اصولا مناطق آزاد که با اهداف جذب سرمایه های خارجی و ایجاد فرصت های شغلی جدید به همراه کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات و دستیابی به فناوری پیشرفته و همچنین جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم شکل می گیرند اگر به صورت اصولی و نظاممند اجرا شوند منجر به توسعه کشور و محرومیت زدائی خواهند شد.

سابقه شکل گیری مناطق آزاد در ایران به سال 1368برمیگردد و تاکنون 7 منطقه فعال در کشور داریم اما مطالعات نشان می دهند که متاسفانه این مناطق نتوانسته اند اهداف مد نظر را محقق بخشیده به جای رونق تولید و صادرات به دروازه واردات تبدیل شده از سایر اهداف اصلی شان هم فاصله گرفته اند.برای نمونه سهم کل مناطق آزاد از صادرات کشور کمتر از 2 درصد بوده است.

اخیرا مجمع تشخیص مصلحت نظام بعد از طی سال ها بحث و جدل بین موافقان و مخالفان، طرح ایجاد 7 منطقه آزاد جدید را که از طرف دولت و مجلس پافشاری زیادی بر آنها وجود داشت تایید نمود. واقعیت اینست با تجاربی که از عملکرد مناطق آزاد در کشور وجود دارد این احتمال وجود دارد که اگر مناطق جدید تصویب شده هم در مسیر درستی هدایت و مدیریت نشوند به سرنوشت ناموفق این مناطق دچار شده به جای سکوی صادرات و جذب سرمایه گذاریها و تبادل تکنولوژی به دروازه واردات و کالاهای قاچاق کشور مبدل خواهند شد.

منطقه آزاد تجاری صنعتی بانه–مریوان یکی از مناطقی بشمار میرود که بواسطه موقعیت جغرافیایی و قدمت بالای تجارت در منطقه و وجود شرایط اکوتوریستی و همچنین دسترسی به بازارهای بزرگ اقلیم کردستان و همچنین فاصله نسبتا مناسب با پایتخت و نواحی غربی کشور از وضعیت مناسبی برای توسعه اقتصادی برخوردار است. اما واقعیت اینست که چالشهای زیادی در مسیر تحقق بخشی به این منطقه وجود دارد: اولا این دو شهرستان، مرز مشترکی با هم نداشته و شهرستان سقز نقطه اتصال این شهرستانها می باشد که در مدیریت واحد هر دو مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. البته باید اضافه کرد در صورت موفقیت طرح مسلما در آینده بر محدوده طرح افزوده خواهد شد و در فرآیند توسعه فضایی منطقه، بحث الحاق شهرستان سقز به محدوده منطقه آزاد اجتناب ناپذیر خواهد بود چرا که خلا الحاق سقز به این طرح بعنوان مکمل و پیشران توسعه منطقه از همین حالا بشدت احساس می شود.چراکه بر خلاف سقز، بانه و مریوان فاقد زیرساختهای اساسی همچون فرودگاه و شبکه های مواصلاتی بوده دسترسی مناسبی هم به مراکز درمانی، آموزشی و دانشگاهی ندارند. دوما تجربه بازارچه های سیرانبند و باشماق و منطقه ویژه اقتصادی بانه حاکی از ضعف مدیریتی شدید محلی است بطوریکه بعد از گذشت 11 سال از تصویب آن هنوز کمتر از 10 درصد زمینهای منطقه ویژه بانه واگذار شده و زیرساختهای منطقه هم بخصوص جاده ترانزیتی آن و همچنین مراکز ترخیص کالا و انبارداری و... از شرایط نامناسبی برخوردار اند. سوما منطقه آزاد تجاری صنعتی بانه - مریوان با 8 هزار هکتار یکی از کوچکترین مناطق آزاد کشور در وضعیت فعلی بشمار می رود که ظاهرا بر اساس نقشه های تهیه شده هیچکدام از شهرهای بانه و مریوان و سایر شهرهای کوچک و نقاط روستایی منطقه داخل در محدوده منطقه آزاد نیستند لذا در آینده کوتاه مدت اثرات قابل توجهی بر توسعه نقاط سکونتگاهی نخواهد گذاشت. از طرف دیگر فرآیند اداری راه اندازی این منطقه در خوشبینانه ترین حالت حداقل 2 سال طول خواهد کشید و بحث آماده سازی زمینها و واگذاری و صدور مجوزها و نهایتا ساخت مجموعه های صنعتی و تجاری سالها زمان می برد.

در نهایت آنچه در سطح شهری نیز باید بدان توجه نمود اینست که مدیران شهری منطقه باید آماده خدمات رسانی به لحاط توسعه شبکه معابر در ورودی و خروجی شهرها شده سایر کاربریهای مورد نیاز تجار و صنعتگران و گردشگران همچون مراکز اقامتی و پذیرایی، مراکز درمانی و تفریحی و همچنین زیرساختهای مربوط به پدافند غیرعامل که از ملزومات جدید چنین مناطقی هستند را در آینده فراهم کنند که مسلما چالشهای زیادی را پیش روی مسئولان محلی خواهد گذشت مگر اینکه مدیریت سازمان منطقه آزاد را به دور از رویکردهای سیاسی و تبلیغاتی به افرادی توانمند و خوش فکر واگذار نمود تا قافله را به سر منزل مقصد برساند.

*دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری