در استان ایلام همه ساله در ایام محرم برگزار می‌شود، یکی از این مراسمات است.

این مراسم نمایشی تصویری و عینی از آیین مرثیه‌ای و عزاداری محلی مردمان این دیار است که می‌توان آن را در قلمرو تعزیه دسته‌بندی کرد. چه‌مه‌ر هم‌ریشه با کلمه‌ی چنبر به معنای حلقه و دایره است که این معنا در شکل برگزاری مراسم چه‌مه‌ر که به صورت دایره‌ای و حلقوی است تجلی یافته است.

چه‌مه‌ر که با اساطیر آغاز دوره‌ی نوسنگی در ارتباط است از زمان‌های بسیار قدیم تا کنون در سوگ عزیزان از دست‌رفته و در مراسم فوت بزرگان و متمولین و شهدا و قهرمانان به طور خاصی توسط زنان و مردان و با همراهی و هنرمندی تعدادی از اجراکنندگان محلی (بئیوش‌ها) برگزار می‌گردد. نوازندگان سرنا و دهل نیز در مقام‌های موسیقایی خاص چه‌مه‌ر، با اجراکنندگان همراهی می‌کنند.

اجراکنندگان، در مقام‌های آوازی با سرودن اشعاری کُردی به صورت بداهه در رثای امام حسین(ع) و یارانش و گروه هم‌سرایان در مقامی موسوم به «راو» آن ابیات را تکرار کرده و می‌خوانند و هم‌زمان با اجرای این مراسم و در میانه‌ی آوای سوگواران و آواز هم‌سرایان، بانگ حزین سرنای خنیاگران تا ساعت‌ها و بی‌وقفه در محل «چه‌مه‌رگاه» ادامه دارد.

آیین کُته‌ل بستن در مراسم سنتی چه‌مه‌ر

یکی از جلوه‌های نمایشی چه‌مه‌ر، رسم «کُته‌ل بستن» است. این آیین در اجرای مراسم سنتی چه‌مه‌ر سابقه‌ای دیرینه دارد. کته‌ل بستن به این صورت است که سراسر بدن یک اسب یا مادیان را با پارچه‌های مشکی می‌پوشانند و قسمت سر و گردن و سینه‌ی اسب را با پارچه‌های رنگی و لچک و گلونی و چفیه و غیره تزیین می‌کنند و به نوعی لباس عزا بر تن اسب می‌کنند. سپس عکس شهدا و دیگر عزیزان متوفی و تمثال فرد از دنیا رفته را همراه با تفنگ و فشنگ‌قطار و دوربین جنگی و لباس‌های یادگاری فرد بر اسب کته‌ل شده می‌آویزند. لابه‌لای این وسایل را نیز با چندین تکه از روسری و سربند و گلونی و پارچه‌های مخملی می‌آرایند.

پرواضح است که کته‌ل بستن در مراسم چه‌مه‌ر عاشورا و تاسوعا با رنگ و بویی حسینی برگزار می‌شود.

نوع دیگری از کته‌ل بستن پارچه‌هایی فراوان و گلوله‌هایی از این پارچه‌های عمدتاً رنگی و کشمیری بر روی بدن یک چوب بلند است به این صورت که در فواصل معینی پارچه‌های الوان را روی هم می‌بندند به طوری که هر لایه از پارچه روی لایه دیگر قرار می‌گیرد. وقتی این نوع از کته‌ل را بالای سر عزاداران می‌چرخانند جلوه‌ای زیبا داشته و چین‌های آن نمایان می‌شود. این کته‌ل نوعی «عَلَم» است و نمادی عینی از روز عاشورای حسینی در صحرای تفتیده کربلا و یادآور صحنه‌ی شهادت دلیرانه‌ی امام حسین(ع) و سقوط او از روی اسب است و تجسم واقعه جانکاه آن روز را به نمایش می‌گذارد.

مراسم سنتی چه‌مه‌ر هر سال در ایام محرم به مناسبت شهادت شهید بزرگ جهان و یارانش توسط اهالی بومی در مناطق مختلف استان ایلام برگزار می‌شود. چند سالی می‌شود که مرکزیت مراسم سنتی چه‌مه‌ر در شهرستان ملکشاهی است و با اطلاع‌رسانی قبلی، مردم ایلام از جای جای استان و ایران خود را به این مراسم بزرگ و تماشایی می‌رسانند.

به گزارش کردپرس، مراسم سنتی چه‌مه‌ر ایلام در سال 1391 توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.

یاسر بابایی

منبع: کتاب چلچراغ اثر صیدمحمد درخشنده