«دکتر اسمر توبک»جامعه و مدرس دانشگاه در گفت و گویی با کُردپرس به آسیب شناسی ناشی از موقعیت بعد از زلزله اشاره می کند و معتقد است، کمک‌رسانی به آسیب دیدگان در زمان حوادث بخشی از پروسه کمک‌رسانی به مناطق حادثه دیده است، بخش دیگر امدادرسانی به اختلالات پس از سانحه است که طيف‌هاي مختلف سنی و جنسی را مورد تهدید قرار می دهد و لازم‌است نهادهای مسئول از قبیل سازمان مدیریت بحران به شرایط پس از حادثه به صورت تخصصی و حرفه ای نگاه کنند.
گفت و گو را در ادامه بخوانید:
کُردپرس-یک بعد زلزله کرمانشاه مادی بود اما ابعاد دیگر این زلزله روانی است،به نظر شما وظایف نهادهای مربوطه در این مسئله چگونه تعریف می شود؟
زلزله همچون هر بحران عمومی دیگری، پیش از هر چیز باید توسط یک سیستم واحد و یکپارچه که در آن، هر یک از دستگاه ها ، نهاد ها و افراد ذیربط به درستی جا نمایی شده و وظایف مشخص خود را بدون هم پوشانی با دستگاه ها و نهادهای دیگر بشناسند و انجام دهند ، مدیریت شود. بنابر این باید پیش از هر اقدامی، سند مدیریت یکپارچه بحران در شاخه های مختلف اعم از زلزله، سیل، طوفان و ...، تدوین شده و وظایف هر یک از دستگاه ها و نهادها مبتنی بر مراحل مختلف فرایند امداد و نجات، مشخص شده و در طی مانورهای مختلف به ارزیابی و آزمایش و تمرین گذاشته شود تا در هنگام عملیات اصلی، با کمترین اتلاف انرژی و منابع، به کمک آسیب دیدگان شتافت. اما اگر بخواهیم به طور اخص در مورد نهادهای مسؤول در حیطه خدمات روانی و اجتماعی پس از زلزله صحبت کنیم، باید به وظیفه مهم و حیاتی جمعیت هلال احمراشاره کنیم . یکی از وظایف اصلی این سازمان غیرانتفاعی و مردم محور، کمک رسانی مادی و معنوی و روحی به آسیب دیدگان حوادث طبیعی مانند زلزله می باشد. زلزله رويدادي ناگهاني است كه تأثير آن بر روان و شخصيت افراد به عنوان نشانگان (Syndrome )« اختلال پس از سانحه » شناخته مي‌شود. درحقيقت زلزله به دليل اينكه به طور ناگهانی دلبستگي‌هاي افراد را از بين مي‌برد، اختلال‌هاي رواني در بازماندگان ايجاد مي‌كند. نشانگان « اختلال پس از سانحه » در طيف‌هاي خفيف و شديد در افراد مختلف، با توجه به نوع شخصيتشان بروز مي‌كند و معمولا همراه با اضطراب، وحشت و بي‌خوابي است. براي همدردي با آسيب‌ديدگان زلزله بايد با آنها حرف بزنيم و بگذاريم آنها خود را از نظر رواني تخليه كنند. درحقيقت به تصويركشيدن و بيان اتفاق‌هاي تلخي كه در پي وقوع زلزله براي زلزله‌زدگان ايجاد شده به وسيله زلزله‌زدگان، به آنها كمك مي‌كند تا احساس بهتري داشته باشند. بنابراين بايد به آسيب‌ديدگان زلزله فرصت حرف زدن و بيان احساساتشان را بدهيم و زماني كه زلزله‌زدگان از مصيبت‌هايشان حرف مي‌زنند، بايد به آنها بگوييم اين اتفاق در ساير مناطق افتاده و فقط مختص شما نيست يا از اتفاق‌هاي مشابهي كه پيش از اين هنگام وقوع زلزله رخ داده، صحبت كنيم تا آنها مصيبت را فقط متوجه خود ندانند؛ علاوه بر آنكه بايد شنونده خوبي براي زلزله‌زدگان باشيم، با آنها همدردي كنيم و به آنها بفهمانيم كه عمق فاجعه را درك مي‌كنيم. زلزله‌زدگان به حمايت عاطفي، مالي و فكري نيز نياز دارند و حمايت عاطفي همان هم دردي و همراهي و گوش دادن به حرف‌هاي آسيب‌ديدگان است و از نظر فكري بايد به آنها كمك كنيم تا بدانند چگونه دوباره به زندگي خود بازگردند، چه اقدام‌هايي ضروري است و.... در اين بين، حمايت عاطفي اهميت بيشتري دارد چون از نظر علم روان‌شناسي، تخليه رواني مصيبت وارد شده براي زلزله‌زدگان تا حدود زيادي آلام آنها را تسكين مي‌دهد. البته باید توجه داشته باشیم که ارائه خدمات مشاوره ای و روان شناختی، نیازمند تخصص و مهارت ویژه ای است که حتماً باید در فرایند کلی امداد و نجات و تحت نظارت سازمان های مرتبط نظیر هلال احمر، وزارت بهداشت و درمان و ...، صورت پذیرد. در غیر این صورت ممکن است نتایج معکوس داشته و شرایط بحرانی را بحرانی تر کند.
همچون بسیاری از زلزله های ویرانگر دیگر، زلزله کرمانشاه نیز بسیاری از خانه ها را ویران کرد و عده ای از هموطنانمان را به کام مرگ فرستاد و عده زیاد دیگری را نیز در سوگ عزیزانشان نشاند. مسلماً مواجهه با چنین وضعیت هولناکی، آثار روانی سهمگینی بر بازماندگان دارد. بازماندگانی که ممکن است مشکلات عدیده دیگری داشته باشند و به مراقبت های ویژه جسمی و روحی نیاز داشته باشند مانند؛ خردسالان، سالمندان، زنان باردار و مجروحان. اگر سند جامع اقدام در زمان بحران تهیه و بر اساس آن عمل نشود، قطعاً فرایند امداد و نجات، با هرج و مرج و آسیب های بیش از پیش مواجه خواهد شد.
کُردپرس-با توجه به اینکه یکسال از زلزله کرمانشاه می گذرد اما ما شاهد وخیم تر شدن اوضاع در این‌منطقه هستیم و پس لرزه های هر روزه نوعی از احساس عدم امنیت را بوجود آورده است.جدای از مسائل مادی ما با انواع باحث روحی و روانشناختی ناشی از صدمات بعد از زلزله روبرویم،به نظر شما چه اقداماتی در حوزه اجتماعی در این مناطق می تواند آلام مربوط به زلزله را تسکین و بهبود ببخشد؟
در خصوص زلزله کرمانشاه، همان طور که اشاره کردم فقدان سند جامع امداد و نجات، ضربه سنگینی به فرایند کمک به آسیب دیدگان وارد کرد. شدت حادثه، موجب تهییج احساسات عمومی شده بود و کاهش اعتماد مردم به سازمان ها و نهاد های مرتبط با دولت؛ باعث روی آوردن آنها به چهره های شناخته شده ورزشی، هنری و حتی دانشگاهی شد تا بتوانند با کمک های نقدی و جنسی خودشان ، سهمی در کمک رسانی به مردم زلزله زده استان کرمانشاه داشته باشند. هر چند حضور این گونه چهره ها در تاریخ کمک رسانی های عمومی ایران و جهان، مسبوق به سابقه بوده؛ اما آنچه که در این حادثه شاهد بودیم، نوعی فقدان هماهنگی و تشتت مراکز کمک رسانی بود که موجب اختلال فرایند امداد و نجات شده بود. به طوری که هنوز پس از گذشت بیش از یک سال از این حادثه، هنوز برخی از هموطنانمان در شرایط بسیار سختی زندگی می کنند و نتوانسته اند سرپناه امنی برای خود تهیه کنند. گذشته از این موارد که به نوعی می توان آن را در حیطه سخت افزاری کمک رسانی تعریف کرد؛ حوزه خدمات روانی و اجتماعی نیز با کمبودهای محسوسی مواجه بود. با وجود اینکه برخی از نهادها از همان ساعت های اولیه حادثه شروع به ارائه خدمات کرده بودند اما گستردگی منطقه آسیب دیده و کمبود متخصص در این زمینه، باعث بروز مشکلات عدیده ای شد. عده ای از هموطنان داغ دیده و حتی برخی از امدادرسان ها در معرض آسیب های جدی روانی و حتی خودکشی قرار گرفتند که در چنین شرایطی معمولاً روی می دهد مگر اینکه نهادهای مسؤول با جدیت و تمام امکانات وارد عرصه شوند. به گمان من باید در چنین شرایطی در ستاد مدیریت بحران کشور، تیم های تخصصی زیادی متشکل از روانشناسان، روانپزشکان، جامعه شناسان، هنرمندان و ...، تشکیل شود تا با تمرین ها و مانورهای زیاد بتوانند آمادگی لازم برای عملیات سریع در چنین حوادث غیرمترقبه ای را داشته باشند. نباید فراموش کنیم که کشور ما در منطقه جغرافیایی ای قرار دارد که حادثه خیز است و تقریباً هر سال شاهد حوادث و بلایای طبیعی نظیر زلزله و سیل و طوفان و ...، هستیم . بنابر این مدیریت واحد و یکپارچه عملیات امداد و نجات می تواند نقش مهمی در بازسازی سخت افزاری و نرم افزاری مناطق و افراد آسیب دیده داشته باشد.
نظر شما