کردپرس- پس از انقلاب مشروطيت ورود گردشگران خارجي به ايران رو به افزایش بود ليكن هيچ‌گاه گردشگري به عنوان صنعت به شكل امروزيكه داراي تشكيلات منظم و قوانين و مقررات ويژه‌اي باشد و درآمدزايي نمايد مورد توجه نبوده است. صنعت گردشگري در ايران از نيم قرن پيش به اين طرف به منظور شناساندن مفاخر و تمدن ايران رسماً شكل گرفت و براي اولين بار از سال 1314 اداره‌اي در وزارت داخله( وزارت كشور) به نام « اداره سياحان خارجي و تبليغات» تأسيس شد كه فعاليت آن محدود به چاپ نشريات و كتابچه‌هاي راهنماي گردشگري ايران بود. بعد از شهريور 1320، اداره مذكور جاي خود را به « شوراي عالي جهانگردي» داد كه زيرنظر وزارت كشور بود و در نهايت در سال 1342هيأت وزيران تأسيس « سازمان جلب سياحان » را تصويب و اين سازمان رسماً كار خود را آغاز كرد. در سال 53 با الحاق سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات این وزارتخانه به وزراتخانه اطلاعات و جهانگردی تغییر نام یافت این عنوان هم اکنون در تعدادی از کشورهای عربی دیده می شود با پیروزی انقلاب وزارتخانه اطلاعات و جهانگردی با وزارتخانه فرهنگ و هنر ادغام شد و وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت سپس طبق مصوبه وزارت فرهنگ و آموزش عالی تقسیم شد بطوریکه اداره حفاظت میراث فرهنگی شهرستانها همراه اداره کل موزه ها و اداره کل بناهای تاریخی به وزارت ارشاد انتقال یافت و شش سازمان (مرکز باستانشناسی- هنرهای سنتی-دفتر آثار تاریخی- موزه ایران شورایعالی اداری سازمان ایرانگری و جهانگردی تشکیل شد ماموریتهای سازمان میراث فرهنگی در دو بخش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باستان- حفاظت از آثار باستانی-موزه مردم شناسی) به وزارت فرهنگ و آموزش عالی منتقل شد و در 10 بهمن 64 طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی سازمان میراث فرهنگی تشکیل شد در سال66 اداره میراث فرهنگی از مجموعه ارشاد منفک و تحت نظر سازمان میراث فرهنگی بصورت مستقل اداره شد به نام مدیریت میراث فرهنگی استان کردستان شروع به فعالیت نمود اولین رئیس سازمان میراث فرهنگی دکتر مهدی حجت می باشد که هم اکنون معاونت شهرداری تهران می باشد و در زمان دکتر نجفی رئیس قبلی سازمان قائم مقام سازمان میراث فرهنگی کشور بود در سال 79 سازمان ایرانگردی و جهانگردی از اداره کل ارشاد اسلامی مستقل شد هر دوی این مجموعه تحت عنوان معاون وزیر و رئیس سازمان بودند و در مراکز استانها تحت عنوان مدیریت اداره می شدند در سال 82 با ادغام سازمانهای تحت نظر میراث فرهنگی و سازمان ایرانگردی و جهانگردی طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شد و در بهار 85 طبق مصوبه شورای اداری با الحاق سازمان صنایع دستی به مجموعه سازمان میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری تشکیل شد.

وزارت آموزش و پرورش در فاصله سالهای 38 تا 42با وزارت هنر ادغام و به وزارت فرهنگ و هنر تغییر نام یافت اداره کل فرهنگ و هنر در سال 43 در استان کردستان تشکیل شد و میراث فرهنگی هم تحت نظر این اداره کل فعالیت خود را درآن سال شروع نمود و اولین اداره فرهنگ و هنر در شهرستان سقز در سال 52 تشکیل شد کهکارهای بخش میراث فرهنگی و یگان حفاظت هم در آن انجام میشد که این اداره در خانه آقای دارائی در پائین تر از چهار راه آزادگان فعلی قرار داشت بعدها این اداره به خیابان ساحلی روبروی فروشگاه فعلی کوروش منتقل شد در ادامه اداره به خانه علوی در کنار مسجد حاج حکیم در چهار راه آزادگان منتقل شد و در سالهای دهه هفتاد به خیابان معلم طبقه دوم دانه های روغنی منتقل شد که این ملک متعلق به آقای یاسینی سقزی ساکن سنندج بود البته در شهرستان سقز اداره جهانگردی وجود نداشت فقط محل فعلی اداره مخابرات به عنوان مهمانسرای جهانگردی فعال بود که بعدها اداره مخابرات آنرا تملک کرد هرچند تاکنون دعوای حقوقی بر سر مالکیت آن ادامه دارد با ادغام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با مجموعه صنایع دستی اداره با چارت جدید به ابتدای خ شهدا ساختمان فعلی متعلق به صنایع دستی منتقل شد و در مورد موزه در شهرستان سقز قبل از انقلاب در محل پارک کودک یک اتاقک 20متری برای نمایش50 قطعه اشیاء در نظر گرفته شده بود که تا سال 58 ادامه داشت و این اولین موزه در مقیاس محدود در شهرستان سقز بود.

در استان فقط سقز و سنندج صاحب موزه بودند گرچه کوچک بود، اما برای آن روزهای سقز مناسب بود اما با تعطیلی این موزه کوچک در سال58 عملا شهر سقز هم بی موزه شد و از آن زمان تاکنون اقدامات برای تملک زمین و ساخت آن بی نتیجه بوده است ابتدا قرار بود درمحل فعلی پارک کودک موزه ساخته شود اما کارشناسان استانی و کشوری به دلیل نزدیکی به پمپ بنزینی که درمجاورت این پارک بود آنرا به دلایل امنیتی رد کردند و عملا این تلاشها هم بی نتیجه ماند در زمان شهرداری آقای آدمی محل فعلی بازارچه شهرداری که هم اکنون میوه فروشها و اهالی بازار ارز در آن حضور دارند و چسپیده به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بود به اداره کل میراث فرهنگی کردستان واگذار شد تا نسبت به احداث موزه اقدام نماید بعد از گذشت یکسال چون هیچ اقدامی صورت نگرفت شهرداری این محل را از آنها پس گرفت در زمان مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان کردستان آقای زارعی که هم اکنون فرماندار شهرستان سنندج می باشند مقرر بود حمام حاج صالح به عنوان موزه مردم شناسی در سال 84 افتتاح شود، اما به دلیل مشکل رطوبت بسیار زیاد بنا و تکمیل نبودن مرمت بنا عملا اینهم میسر نشد بعدها بنای مذکور کاملا مرمت شد و یک قطعه زمین 150متری متعلق به خانواده آقای عبادی توسط اداره کل خریداری شد تا در صورت ایجاد موزه مردم شناسی سایت اداری موزه در آن ایجاد شود که علیرغم تلاشهای زیاد بی نتیجه ماند و این بنا از اسفند 96در اختیار شهرداری قرار گرفته است تا در معرض بازدید عموم قرار گیرد؛ بعدها در زمان اقای فخری فرماندار اسبق شهرستان سقز محلهایی در شهر انتخاب شد تا نسبت به واگذاری آن برای ساخت موزه اقدام شود که از آن جمله تپه قوخ روبروی پارک کوثر- محل بوفه فعلی پارک کوثر- محل نمازخانه و مسجد داخل پارک شهر که دو مورد اولی به دلیل عدم واگذاری از طرف راه و شهرسازی و شهرداری عملا میسر نشد، مورد پارک شهر به دلیل اینکه فضای آن بسیار کوچک بود و سیمای پارک شهر را خراب میکرد با مخالفت مجموعه کارشناسان مواجه شد در چند سال اخیر هم در ستاد بازآفرینی شهری حوزه ساماندهی کالبدی میراث فرهنگی حاشیه چم سقز و پارک لاله پیشنهاد شد که با بازدید کارشناسان استانی و نماینده اداره موزها عملا واجد شرایط تشخیص داده نشد و رد شد. بستر رودخانه برای ساخت موزه به دلایل امنیتی مناسب نیست در زمان فرمانداری مهندس ورمقانی مکاتباتی با اداره کل راه و شهرسازی انجام شد تا نسبت به واگذاری زمینهای که در اختیار آن اداره کل می باشد برای ساخت موزه در نظر گرفته شود که حتی اینجانب شخصا پیگیر شدم ولی متاسفانه در اداره کل راه و شهرسازی استان هیچ اراده ای برای واگذاری زمین برای احداث موزه وجود ندارد حتی مکاتبه فرمانداری هم بی جواب ماند.

در شهرستان بیجار در کمترین زمان ممکن 12000متر زمین جهت احداث موزه منطقه ای از طرف اداره کل راه شهرسازی به اداره کل میراث فرهنگی واگذار شد اما در شهرستان سقز با وجود اینکه قبلا صاحب موزه بوده و ایجاد آن یک مطالبه عمومی است عملا تمام تلاشها تاکنون ابتر مانده است. تنها دو مکان در اختیار شهرداری یکی زمین پشت اداره آگاهی و دیگری زمین روبروی مخابرات شهرستان مناسب می باشد در نهایت اداره کل میراث فرهنگی اعتباری جهت تملک زمین در اختیار ندارد فقط با کمک شهرداری و راه و شهرسازی با در اختیار گذاشتن زمین مناسب به این اداره می توان از اعتبارات کمیته برنامه ریزی شهرستان در فاصله زمانی 5 ساله این مهم را به انجام رساند و از اداره کل موزه­های سازمان قول مساعد جهت تجهیز موزه در صورت ساخت گرفته شده است هزینه تجهیز موزه به مراتب از ساخت آن بیشتر است. اما نگاهی به شرایط و انواع موزه خالی از لطف نیست. در تعریف انواع موزه به چندین نوع موزه اشاره شده است که بدین شرح تقسیم بندی می شود:

1ـ موزه محلی2- موزه استانی 3- موزه منطقه ای 4- موزه ملی5 - سایت موزه ها 6 - اکو موزه ها

لزوم ساخت موزه از دیدگاه فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، حفاظتی، اقتصادی و سیاسی قابل توجیه است از مهترین دلایل ایجاد موزه در شهرستان سقز بررسی مطالعه و پیشینه، سوابق تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی با توجه به داده های باستان شناسی و فرهنگهای مختلف و همجواری با مناطق مختلف استان و حتی کشور عراق و اشتراکات فرهنگی، تاریخی و مذهبی می تواند به این مهم کمک کند با توجه به اینکه در شهرستان سقز زمینی برای ساخت موزه اهدائی از طرف شهرداری در نظر گرفته شده است و این شهرستان با وجود 350اثر تاریخی که 155اثر آنها در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، فاقد موزه است، لزوم ایجاد موزه حداقل محلی امری لازم و اجتناب ناپذیر است. گرچه با توجه به پوشش شهرستانهای مجاور (بانه – بوکان- دیواندره- مهاباد- سردشت) ایجاد موزه منطقه ای هم در سقز توجیه دارد، اما با توجه به نبود زمین مناسب برای ایجاد موزه منطقه ای، ایجاد موزه محلی که جوابگوی نیازهای این شهرستان را بدهد امری حیاتی است با ساخت موزه تمامی اشیاء حاصل از کاوشهای باستان شناسی که در تهران و سنندج وجود دارد میتوان به شهرستان انتقال داد و به دلیل عدم وجود موزه در شهرستان این اداره هیچ رغبتی برای کسب مجوز کاوش از تپه ها و محوطه های باستانی ندارد، زیرا تمامی اشیاء حاصل از کاوش از شهرستان خارج خواهد شد مواردی هم که انجام می شود بیشتر تعیین حریم آثار می باشد که 3 مورد غیر از زیویه انجام شده و بزودی لایه نگاری و تعیین حریم کوشکله انجام خواهد شد. با ایجاد موزه حداقل منطقه ای در شهرستان در فاصله زمانی 5ساله و با اعتبار حداقل 10میلیارد تومانی میتوان این موزه را با مشخصات ذیل ایجاد کرد که باعث اشتغالزایی مستقیم 40 نفری خواهدشد ساعت کاری موزه ها در دو شیفت خواهد بود بطوریکه تعطیلی آنها روزی غیر تعطیلات رسمی خواهد بود .

1. بخشهای تشکیل شده هر موزه به قرار ذیل:

موزه باستان شناسی، موزه مردم شناسی، نمایشگاه صنایع دستی دائم، سالن جلسات و آمفی تئاتر، محل گنجینه و مخزن، سالن کتیبه ها و مرمت، سالن نمایش دائم و سالن نمایش موقت، نگارخانه، پارکینگ، فضای سبز جانبی، ورودیهای و خروجیهای منفک به داخل موزه و همچنین به داخل انبار؛ کافی شاپ، سوپر مارکت و غذاخوری

تعداد افراد مورد نیاز به تفکیک

مسئول موزه یکنفر وجانشین یا معاون یکنفر - راهنمای موزه 6نفر- خدماتی 6نفرشامل آبدارچی و نظافتچی- امین اموال فرهنگی یکنفر- جمعدار اموال فرهنگی یکنفر- مرمتگر 3نفر- موزه دار 3 نفر- بلیط فروش 3نفر در دو شیفت- نیروی یگان حفاظت 6نفر- سرایدار یکنفر- کارپرداز یکنفر- قسمت مالی دو نفر- بخشهای کافی شاپ و سوپرمارکت

تهیه برنامه فیزیکی پروژه که شامل:

1ـ فضاهای نمایشگاهی ـ نمایشگاه دائم و نمایشگاه موقت

2ــ فضاهای اداری

مدیریت ـ روابط عمومی ـ موزه‎داری ـ انفورماتیک ـ ورودیه موزه

3ـ فضاهای تخصصی، پژوهشی و آموزشی

فضاهای پژوهشی ( پیرامون اشیاء و مستندسازی آثار ) ـ کارگاه‎های مرمت ـ آزمایشگاه مرمت ـ لابراتوار عکاسی ـ کتابخانه ـ پیش‎بینی فضاهای آموزشی و مرتبط با نوع، محیط و موضوع موزه برای گروههای سنی مختلف

4ـ فضاهای خدماتی

فروش کتاب و نشریات ـ رستوران یا چاپخانه ـ آمفی تئاتر یا سالن کنفرانس ـ وسایل ارتباط جمعی ـ سرویس­ها ـ پاکسازی و بهداشت

5 ـ فضاهای مرتبط به مخازن امن

پیش‎بینی مخازنی با فضا و امکانات مناسب نسبت به کمیت و کیفیت اشیاء موجود ـ در نظر گرفتن فضای پشتیبانی در مخازن

6 ـ پیش‎بینی فضای مربوط به سیستم حفاظت الکترونیک

اطفاء حریق ـ دوربین‎های مدار بسته

7ـ پیش‎بینی فضاهای مرتبط به سیستم حفاظت فیزیکی

اتاق کنترل و حراست ( جهت حفاظت و امنیت موزه )

8 ـ پیش‎بینی فضاهای مربوط به تأسیسات

سیستم‎های تنظیم شرایط محیطی ـ کنترل رطوبت ـ کنترل حرارت ـ تهویه مطبوع

9ـ فضاهای پیش‎بینی شده جهت حمل و نقل اشیاء به مخزن و نمایشگاه و خروج آنها

10ـ پیش‎بینی فضاهای پیرامونی موزه ـ فضای سبز ـ پارکینگ

11ـ بررسی و تجزیه و تحلیل نیازمندیهای کنونی و آینده پروژه یا موزه موردنظر

بدین ترتیب برای دومین شهر بزرگ استان و البته تاریخی ترین آن شهری که تمام بخشهای آن بررسی باستان شناسی انجام شده و 15 مورد کاوش باستان شناسی در آن انجام شده و چندین برنامه کاوش در دست اقدام دارد لزوم احداث موزه البته در حد منطقه ای بسیار لازم و ضروریست چون باید نیاز حداقل 50 سال آینده را دید موزه محلی در این شرایط جوابگوی نیازهای امروز و آینده شهر سقز نیست همچنانکه موزه فعلی سنندج که در ردیف موزه محلی است واقعا جوابگوی نیازهای استان نیست باید در فکر ساخت موزه منطقه ای برای مرکز استان بودو این مهم میتواند به غنای فرهنگی و توسعه فرهنگی اجتماعی آن کمک کند و باعث اشتغال و تثبیت فعالیتهای فرهنگی در سطح استان و شهرستانهای همجوار شود.

در پایان از آقایان عمر فاروقی پژوهشگر محترم و آقای انور کریمی به خاطر در اختیار نهادن دانسته های خود سپاسگذارم.