در طـــول تاریخ، تکامل و حیات شــهر مــدیون شـــکل گیری اندیشـه های خاص در تفکـرات ســیاسی و ایـــدئولوژیکی بشــر و بهره گیری از نظرات و روش شناسی های خاص در ایجاد جـــوامع، جهت آســودگی حیات انسان بوده است. پیشنهاد نظریات متفاوت توسط اندیشمندان در دوره های مختلف به ایجاد طرح ها و الگوهای بسیاری برای ساماندهی فضای شهری منجر شده که شهر پر غنای کرمانشاه با پیشینه ای غنی خود نیز از این موارد مستثنی نمی باشد. آرمان گرایان و در صدر آن شارل خوریه (Charles Fourier) با بنیان گذاری مکتب آرمان گرایی سعید در ایجاد شهرهایی بر مبنای نیل به برابری، دگرگونی محیط کالبدی و اجتماعی و عدالت اجتماعی داشته اند. کرمانشاه در مولفه ها و عوامل شهرسازی ایران به ویژه همزمان با شکل گیری شهرها از جمله: 1- عامل جغرافیایی و اقلیمی، 2-عامل دفاعی و نظامی، 3-عامل اقتصادی و تجاری، 4-عامل دین و مذهب، 5-عامل سیاسی، حکومتی و اداری، 6- عامل تشریفات و برگزاری مراسم، در قامت یک آرمان شهر و در طول حیات تاریخی خود به عنوان یه شهر همواره دارای جایگاه و اعتبار بوده است، اما متاسفانه این شهر نیز در ساختار نوین شهرسازی از مولفه های اصلی خود جهت توسعه فاصله گرفته چرا که در کلان شهر ها محله از نظر کالبد معماری، خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی سنخیتی با واقعیت تاریخی خود ندارند. و این در صورتی بوده که معمولاً اصلی ترین شریان شهری در گذشته با ترکیب مسجد جامع بازار، ارگ میدان تا اندازه ای سیمای شهر را متمایز می ساخته و مسیر توسعه را هدایت می نمود. همانطور که می دانیم معماری و شهر سازی معاصر ایران دچار بحران معنی شده است. تبلور کالبدی این بحران را در سیمای شهرها می توان به چشم مشاهده نمود. اما آنچه به چشم دل می آید ،آشفتگی معنایی در فرهنگ زمانه و انقطاع فرهنگی گذشته ی نزدیک است . این فضای بحرانی ، جامعه را به سوی نوعی حسرت و بی تابی نسبت به فضاهای مطلوب گذشته کشانده، اما اینکه فضای گذشته در امروز تا چه حد کارایی خواهد داشت خود پرسشی بزرگ و چالشی جدید است که تبدیل خیابان مدرس به یک پیاده راه در مسیر همین چالش قرار دارد .

معماری و شهرسازی در ذات خود دارای دو وجهه صورت ( عرض، ظاهر ) و معنی (ذات و جوهر و مشاهده) و معنی را (احساس)نموده . به عبارت دیگر در وجه صورت آن مادی و وجه وجهه جوهری آن معنوی است. بنابراین آنچه در باب هویت در معماری و شهرسازی بیان می گردد بیشتر از آنکه جنبه کالبدی و مادی داشته باشد بار معنایی دارد. معماری به عنوان هنری متعالی و کاربردی آیینه ای تمام نما از تجلی آثاری ایت که ناشی از تأثر دمیده شدن روح الهی در کالبد بشر است .
« انسان به سبب آنکه روح الهی در او حلول یافته است دارای قدرت آفرینش جهادی است » به همین سبب بازیابی هویت معماری ایرانی – اسلامی نیازمند شناسایی ویژگی ای آفرینندگان آن از طریق آثار برجای مانده از آنهاست .توجه به وظیفه محوله در سند چشم انداز توسعه کشور در خصوص بازیابی هویت ایرانی – اسلامی معماری و شهرسازی بدون هیچ تردیدی ما را به مسیری هدایت می نماید که در سند شهر کرمانشاه این اتفاق و بازخوانی هویت این خیابان به عنوان یک پیاده راه به عنوان ناب ترین گام در هموار ساختن این وظیفه و مسیر است .

ایران بعنوان یکی از کشورهای تمدن ساز و پیشرو در علوم مختلف همیشه در تاریخ بشری مورد توجه سایر ملل قرار داشته و دارد. پرداختن به هویت شهری و معماری شهر کرمانشاه به عنوان اصلی ترین شهر در غرب ایران و سعی در حفظ و حراست از ارزش های آن ، همچنین اقدام در جهت تداوم این ارزش ها در خلال اجرای طرح خا و پروژه ها و برنامه ریزی ها موضوعی است که مسئولین استانی برای دستیابی به آن می بایست تلاش بی وقفه و گسترده ای را شروع نموده و شهروندان نیز با همراهی درست مسیر را به سمت آرمان شهر رفتن هموار سازند .

هر چند هویت هر پدیده جدا از «واقعیتی »که در خارج از ذهن ما وجود دارد ، «محصول تصور و ادراک متفاوت اشخاص» است. به عبارتی دیگر جهت گیری ادراک کلی «گشتالتی»هویت هر پدیده به دیدگاه ها و سلایق متفاوت بر می گردد .بنابراین تأمین همه نظرات و برداشت ها در یک شهر و سرزمین شاید غیر ممکن باشد .اما در ایجاد این پیاده راه ضرورت دارد قبل از آنکه به دایره سلایق خود تصمیم بگیریم و با توجه به اهمیت موقعیت زمانی حاظر با مطالعه اظهار نظر نمائیم.

خیابان مدرس یا همان خیابان سپه سابق آبستن معانی بیشماری است که در گذشته تاریخی خود بدون اغراق ربته ای ممتاز در بین بازارهای ایران داشته است. وجود بیش از 40 کاروانسرا در اصلی ترین شریان شهر کرمانشاه و عناصری چون تیم و تیمچه و سرا و چهارسوق و مسجد جامع و ارگ حکومتی و مسجد عمادالدوله و تکیه بیگلربیگی و حمام حاج شهبازخان و مسجد حاج شهبازخان و بازار زیبا و پر جلوه جلوخان همه و همه نشان از کلید واژگان توسعه هستند که متأسفانه با نسخه های غلط تا به امروز فقط توانسته ایم حیات آن را حفظ کنیم و این حیات هم فقط و فقط مدیون اهالی و شهروندان بوده است چرا که مسیرهای غلطی چون تعریض مدرس می توانست برای همیشه جان نیمه تمام این خیابان زیبا را بگیرد کما اینکه نفس های آخرش را می کشید. و دقیقا شکل گیری شهر کرمانشاه با مفاهیم امروزی آن به عنوان یک شهر مهم و مرکز حکومتی که همزمان با حکومت محمد علی میرزای دولتشاه آغاز گردید و تا سالها پیش اهمیت شهری کرمانشاه را بعنوان مهمترین شهر در غرب ایران مطرح می سازد علاوه بر این مؤلفه ای چون جنگ با تدابیر غلط چون طرح تعریض مدرس در بخش نشیب فراز و فرودهای توسعه ای این شهر قرار داده بود . درصورتی که وجود این خیابان در کالبد و حیات اقتصادی این شهر از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است .باعث گردیده تا علاوه بر بازار بزرگ ،سربازخانه شهری،کارخانه چوب سازی،مسجد جامع ،بناهای مذهبی ،میادین شهر،حمام ها و سایر ابنیه عمومی موضوعیت بازار این خیابان را اهمیت بیشتر بخشد. در ادامه این توسعه بوده که ساخت مسجد عمادالدوله و سرای آن و قیصریه ،بازار را توسعه بخشید،چهارسوق در تقاطع بین راسته بازار مسگرها و زرگرها با بازار بزرگ کرمانشاه مرکزیت بخشیده و اینک تبدیل این خیابان چه تاثیری در توسعه کرمانشاه دارد و حرف نظر از موضوعیت ساماندهی و کنترول ترافیک این مهم که بی شک از اهمیت بسزایی برخوردار است و متولیان امر با کمک از یالهای جانبی این خیابان یعنی خیابانهای دکتر شریعتی و مسیر جوانشیر در اضلاع شرقی و غربی مؤلفه ای است که در این بحث نمی گنجد و نگارنده نیز تحقیقی در این حوزه نداشته و این مهم را به متحفمان امر خواهیم سپرد که در این موضوع به بحث بپردازند.

اما ایجاد این خیابان می تواند نقطه عطفی باشد در مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر کرمانشاه که این مهم را در صورت ایجاد به قضاوت زمان خواهیم سپرد . بی شک در طرح کلان و بزرگی چون قطار شهری هیچ توریستی جهت استفاده از این حمل و نقل عمومی به کرمانشاه سفر نخواهد کرد تا از این مهم بازدید نماید.

اما واژگان بر طمطراق بلندترین و بزرگترین پیاده راه تاریخی ایران می تواند گردشگران زیادی را به این شهر بکشاند .علاوه براینکه بیائیم خیالاتمان را دور دست پرواز دهیم که این خیابان طولانی با کف زیبای آجر فرش و استفاده از المان های زیبا و سرویسهای تاریخی علاوه بر معرفی غنای فرهنگ این شهر میتواند همراهی کسبه این خیابان را نیز در جداره سازی معنایی هدایت کند و جلوخان چون نامش فرآیندی را را بسازد تا در جبهه مرکزی و جنوبی شهر یکی از زیباترین خیابان های شهرهای ایران و جهان را خلق کند.

تغییراتی تن در می دهد و یا در مسیر تغییر به عنوان الگوی یک آرمان شهر با استفاده از استعدادها و ظرفیتهای توسعه پایدار را داشته باشد و این پیوند با نهضت های اجتماعی بیانگر ساختن شهری آرمانی خواهد شد . بطوری که در این ضلع شهر این همه زیبایی در باف تاریخ و هنر و مسیر و سند توسعه تغییرات و جهش قابل توجه در اقتصاد شهری در ضلع شمالی شهر نیز بلوار طاق بستان را از جهت آراستگی به باغ ها و گیاهان متعدد و با نگاه بومی هدایت نمود که به عنوان یک خیابان عمودی مشجر بیش از پیش هدایت گردد. تمام شهروندان ضلع شمالی شهر را درخت غرس کنند و تعادل های اکولوژیکی شهر را با امکان برخورداری از محیط طبیعی جلوه ای خاص دهد . و درگام های بعدی ساماندهی آبشوران و بناهای تاریخی و ... همه و همه می تواند مسیر کرمانشاه را به سند توسعه خود که گردشگری می باشد بیش از پیش هدایت نماید . در پایان این اطمینان را به اصناف و کسبه و شهروندان فهیم کرمانشاهی و ایران اسلامی می دهیم که اگر این مسیر را درست رفتار نکنیم و با همراهی جهت این پیاده راه با شهرداری و مجموعه دستگاه های حاکمیتی همکاری لازم به عمل آید در آتیه علاوه بر ارتقای اقتصاد معیشتی شهروندان کرمانشاه را به جایگاه جهانی خود معرفی داشته هایش نزدیک کنیم. و البته لازم می دانم به دستگاه های خدماتی هم یادآوری نمایم در زمان اجرا طرح کلیه تمهیدات لازم را جهت دسترسی ها به کف برای رفع حوادث و اتفاقات در برنامه ها داشته باشند تا بعد از اجرای دیگر هرگز شاهد حفاری ها ی کف نباشیم و فقط و فقط از زیباترین و دلنوازترین خیابان و پیاده راه ایران لذت ببریم .

*استاد دانشگاه - دکترای باستان شناسی - هنر و معماری دوره اسلامی