دیگر وقتش رسیده ازدواج کنی و برای خودت زندگی تشکیل بدی. دخترک اصلا معنای حرفهای مادرش را نمی فهمد، تنها احساس می کند هر آنچه که او گفته باید اجرا کند و شب در مراسم خواستگاریش حاضر شود. حالا دو سال از آن روز می گذرد و او برای طلاق آمده است. 14 سال دارد، پیش از آنکه معنای ازدواج را درک کند برای طلاق خود را آماده کرده است. با همسرش فاصله سنی زیادی دارد و او نتواسته شرایط عاطفی و روانی کودک را درک کند. حالا بعد از دو سال آمده تا مهر طلاق را بر شناسنامه دختری بزند که در دوران کودکی همسر او بوده است. هادی نقدی، روانشناس می گوید: این تنها یک نمونه کوچک از کیس هایی هستند که روزانه به ما مراجعه می کنند. او به تبعات ازدواج در سن پایین اشاره می کند و درباره ابعاد مختلف آن تو ضیح می دهد. البته این روانشناس در ابتدا بین ازدواج کودکان و ازدواج در سن پایین تفکیک قائل می شود و معتقد است اگر سن 18 سال را بر اساس معیار جهانی ملاک و معیار قرار دهیم، ازدواج کمتر از این سن را ازدواج کودکان می نامند. اما اگر ازدواج زیر بلوغ عقلی، عاطفی و روانی مورد انتظار را در نظر گرفت ازدواج در سن پایین محسوب می شود؛ بدین معنا که پیش از آنکه رشد شخصیشان به حدی مقبول و معقول برسد، ازدواج می کنند که معمولا به رنج سنی زیر 22 – 23 اطلاق می شود.

ازدواج زودهنگام مانع کسب هویت نوجوانان

نقدی به بعد فردی این مسئله نگاهی می اندازد و یادآوری می کند که در واقع ازدواج در سن پایین تحمیل مسئولیت به فردی است که هنوز آمادگی روانی ندارد؛ جلوگیری از طی مراحل تحولی است که مورد انتظار است فرد بتواند در دوران نوجوانی کسب هویت کند، بتواند با آرزوی خود الگوهای مختلف هویتی و در دوران جوانی صمیمت را تجربه کند. البته این مورد به لحاظ شرعی و عرفی مسائل خاص خود را دارد و به این دلیل نمی توان به جوانان روابطی خارج از شرع و عرف توصیه کرد.

او ادامه می دهد: اگر ازدواج در سن پایین رخ دهد، ممکن است مرحله رشد و تحول فردی به حاشیه رانده شود. همچنین به لحاظ عاطفی هم فرد در این سن آسیب پذیر است چرا که در سن نوجوانی و اوایل جوانی هنوز پایدار نیست و این ناپایداری عاطفی در فرایند ازدواج باعث بروز تعارض های زناشویی می شود و به دلیل ناتوانی در حل و فصل کردن این تعارضات دچار بحران های عاطفی و روانی می شود.

مشکل دخالت خانواده ها

این روانشناس به بعد خانوادگی ازدواج کودکان اشاره می کند و برای ملموس شدن موضوع به یکی از کیس های خود نگاهی می اندازد و می گوید: یکی از مراجعه کنندگان به من، پسر و دختری بودند که حدودا 16 یا 17 سال سن داشتند و حدود یک سال و نیم نامزد و دچار اختلاف شده بودند. آنها علت اختلاف خود را دخالت خانواده ها عنوان کردند. هر دو خود را وابسته به خانواده و مدیون آنها می دانستند و تنها از صحبت های مادرانشان تبعیت می کردند و برای خود تصمیم گیرنده نبودند.

نقدی با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که در زمینه ازدواج در سن پایین وجود دارد دخالت بی حد و حصر خانواده ها است، ادامه می دهد: به لحاظ خانوادگی باید در نظر گرفت وقتی که عضوی از یک خانواده دچار مشکل می شود سایر اعضای خانواده نیز درگیر آن می شوند. در واقع اگر خانواده ای ، دختر یا پسرشان دچار تعارض های زناشویی است به خصوص به خاطر سن پایین والدین بیشتر درگیر می شوند. اساسا به خاطر اینکه سن زوج پایین است، اجازه می دهند به خود که بیش از اندازه دخالت کنند و تعارض های زناشویی در زندگی فرزندشان با اینگونه دخالت ها افزایش پیدا می کند.

او درباره دیگر اثرات مخرب ازدواج در سن پایین به لحاظ خانوادگی می گوید: در مورد بعد دیگر اثرات مخرب خانوادگی باید گفت که خود خانواده به دلیل نقشی که در اینگونه ازدواج ها دارند و هزینه هایی که به آنها تحمیل می شود، فشار روانی به آنها وارد می شود.

این روانشناس درباره بعد اجتماعی این موضوع هم توضیح می دهد و می گوید: میزان طلاق در بین زوجینی که در سن پایین ازدواج می کنند، بیشتر است به نسبت زوجینی که نه در سن بالا بلکه در سن مناسب ازدواج می کنند. هرچه سن مناسبتر باشد یعنی در رنج سنی 25 تا 35 سالگی(30 برای زنان و 35 برای مردان) شانس موفقیت در ازدواج بیشتر است به نسبت کسانی که زیر سن 22 تا 23 ازدواج می کنند. بنابراین وقتی که طلاق اتفاق می افتد طلاق هم پدیده ای است که مانند یک آسیب اجتماعی تعریف شده است و دامنگیر جامعه می شود. فرد مطلقه در معرض آسیب و فشار روانی قرار دارد.

ازدواج کودکان مصداق کودک آزاری

هادی نقدی درباره اینکه آیا ازدواج کودک می تواند مصداق کودک آزاری باشد، می گوید: کودک آزاری را اساسا قانون تعیین می کند تا اینکه ما بیایم و برای آن تعریفی ارائه دهیم. در واقع کودک آزاری بیشتر از اینکه یک مسئله علمی باشد، یک مسئله قانونی است. اما از دیدگاه علمی و روانشناسی ازدواج کودکان مصداق کودک آزاری است.

رواج طلاق در میان کودکان

نکته قابل تامل در گفته های بسیاری از روانشناسان و وکلای دادگستری، رواج طلاق در میان کودکان است. یک آسیب آجتماعی که ایران می تواند با تصویب قانون منع ازدواج کودکان، به درستی از آن جلوگیری کند اما به علت برخی باورهای غلط این قانون در کشور ما اجرا نمی شود.

ازدواج کودکان در قانون نیاز به پردازش دارد

ازدواج کودکان را از دیدگاه یک مددکار اجتماعی هم بررسی کردیم. «مرضیه عصمت» معتقد است: طبق قانون فرد زیر 18 سال قیم دارد پس چطور چنین فردی که نمی تواند برای زندگی خود تصمیم بگیرد به یکباره فرد عاقل و بالغ محسوب شده و ازدواج می کند؟! این مسئله در قانون جای پردازش دارد. ما عملا در کشور با کودک آزاری به ویژه ار نوع جنسی روبرو هستیم که مورد غفلت همگان واقع شده است. آسیب های این مسئله غیر قابل جبران است و پژوهش های تجربه زیسته زنان ازدواج کرده در سن پایین گویای این واقعیت است.

او درباره علل ازدواج کودکان توضیح می دهد: موضوع ازدواج کودکان تک علتی نیست و گاها چند علت باهم موجب بروز این پدیده میشود. اگر موضوع تک علتی و صرفا اقتصادی باشد مداخله مددکاری اجتماعی بسیار آسان تر است چرا که در این صورت براساس بررسی لازم میتوان وارد یک منطقه و یا یک خانواده شد و برای حل مشکل و جلوگیری از ازدواج کودکان اقدام کرد.

عصمت ادامه می دهد: اما در بیشتر مواقع مشکل اقتصادی با مشکلات فرهنگی و اجتماعی همراه است که کار مداخله را سخت و پیچیده می کند. چند سال پیش در یکی از موسسات خیریه، پدر و دختری 11 ساله که تحت پوشش بودند، جهت دریافت کمک هزینه ازدواج مراجعه کردند. مددکار اجتماعی که پرونده ایشان را پیگیری می کردند متعجب پرسیدند کدام دخترت؟ پدر، همان دختر بچه 11 ساله را که کنارش نشسته بود و آبنبات میخورد، نشان داد. این ماجرا بسیار غم انگیز بود چون دختر بچه ای 11 ساله به عقد مرد 50 ساله درآمد علی رغم تلاش مددکار اجتماعی و مسئول مرکز و صحبت با خانواده و معتمدین محل و حتی مرد 50 ساله.

این مددکار اجتماعی بیان می کند: درباره این کیس، صرفا با مشکل اقتصادی روبرو نبودیم بلکه فرهنگ منطقه ازدواج کودکان را قابل قبول می دانست و به همین دلیل نتواستیم از این اتفاق جلوگیری کنیم. نوعی فرهنگ رایج وجود دارد دختر به سن خاصی رسید باید ازدواج کند. در هرخانواده و هر منطقه هم یک باور قدیمی پشت این حرکت رایج وجود دارد؛ به عنوان مثال زن را باید خانواده شوهر تربیت کند، زن جوان تر، شادابی و طراوت بیشتری دارد، زن را باید طوری انتخاب کرد که بله قربان گو باشد، دختر تا چشم و گوشش نجنبیده باید شوهرش داد و راحت شد و ...

متاسفانه ازدواج کودکان در استان کردستان از آمار بالایی برخوردار است و بر اساس آمار ثبت احوال تنها در 4 ماه نخست امسال، حدود یک هزار مورد ثبت شده است. حال سوال اینجاست فردی که زیر 18 سال دارد، حق رای ندارد، کارت ملی به او تعلق نمی گیرد، گواهینامه نمی تواند بگیرد و بسیاری موارد دیگر که به علت سن کم از آن محروم است ، چگونه ممکن است برای ازدواج آمادگی داشته باشد و بتواند مسئولیت سنگین زندگی را بر عهده بگیرد؟

گزارش / زیبا هوشمند