یک سال پیش از این، شبی در سرپل ذهاب داغ دیده جوان زلزله زده ای گفت «سرپل دیگر شهر نمی شود.» نه از روی سادگی یا خوش بینی مفرط، بلکه از سر امیدواری این حرف را جدی نگرفتم و فراموش کردم. اما وقتی پس از یک سال از تنگۀ کل داود گذشتم و سرپل در برابرم پدیدار شد، لحن نا امید آن جوان را به خاطر آوردم و من هم با خودم فکر کردم احتمالاً سرپل دیگر شهر نمی شود.

واقعیت تلخ این است که علی رغم همۀ تلاش هایی که از سوی مردم مهربان گوشه و کنار ایران، انجمن ها و تشکل های مردمی، خیرین و فعالان مدنی، چهره های علمی، ورزشی و هنری، نیروهای مسلح و دولت صورت گرفته است، سرپل هنوز رنگ آبادانی به خود ندیده و با این شتاب بازسازی «دیگر شهر نخواهد شد.»

چیزی که در بدو ورود به شهر توجه را به خود جلب می کند، وجود انبوه کانکس ها در امتداد خیابان و تا دوردست ها است؛ محله های کوچک کانکسی پشت ردیف های کالیتوس، کوچه های تنگ و فقیرانۀ کانکسی و پیرزن هایی که روی پله های جلو کانکس ها در درد دل با هم دردانشان اندوه خود را اندکی سبک می کنند. و چیزی که از بلندی سمت شمال شهر به چشم می آید، جایی که تقریباً بر همۀ شهر مشرف است، جنگل زشت و زنگ زدۀ اسکلت های فلزی است که بسیاری امیدوار بودند خیلی پیش از این خانه شده و جای کانکس ها را گرفته بودند.

کمتر از یک سال پیش، روز 7 آذر 1396، عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی گفت مردم در کمتر از یک سال در خانه های دائمی خود خواهند بود. وی گفت در این زلزله 30 هزار و 500 واحد مسکونی تخریب شده اند و بنیاد مسکن تجربۀ بازسازی 220 هزار واحد مسکونی در زلزلۀ منجیل و رودبار را دارد، بنابراین کار بازسازی در این منطقه با سرعت پیش خواهد رفت. (جام جم، ضمیمۀ رایگان استان کرمانشاه، شمارۀ 4981، سه شنبه 7 آذر 1396)

هوشنگ بازوند استاندار کرمانشاه روز 21 آبان امسال در مراسمی که به مناسبت سالگرد زلزله در روستای کوئیک حسن برگزار شده بود، گفت 53 هزار واحد تعمیر شده و 17 هزار واحد تخریب و از نو احداث شده است.

یک عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام که خانواده و بستگانش در سرپل و روستاهای اطراف آن زندگی می کنند و هر هفته به سرپل مراجعت می کند، گفت «365 روز گذشت چیزی نشد، 365 روز دیگر هم می گذرد و تغییر چندانی روی نمی دهد.» در گفتگو با مردم به روشنی می توان دریافت که دیگر به کسی اعتماد ندارند، به ویژه به دولت و وعده ها و آمارهایی که اعلام می شود؛ از آمار تعداد قربانیان تا آخرین آمار واحدهای بازسازی شده و به بهره برداری رسیده. اینک کنایۀ «بهرۀ آنها را برداشته اند» در سرپل ورد زبان ها است.

از تعداد 17 هزار واحد اعلام شده، دست کم باید 10 یا شاید 12 هزار واحد سهم شهر سرپل باشد و 10 هزار واحد مسکونی نوساز برای تغییر سیمای یک شهر در این ابعاد رقم بزرگی است؛ اما سیمای سرپل هنوز تصویر ویرانی است. بر مبنای مقایسۀ اظهارات وزیر سابق راه و شهرسازی و استاندار کرمانشاه، هنوز حدود 13 هزار واحد مسکونی تخریب شده یا غیر قابل سکونت بازسازی نشده اند و ساکنان سابق این همه خانه، اگر زنده مانده باشند و مهاجرت نکرده باشند، زمستان امسال نیز باید با کانکس هایشان و همۀ دردسرهای خاص آنها که گاه بازتابشان در شبکه های اجتماعی دیده می شود، سر کنند.

در شهر کوچک ازگله از یک مهد کودک دیدار کردیم. به علت کیفیت پایین ساخت کانکس مهد کودک و نفوذ آب به داخل آن در بارندگی اخیر، فرش ها و لوازم مهد خیس شده بودند و بوی تند رطوبت فضا را گرفته بود. از احتمال بیمار شدن بچه ها ابراز نگرانی کردیم، خانمی که مدیریت مهد کودک را به عهده داشت در پاسخ گفت «چاره ای نداریم، دو ساعت قبل از وقت آمدن بچه ها در و پنجره را باز می کنم و بخاری را روشن می کنم، کمی بهتر می شود.» خانواده های بسیاری در مناطق زلزله زده با این مشکل دست به گریبانند.

در شهرک مشاغل سرپل با جوانی متأهل و دارای دو فرزند گفتگو کردم. کاوه قبل از زلزله مستأجر بوده و هنوز در کانکس زندگی می کند. آدم شوخ طبعی است، می گوید بفرمایید با کانکس پنج ستاره در خدمت باشیم. امیدی ندارد که بچه های دو و شش ساله اش به این زودی در یک «خانه» واقعی زندگی کنند. می گوید خانه پیدا نمی شود، اگر هم پیدا شود چند برابر قیمت قبل از زلزله رهن و اجاره می خواهند.

در این سفر یک روزه با یک پیمان کار ساختمانی بومی سرپل گفتگو کردم. او پس از زلزله هیچ قراردادی منعقد نکرده است. می گوید «از اول هم مشخص بود بازسازی به جایی نمی رسد. برای مسکن مناطق روستایی 30 و برای مسکن شهری 40 میلیون تومان وام در نظر گرفته شد، به اضافۀ مبلغی به عنوان هزینۀ اسکان موقت که عمدتاً صرف تهیۀ کانکس شد. با این مقدار پول نمی توان مسکن مقاومی ساخت که یک خانوادۀ متوسط بتواند در آن زندگی کند، مخصوصاً اینک که قیمت مصالح ساختمانی به شدت افزایش یافته است. بعضی از روستاییان دام ها یا زمین های خود را فروختند تا توانستند خانه های نیمه کارۀ خود را تکمیل کنند، اما در عوض منبع درآمد خود یا بخشی از آن را از دست دادند. خانواده های ساکن شهر این امکان را نیز نداشتند. نتیجه شد این همه اسکلت و ساختمان نیمه کاره رها شده.»

موضوع مهم دیگری که در روستاهای اطراف سرپل به چشم می آید این است که زمین های بسیاری کشت نشده باقی مانده اند. یکی از ساکنان روستای «جلالوند» در شمال سرپل گفت «سال های گذشته در همین ایام یک قطعه زمین کشت نشده یا شخم نزده در روستا پیدا نمی شد. همه در تلاش و جنب و جوش بودند.» اما اینک که از بلندی تپۀ پشت روستا نگاه می کردیم کمتر زمینی شخم خورده بود. از علت این امر پرسیدم، گفت «جوان های زیادی از اینجا رفته اند، مردم هم دل خوشی زیادی به کار کشاورزی ندارند. دولت محصول گندم امسال را هر کیلو 1300 تومان خریداری کرد. با این قیمت کشت نکردن به صرفه تر است.»

جوانان و خانواده های زیادی از سرپل رفته اند. بعضی به امید زندگی در یک فضای معمولی، بدون کانکس و نخاله وزباله و برخی به امید دسترسی به امکانات بیشتر. اما یکی از اصلی ترین مقصدهای مهاجرت جوانان خارج از کشور است. با خانواده ای ملاقات کردم که سه پسر، دو دختر، عروس و نوۀ آنها از کشور خارج شده اند. برادر آنها گفت «اگر در سرپل می ماندند باید چطور زندگی می کردند؟ کجا کار می کردند؟ کجا خرید می کردند؟ و اگر مریض می شدند کجا مداوا می شدند؟» کاوه نیز می گفت چند تن از دوستانش از ایران رفته اند ولی او چون زن و بچۀ خردسال دارد نمی تواند برود.

در روستای «سراب ذهاب» در نیمۀ راه سرپل به ازگله، همراه من از خانم شکسته ای که یک فروشگاه را می چرخاند، دربارۀ پدر یکی از دوستانش که اهل همان روستا بود سؤال کرد. زن مهربان با تأثر در جواب گفت «زنده است، اما چه زنده بودنی! 21 نفر از خانوادۀ آنها در زلزله کشته شده اند.»

آنچه گفته شد تنها اشاره ای مختصر به گوشه ای از آن چیزی است که در سرپل ذهاب و اطراف آن (و طبعاً در ازگله و تازه آباد ثلاث باباجانی) می گذرد. با وجود این ها و ناگفته های بسیار دیگر، آیا این شهر دوست داشتنی دوباره شهر می شود؟

بیستون عباسی