خبرنگار حوزه جنگ کُردپرس-کلاف سردرگم جنگ سوریه ، آرام آرام به دست بازیگران اصلی این منازعه ، در حال بازشدن است.باید گفت، نشست آستانه از طرفی و همکاری کُردها و آمریکا از سوی دیگر منجر به تسریع تحولات در میدان نبرد شده و امروز دولت سوریه را بر بیش از ۶۰ درصد خاک سوریه و کُردها را بر گستره بیشتر از ۳۰ درصد خاک سوریه مسلط نموده است.در روی دیگر عرصه سوریه ، ترکیه و گروه های معارض قرار دارند که هر لحظه ممکن است با شروع عملیات ارتش سوریه و همیمانان در استان ادلب و حلب ، دستاوردها و سرزمین های تحت کنترلشان به مخاطره بیافتد و در طرف دیگر با نزدیک‌شدن و مذاکره کُردها با دولت مرکزی ، این مسئله برجسته می شود که آینده روابط کُردها و آمریکا چه خواهد شد و اساسا آیا آمریکا از سوریه خارج می شود یا به دنبال حضور بلند مدت به مدد کُردها است؟
نگاهی به عرصه کنونی سوریه
با سیطره کامل ارتش سوریه بر جنوب سوریه و خروج عناصر تندرو به سمت شمال سوریه و ادلب ، کولونی گروه های رادیکال در شمال و شمال غرب سوریه تکمیل شد.در حال حاضر سه منطقه خارج از کنترل دولت سوریه است.مناطق شمالی و شرقی سوریه با وسعت ۳۵ درصد خاک سوریه که تحت کنترل نیروهای کُرد و ائتلاف به رهبری آمریکا است و در حال حاضر منازعه ای با دولت مرکزی ندارند.منطقه 《التنف》 در مثلث مرزی اردن، عراق و سوریه که تحت کنترل گروه ارتش آزاد است و نیروهای آمریکایی و بریتانیایی از آن محافظت می کنند و نقطه سوم شمال سوریه و معادل ۱۰ درصد خاک‌سوریه است که توسط ارتش ترکیه و انواع و اقسام گروه مسلح کنترل می شود.همه تلاش(ایران ، روسیه و ترکیه) در نشست های آستانه این بود که تصمیمی در خصوص آینده گروه های مسلح در سوریه گرفته شود.طی این نشست ها مقرر شد که با آغاز عملیات های مختلف و تحمیل جنگ بر گروه های تندرو و یا میانه رو ، در نهایت همه آنها در نقطه ای جمع و اسکان داده شوند.در حال حاضر با انتقال گروه های مسلح از غوطه شرقی و درعا و قنیطره به ادلب ، این سیاست اجرایی شد و اگر قضیه تنف هم تعیین تکلیف گردد ، می توان انتظار داشت که پرونده نظامی گروه های مختلف در سوریه بسته شده و فصل دیگری از معادلات سوریه بازگشایی می شود.
دوگانه آمریکا در قبال سوریه
بازی آمریکا بعد از تصرف عفرین توسط ترکیه ، وارد مرحله دیگری شده و به دلیل نیاز مبرم به ترکیه جهت ماندن در سوریه و تقابل با قدرت گیری روسیه و ایران در این کشور ، مشکلی با اداره مناطق اشغالی سوریه توسط ترکیه ندارد و برعکس از آن به عنوان پایگاه دیگر غرب در تقابل با هژمونی روسیه بهره می گیرد.البته این در صورتی است که آمریکا در موضوع کُردها ، بتواند در مقابل ترکیه نرمش از خود نشان دهد.هر چند که امروز آمریکا و ترکیه در سیاست خارجی با یکدیگر اختلافات جدی پیدا کرده اند اما پس از تصرف عفرین، دستکم در عرصه سوریه قدری دارای همپوشانی شده اند و فراتر از آن هر دو عضو مهمی در پیمان ناتو هستند.سیاست آمریکا در خصوص ترکیه از یک رهیافت بلند مدت پیرویی می کند؛در واقع به نظر بنده فرضیه آمریکا بر این منطق استوار است که مناطق تحت کنترل ترکیه بهتر از مناطقی در کنترل روسیه و دولت مرکزی سوریه است.یعنی آمریکا هم به واسطه کُردها در شرق فرات حضور خواهد داشت و هم به سبب وجود ترکیه در شمال غرب سوریه دغدغه های سیاسی اش در این منطقه کمتر می شود و این در حالی است که کُردها در عفرین به دلیل اجبار به رابطه با روسیه و سوریه نمی توانستند رضایت کامل آمریکا در سوریه و شرق فرات را کامل کنند و هر آن ممکن بود بر سر عفرین با روسیه و سوریه در اِزای رقه و یا دیرالزور معامله کنند،لذا سقوط عفرین می توانست کُردها را از روسیه جدا کند و به آمریکا هر چه بیشتر نزدیک و وابسته کند.
دوگانه کُردها و آینده سوریه
در طرف دیگر روسیه با پشت کردن به کُردها در قضیه عفرین یکبار دیگر نشان داد در موضوعات تاریخی و معامله با کشورهای منطقه،مماشات پذیر نیست و بر اساس منفعت اقتصادی خود تعامل می کند.در واقع روسیه عفرین را از کُردها گرفت و تقدیم ترکیه نمود.اما آیا این اقدام می تواند،سیاست خردمندانه ای برای کرملین باشد؟ در حقیقت بخشی از پاسخ این است که کُردها الان دیگر ترسی برای از دست دادن سرزمین تحت حاکمیت شان در غرب فرات را ندارند، زیرا که هر آنچه در غرب فرات از آن بیم داشتند اتفاق افتاد و این می تواند به منزله پایان همکاری کُردها و روسیه در غرب فرات و وابستگی دو چندان کُردها به آمریکا باشد.اما این همه ماجرا نیست و به نظر بنده،فصل دیگری از رابطه کُردها و روسیه و همچنین کُردها و دولت سوریه در این منطقه آغاز می شود.ارتباط کُردها و روسیه ، فصل خزان دارد اما فصل جدایی نخواهد داشت.روسیه مرجع تصمیم گیری در آینده سوریه است و در صورت شکل گیری گفت و گوهای سیاسی در خصوص آینده سوریه، این روسیه است که می تواند کُردها را مشارکت دهد،چرا که امروز همه گروه های معارض حول پادرمیانی روسیه در نشست سوچی جمع شده اند و در خصوص آینده سوریه به گفت و گو می نشینند،لذا همچنان کُردها نمی توانند از روسیه دست بکشند، مگر آن که غرب مبادرت به ایجاد منطقه پرواز ممنوعی در شرق فرات نماید و یک طرفه ایجاد مناطق کُردی را به رسمیت بشناسد که این امر هم در حال حاضر ، سخت و بعید به نظر می رسد ؛همچنان که آمریکا همواره از حفظ تمامیت ارضی سوریه و راهکار سیاسی سخن به میان آورده است.
قضیه سوریه و جایگاه ایران
ایران‌به دعوت رسمی دولت سوریه به این‌کشور رفت و یکی از ستون ماندگاری نظام فعلی این کشور بر شانه های جمهوری اسلامی استوار است.در واقع نوک پیکان مبارزه با داعش و نظم‌بخشی به نیروهای جنگی در جهت مقابل با گروه های تندرو ،ایران‌بود .هر چند رابطه سوریه و ایران راهبردی است و جمهوری اسلامی اعلام نموده که با درخواست دولت مرکزی سوریه از این کشور خارج می شود اما حساسیت مسئولان نظام به اقدامات اسراییل و آمریکا علیه انقلاب اسلامی، نزدیکی به بلندی های جولان و فراتر از آن دریای مدیترانه را واجب فرض می کند.
سوریه و کُردها و میز مذاکره
کُردها به این نتیجه رسیده اند که جنگ در سوریه در حال پایان یافتن بوده و آنها چند انتخاب بیشتر پیش رو ندارند و ترکیه از هر وسیله ای برای خلع سلاح آنان استفاده می کند. بنابراین، تنها اقدام موثری که می توانند انجام دهند مذاکره با دولت مرکزی سوریه است.《فواز جرجس》 از کارشناسان سیاسی حوزه خاورمیانه معتقد است: کُردها همه تخم مرغ های خود را در سبد آمریکا ریختند. آنها تلاش می کنند رابطه عمیقی با آمریکا داشته باشند تا این کشور همچنان در سوریه بماند اما در همان حال، خود را برای معامله با دولت بشار اسد آماده می کنند. در این میان کُردها نیز در مقابل دولت مرکزی دست بسته نبوده و کارت هایی در اختیار دارند که از جمله آنها داشتن حمایت آمریکا و نیز کنترل بر مناطق نفت خیز و منابع آب سوریه است. روسیه و سوریه می دانند اداره کشور بدون داشتن منابع انرژی ممکن نیست بنابر این در این جا همپوشانی در منافع کُردها و دولت وجود دارد. کُردها می خواهند به هر نحو از تهاجم دمشق به مناطق تحت کنترلشان جلوگیری کنند. مسئولان کُرد ، طی هفته های گذشته سفری به دمشق داشتند و خوشبین به توافق با دولت مرکزی هستند و حتی برای شرکت در نبرد ادلب اعلام آمادگی کرده اند.
اهداف راهبردی ترکیه در شمال سوریه، راهبردی است. در واقع پیش از همکاری ترکیه با روسیه و قبل از نشست‌های سه جانبه آستانه ، ترکیه از هر اقدامی برای کمک به گروه های مخالف دولت مرکزی سوریه فروگذاری نکرد.پس از سرنگونی هواپیمای جنگی روسیه توسط ترکیه در سال اواخر سال ۲۰۱۵ ، ورق برای ترکیه برگشت و ارتش این کشور وارد شمال سوریه شد.امروز سه سال پس از تصرف جرابلوس، باب، اعزاز توسط ترکیه، زبان ترکی در مدارس این مناطق به صورت زبان دوم به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود و پرچم ترکیه بر فراز ساختمان‌های این شهرها برافراشته شده و همه تابلوها در این مناطق به زبان ترکی و عربی است و حتی پلیس ترکیه هم برای ایجاد نظم در این مناطق مستقر شده است. اینک ترکیه در دو کانون از شمال سوریه دارای نفوذ است.یکم، مناطق(جرابلوس،باب،اعزاز و عفرین) است که توسط ارتش ترکیه و شبه نظامیان اداره می شود و دوم استان ادلب است که گروه های مختلف تندرو و شبه نظامی با وساطت ترکیه در آنجا استقرار گرفته اند. به نظر می رسد،ترکیه به دنبال اهداف کلانی در این مناطق است و برآورده شدن آن ها به ضعف یا قوت دولت مرکزی سوریه بستگی دارد.با بررسی رفتار نظامی و سیاسی ترکیه باید گفت، رویکرد استراتژیک ترکیه ، احاطه بر استان حلب بود و استان ادلب بنا به نقشه راه تاریخی ملی گراهای این کشور است. در این راه ترکیه با اسکان معارضان در شمال سوریه به اقدام خود جامه عمل پوشاند. ترکیه سه هدف را همزمان پیگیری می کند ، که نتیجه یابی هر کدام از آن ها به دیگر بازیگران عرصه سوریه بستگی دارد.یکم، ضمیمه نمودن برخی مناطق به خاک ترکیه. دوم ، تربیت نیروهای وابسته به خود در آینده پروسه سیاسی سوریه و سوم تلاش برای تشکیل منطقه خودگردان در شمال و شمال غرب سوریه و گنجاندن آن در مذاکرات و قانون اساسی آینده سوریه است.
نظر شما