رقه، شهری ویران شده و آکنده از وحشت، زمانی پایتخت دولت اسلامی [عراق و شام (داعش)] بود و مانند مغناطیس ستیزه جویان را از سراسر جهان به خود جذب می کرد. اینک این شهر کانون جدیدترین درگیری و تعهد ایالات متحده در جنگی در خاورمیانه است.
این درگیری کوچک است؛ چند هزار نیروی نظامی که سه سال پیش برای کمک به کردهای سوریه در نبرد با داعش به این کشور اعزام شدند. [رئیس جمهور ایالات متحده دونالد] ترامپ در ماه مارس اعلام کرد وقتی در این جنگ پیروزی حاصل شد، سربازان به خانه باز می گردند، و آخرین حرکت نظامی برای بیرون راندن این گروه از آخرین بخش باقی مانده از قلمروش در حال انجام است.
با وجود این، در ماه سپتامبر دولت [ایالات متحده] برنامه را تغییر داد و اعلام کرد تا زمانی که آشتی نهایی در جنگ سوریه حاصل شود، نظامیان آمریکایی در سوریه می مانند.
این تصمیم کنترل کامل و شاید نامحدود منطقه ای را که حدود یک سوم قلمرو سوریه را تشکیل می دهد و یک پهنۀ وسیع عمدتاً بیابانی است، به نیروهای آمریکایی سپرد.
پنتاگون نمی گوید چه تعداد نیروی نظامی آمریکایی در سوریه هستند. آنها به صورت رسمی عدد 503 را اعلام کرده اند، اما اوایل امسال یک مقام آمریکایی به سهو گفت عدد واقعی حدود چهار هزار است، اغلب آنها نیروهای عملیات ویژه هستند و اثر چندانی از آنها دیده نمی شود. صدای غرش کاروان خودورهای آنها هر از گاهی در جاده های خلوت بیابانی به گوش می رسد، اما به ندرت می توان سربازان آمریکایی را در شهرک ها و شهرها دید.
مأموریت جدید این نیروها پرسش های جدیدی را پیش می کشد؛ دربارۀ نقشی که آنها ایفا خواهند کرد و این که آیا حضور آنها باعث درگیری های منطقه ای و نا آرامی های جدید نمی شود.
منطقه در محاصرۀ قدرت هایی است که هم با ایالات متحده خصومت دارند و هم با آمال کردها که اینک یک منطقۀ عمدتاً عرب نشین را کنترل می کنند و یک ایدئولوژی چپ گرایانه را دنبال می کنند که توسط رهبر زندانی کرد ترکیه [عبدالله اوجالان رهبر دربند حزب کارگران کردستان (PKK)] فرمول بندی شده است. نشانه های تجدید قوای داعش و همهمۀ نارضایتی در میان جامعۀ عرب، حاکی از آن است که نا آرامی منطقه را تهدید می کند.
الهام احمد یکی از مقامات ارشد خود مدیریتی شمال و شرق سوریه، نامی که به حکومت محلی منطقه داده اند، معتقد است تقریباً حتمی است که این تهدید بدون حضور نیروهای ایالات متحده آتش یک جنگ جدید را شعله ور خواهد کرد.
او گفت: «آنها [نیروهای نظامی ایالات متحده] باید بمانند. اگر آنها بروند و راه حلی برای [بحران] سوریه به دست نیامده باشد، فاجعه بار خواهد بود.»
اما ماندن آنها نیز خطر ساز است و هم اینک نیز چالش ها خود را نشان داده اند.
تهدید ترکیه برای حمله به این منطقه باعث شد ایالات متحده ماه گذشته گشت هایی را در امتداد مرزهای ترکیه، جایی که نیروها و تانک های ترکیه تجمع کرده اند، آغاز کند. ترکیه شبه نظامیان کرد [یگان های مدافع خلق] YPG را که پیوندی با PKK در ترکیه دارد، یک سازمان تروریستی می داند و از آن می ترسد که قدرت گرفتن این گروه در سوریه عواقبی برای امنیت ترکیه داشته باشد.
نیروهای حکومت سوریه در جنوب و غرب مستقر هستند. پس از آن که بشار اسد رئیس جمهور سوریه وعده داد که همۀ سوریه را تحت کنترل حکومت در خواهد آورد، ارتش این کشورتهدید کرده است که مناطق تحت کنترل کردها را با قوۀ قهریه باز پس خواهد گرفت. حکومت سوریه و ایران در حال برقرار کردن روابطی با قبایل محلی هستند و اعلام قصد ایالات متحده مبنی بر مقابله با حضور ایران در سوریه ممکن است این پیوندها را بیشتر تقویت کند.
وفاداری قبایل
بسیار دورتر از خط مقدم جنگ، آرامشی که پس از بیرون راندن داعش از رقه و مناطق اطراف آن به دست آمده بود، در حال ناپدید شدن است. یک رشته بمب گذاری مرموز و قتل هایی در برخی از مناطقی که در سه سال گذشته از ستیزه جویان باز پس گرفته شده بود، بسیاری را خشمگین کرده است. داعش مسئولیت بسیاری از این حمله ها را به عهده می گیرد و سرهنگ شان رایان یکی از سخنگویان ارتش ایالات متحده می گوید دلیلی ندارد که باور نکنیم داعش مسئول این اقدامات است. او گفت: «ما می دانیم که آنها در حال سازمان دهی و تجدید قوا در آن مناطق هستند.»
اما بدگمانی های گسترده ای وجود دارد مبنی بر این که ممکن است یکی از قدرت های منطقه ای که با حضور ایالات متحده در سوریه و تعقیب رؤیای خود مختاری از سوی کردها مخالف است، در پی نا آرام کردن منطقه است تا در میان عرب های نا راضی که از چشم انداز ادارۀ دراز مدت منطقه توسط کردها خرسند نیستند، متحدانی بیابد.
نیروهای کرد کوشیده اند عرب ها را نیز در تجربۀ خود مدیریتی شریک کنند اما تسلط بر ساختارهای آن را در همۀ سطوح حفظ کرده اند و اعراب از این امر شکایت دارند.
به گفتۀ شیخ حُمَیدی الشَمّر رهبر قبیلۀ با نفوذ الشمر، این بخشی از سوریه است که در آن وفاداری قبایل بر سیاست می چربد و همۀ بازیگران منطقه ای که منافعی در کنترل منطقه دارند، به قبایل اظهار دوستی می کنند.
اخیراً یک روز جمعه ده ها تن از سران قبایل منطقه در عمارت عظیم شَمّر که به شکلی خیره کننده در بیابانی خالی در نزدیکی مرز عراق سر بر آورده است، در ضیافت معمول هفتگی الشمر شرکت کردند و با قباهایی طلا دوزی شده در حالی که توسط نگهبانانی مسلح اسکورت می شدند، وارد مهمان خانۀ عریض و طویل وی شدند.
الشمر به صورت سربسته گفت مهمانان وی از طیف های مختلفی بوده اند؛ از شیوخ نزدیک به حکومت اسد و حزب بعث، تا نمایندگان داعش، شورشیان ارتش آزاد سوریه و ارتش دموکراتیک سوریه که عمدتاً تحت هدایت کردها است – یعنی طیفی از کسانی که برای به دست آوردن کنترل شمال سوریه با هم رقابت می کنند.
الشمر قبیلۀ خود را با ایالات متحده و کردها متحد کرده است و از شبه نظامیان خود که به صنادید شهرت دارند، مبارزانی برای نبرد با داعش در اختیار آنها قرار داده است. اما او می گوید که نگرانی های زیادی دارد، از جمله این که قصد ایالات متحده برای مقابله با ایران منطقه را به درگیری های جدید سوق خواهد داد و دیگر این که اعراب منطقه از توافقی که در نهایت با کردها حاصل خواهد شد، کنار گذاشته می شوند.
او گفت: «هیچ چیز قطعی نیست. ما اینک بخشی از یک بازی جهانی هستیم و این بازی از دست ما خارج است.»
بندر پسر الشمر که رهبری شبه نظامیان صنادید را به عهده دارد، گفت قبایل از شکلی از کنترل و مدیریت کردها در سوریه حمایت می کنند «زیرا آنها برادران ما هستند و قربانیان زیادی داده اند.»
بندر گفت: «نگرانی اصلی جمعیت عرب این است که یک قوم، یعنی کردها، بخواهند یک دولت کردی تشکیل دهند و اقتدار خود را بر دیگران تحمیل کنند. ائتلاف [بین المللی ضد داعش] ارتش دموکراتیک سوریه را تأسیس کرد تا چند قومی باشد، اما در واقع مردم می بینند که این گونه نیست. این گروه یک بازیگر واحد است که همۀ اقتدار از آن او است و بر همه چیز کنترل دارد.»
موضوع تنها زمان است
رهبران کرد می گویند که به سختی برای تلاش می کنند جامعۀ عرب متقاعد کنند که طرح آنها برای ادارۀ منطقه آنها را نیز شرکت می دهد. صالح مسلم از مقامات ارشد حزب اتحاد دموکراتیک سوریه، شاخۀ سیاسی YPG، گفت دوره های آموزشی در مناطق عرب نشین برگزار می شود تا آنها را با دیدگاه های عبدالله اوجالان، که الهام بخش ایدئولوژی YPG است، آشنا کنند.
وی گفت: «ما در خصوص با هم زیستن بسیار صادق هستیم. تنها موضوع زمان است. شاید به سه یا چهار سال زمان نیاز داریم تا آن را به ثبات برسانیم.»
این که آیا کردها سه یا چهار سال فرصت دارند، مشخص نیست. مقامات ایالات متحده امیدوارند حضور آمریکایی ها بر مذاکرات برای رسیدن به راه حل بحران سوریه تأثیر داشته باشد و هدف آنها تضمین شکلی از خودمختاری برای متحدان کردشان و مقابله با نفوذ ایران است.
اما چنین شکلی از آشتی در آینده ای نزدیک متصور نیست. اسد در همه جا در مقابل شورشیان دست بالا را دارد و نشان داده است که هیچ تمایلی به امتیاز دادن ندارد. بسیاری از ساکنان منطقه، اعم از کرد و عرب، پیش بینی می کنند که حکومت سرانجام اقتدار خود را بر همۀ مناطق باز می یابد.
پس از این که ترامپ اعلام کرد نیروهای آمریکایی به زودی از سوریه خارج می شوند، بسیاری در سوریه برنامه ریزی برای این احتمال را آغاز کردند، از جمله کردها که برای آشتی مستقیم و دوجانبه با دمشق به مذاکرهپرداختند. مذاکرات به جایی نرسید و اینک آمریکایی ها می خواهند بمانند – اما کردها می گویند کانال های ارتباطی را باز می گذارند مبادا ترامپ مجدداً عقیدۀ خود را تغییر دهد.
امجد عثمان یکی از مقامات ارتش دموکراتیک سوریه گفت: «همه چیز بسیار پیچیده است و کسی نمی داند به کدام راه قدم بگذارد. ما نمی دانیم چه کسی علیه چه کسی است و کدام طرف با کدام طرف همراه است.»
به نظر می رسد همۀ چالش ها و پیچیدگی های شمال سوریه در شهر کوچک و اسنتراتژیک منبج متمرکز شده است. این شهر که در کنار رود فرات واقع است، سه سال پیش توسط کردها از اشغال داعش آزاد شد. اینک در سمت شمال این شهر قلمرو تحت کنترل نیروهای نظامی ترکیه و متحد آنها ارتش آزاد سوریه واقع است و در جنوب آن مناطق تحت کنترل حکومت سوریه و متحدانش، یعنی روسیه و ایران، قرار دارند.
در میانۀ این دو قلمرو آمریکایی ها هستند. اینجا از معدود نقاطی است که ارتش ایالات متحده حضور آشکار دارد. به گفتۀ مقامات شورای نظامی منبج، سه پایگاه نظامی ایالات متحده در اطراف این شهر قرار دارند که وظیفۀ آنها حمایت از تلاش ایالات متحده برای دور نگاه داشتن ترکیه و شورای مذکور است که وابسته به کردها است. تا کنون دیپلماسی در کنترل تنش موفق بوده است و نظامیان ترک و آمریکایی گشت زنی های مشترک را در امتداد خط حائل آغاز کرده اند.
اما در پشت خط حائل حملاتی که توسط موتورسیکلت سواران انجام می شود یا بمب های جاده ای، با بسامدی روز افزون اتفاق می افتند. به گفتۀ محمد مصطفی علی معروف به ابو عادل رئیس شورای نظامی منبج، مقامات محلی معتقدند حکومت سوریه در پس برخی از این حملات است. وی گفت: «ما در محاصرۀ دشمنان هستیم و همۀ آنها می خواهند به اینجا دست یابند.»
شهر هنوز یک ویرانه است
مقامات کرد می گویند به خاطر فقدان مطلق سرمایه برای بازسازی شهر، نا امیدی در حال شکل گرفتن است و این مانعی است برای جلب نظر عرب های ساکن در مناطق غیر کردی. اوایل امسال ترامپ 200 میلیون دلار بودجه ای را که به مرمت های ضروری در مناطق به شدت آسیب داده اختصاص داده شده بود، قطع کرد. اگر چه این مبلغ توسط عربستان سعودی و امارات متحدۀ عربی تأمین شد، اما این تنها کسری از میلیاردها دلاری است که مورد نیاز است.
این وضعیت رقه است، بزرگ ترین شهر در بخشی از سوریه که نظامیان ایالات متحده در آن حضور دارند و در آن نا امیدی عمقاً احساس می شود. شهر به واسطۀ بمباران های تحت هدایت ایالات متحده که با چهار ماه حملۀ نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه برای بیرون راندن داعش همراه بود، ویرانه شده است و پس از یک سال شهر همچنان ویرانه ای بیش نیست.
نشانه های حیات به شهر باز می گردند و مغازه ها و فروشگاه ها در برخی محلات باز می شوند. حدود نیمی از جمعیت شهر باز گشته و خود را ساختمان های آسیب دیده جا کرده اند. برخی در خانه هایی بدون دیوار و پنجره زندگی می کنند. اغلب جاده ها از نخاله ها و آوارهای ناشی از بمباران ها پاک شده اند، اما بلوک های مجتمع های مسکونی تخریب شده و قابل سکونت نیستند. شبکۀ آب در ماه سپتامبر احیا شد اما هنوز برق وجود ندارد.
ماه گذشته پنتاگون در گزارشی از قول یکی از مقامات وزارت خارجۀایالات متحده گفت بدون کمک های مالی بیشتر این خطر وجود دارد که رقه «همانند دفعۀ پیش، مستعد حضور داعش شود؛ شهری در هم شکسته و آماده برای کنترل و بهره برداری افراط گرایان.»
خشم در خیابان ها قابل لمس است. برخی از ساکنان آشکارا با بازدید کنندگان خارجی ابراز دشمنی می کنند، چیزی که در دیگر شهرهای سوریه و عراق که از اشغال داعش آزاد شده اند دیده نمی شود. حتی کسانی که از حضور نظامی ایالات متحده و ارتش دموکراتیک سوریه حمایت می کنند می گویند از این که ایالات متحده و شرکایش در ائتلاف بین المللی ضد داعش که شهر را بمباران کرده اند، برای ساختن آن کمک نمی کنند، بسیار خشمگین هستند.
و به نظر می رسد بسیاری از حاکمان جدیدشان جمایت نمی کنند.
یک مرد خیاط که نخواست نامش را بگوید چون از عواقب ابراز عقیده اش می ترسید، گفت: «ما آمریکایی ها را نمی خواهیم. این اشغال گری است. من نمی دانم آنها چه اجباری داشتند که از این همه جنگ افزار استفاده کنند و شهر را نابود کنند. بله داعش اینجا بود، اما ما تاوانش را دادیم. آنها در این رابطه مسئولیت دارند.»
او با احتیاط دربارۀ زندگی تحت حاکمیت داعش سخن می گفت. او گفت خیابان ها امن بودند. کار و بارش خوب بوده چون که ستیزه جویان خارجی برای این که خود را به قیافۀ مورد قبول داعش در بیاورند، یعنی شلوار و پیراهن گشاد مدل افغانی، به مغازۀ او هجوم می بردند. اینک شهر نیمه خالی است و مشتریان اندک هستند.
اینک همه می گویند خیابان ها امن نیستند. شهر در ماه های اخیر شاهد افزایش چشمگیر قتل و آدم ربایی بوده است که اغلب هدف آنها نیروهای امنیتی یا مردمی بوده است که با شورای محلی همکاری می کنند. اما برخی از منتقدان مقامات نیز هدف تیراندازی قرار گرفته اند و شب ها آدم ربایی و سرقت روی می دهد.
یک دیوار نوشته هم هست که اغلب شب ها نوشته می شود یک یادآوری شیطانی مبنی بر این که دولت اسلامی تلاش می کند به صحنه باز گردد.
نوشته ای که اخیراً به خط سیاه روی دیوار یک ساختمان تخریب شده نوشته شده است: «باقی است، به رغم شما». این نوشته به شعار داعش اشاره دارد: «البقاء و التوسع (بقا و گسترش)». رنگ نوشته هنوز تازه بود.
منبع: واشنگتن پست
ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس سوریه
بیشتر بخوانید:
تحلیل گر مسائل سوریه: آمریکا نمی تواند از حملۀ نظامی ترکیه به شمال سوریه جلوگیری کند
آمریکا: اقدام نظامی یک جانبه در شرق فرات قابل قبول نیست / ایلهان تانر
اختیار مرگ و زندگی به جای حقوق بشر در ترکیه / چنگیز آکتار
نشانه های انشقاق در حزب اردوغان در آستانۀ انتخابات محلی / توماس زایبرت
اهداف متعدد آمریکا از بازی با «کارت کردها» / برهان الدین دوران
آیندۀ ترکیه: دولتی درمانده یا حکومتی اسلامی؟ / گوکهان باجیک
هزینۀ 100 میلیارد دلاری سیاست خارجی نو عثمانی گری برای ترکیه / ذوالفقار دوغان
آوارگان غوطۀ شرقی در عفرین؛ تقابل آداب و رسوم و سبک زندگی / خالد الخاطب
طاهر الچی وکیل نبود، پدر و برادر بود / فاروق بالیکچی
ملت سازی در ترکیه؛ از گذشته تا حال / علی آغجاکولو
شکاف میان ترکیه و آمریکا در سوریه عمیق تر می شود / مراد یتکین
نظر شما