به گزارش خبرگزاری کردپرس، برای رسیدن به این قلعه هیچ راه ماشین‌رو آسفالت شده‌ای! وجود ندارد و تنها کسانی می‌توانند آن را ببینند که اهل کوهنوردی باشند و ریه‌هایشان با اکسیژن اضافی مشکل نداشته باشد.

از منطقه‌ی بانگنجاب شهر و پارک بام ایلام که عبور کنی، باید از کنار دانشگاه ایلام و دانشگاه علوم پزشکی نیز بگذری تا به پای کوه بلندی برسی که قلعه اسماعیل خان بر پرتگاه‌های آن ساخته شده است.

این قلعه بر بلندی های کوه «اَمارآو» (انبارآب) که بر شهر ایلام مشرف است بنا نهاده شده است. از آن بالا تمام شهر ایلام در منظره‌ای حیرت‌انگیز قابل مشاهده است و کوه قلاقیران نیز از آن زاویه نمایی منحصربه فرد دارد.

در شرق این دژ و بارو، قله ۳۰۷۵ متری مانشت، در شمال آن دره دالاب، در ناحیه غربی آن زمین های کشاورزی منجل و در جنوب آن شهر ایلام قرار دارد.

بلندی هایی که این دژ بر روی آن ساخته شده، بیش از ۳۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پوشیده از جنگل پر بلوط و گونه‌های جنگلی ون و ارجن (ارژن) بوده و دارای پوشش مرتعی است.

چشمه دائمی اَمارآو که در جبهه شمالی جریان دارد تنها منبع تأمین کننده آب ساکنان قلعه بوده ‌است.

از مجموع بناها و استحکامات احتمالی قلعه اسماعیل خان آثاری از برج‌ها و دژ عظیم آن در خط‌الراس شمالی - جنوبی ارتفاعات معروف به امارآو باقی مانده‌است و جهت دیوار شمالی - جنوبی است.

این دژ از صخره و پرتگاه جبهه جنوبی شروع و از قله کوه امارآو به سمت کوهستان سیوان امتداد دارد.

عرض دیوار در بخش جنوبی ۲ متر و در بخش میانی ۵/۱ متر اندازه گیری شده‌است. سنگ و ملات گچ نیم کوب ساخته شده ارتفاع حدود ۴ متر را نشان می‌دهد. طول دیوار حدود ۷۰۰ متر می‌باشد که با توجه به شرایط کوهستانی منطقه و امکان کنترل جبهه جنوب شرقی دارای سه برج نسبتاً بزرگ دیده بانی و نگهبانی است. برج اول در بخش جنوبی و به فاصله ۲۰ متری پرتگاه صخره‌ای ایجاد شده که بخشی از دیوار جبهه شمالی آن به ارتفاع ۵ متر هنوز پا بر جاست.

این بنا بصورت دایره ای است و دارای دو طاقچه در قسمت باقی مانده بنا است.

در شرق بنا دریچه‌ای مثلث شکل مشاهده می شود که قاعده آن به داخل و راس آن به سمت خارج بنا است و برای دید و کنترل پیرامون مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. این گونه به نظر می رسد که در بخش‌های دیگر بنا نمونه این دریچه‌ها وجود داشته ‌است اما در حال حاضر به دلیل تخریب دیوارها آثار آن از بین رفته‌است.

مصالح بکار رفته در کل بنا، سنگ های کوهستانی با استفاده از ملات گچ می‌باشد. سنگ‌ها تقریباً با تراش اندک جور شده و در ردیف‌های منظم بکار رفته‌است. بخش داخلی اطاق نگهبانی با گچ اندود شده‌است.

برج دوم نیز با سبک معماری برج اول همخوانی دارد. ارتفاع دیوار بخش شرقی این برج حدود ۵ متر اندازه گیری شده‌است.

برج سوم در بخش صخره‌ای جبهه شمالی دژ پس از گذر از برج سوم تا قله ارتفاعات بخش شمال شرقی ادامه می‌یابد و به صخره کوهستانی منتهی می‌شود.

این دژ از نوع دژهای استراتژیکی کوهستانی می‌باشد و با دژ طولانی و مستحکم خُرمه چرداول همخوانی دارد و از نظر سبک معماری قابل مقایسه ‌است.

ملاحظه بنای دژ، استحکامات دوره اسماعیلیه را در ذهن متجلی می‌سازد. از بنای قلعه در محدوده داخلی دژ اثری بر جای نمانده ‌است اما تکه‌های سفال قرمز، خشن با شاموت گیاهی و همچنین تکه‌های گچ به کار رفته در بنا در محدوده شمالی دژ دیده می‌شود که به نظر می‌رسد استحکامات محدودی در نزدیکی چشمه امارآو وجود داشته ‌است که در حال حاضر اثری از آنها دیده نمی‌شود.

اهالی ایلام قلعه را منسوب به عصر حاکمیت والیان لرستان و پشتکوه می‌دانند، اما بررسی شواهد فرهنگی سطح محوطه بنا، قدمت بیشتری را نشان می‌دهد. البته ممکن است این دژ قبل از دوره حکومت والیان ساخته شده باشد.

طبق افسانه‌ها سازنده قلای اسماعیل خان پادشاهی بوده است که در زمان شروع وبا یا طاعون در منطقه برای حفظ جان تنها فرزند پسرش این قلعه را ساخته و او را در بالای کوه محافظت می‌کند که بیمار نشود اما این ترفند جوابگو نیست و پسر پادشاه از راه غذاهایی که به وسیله طناب به قلعه آورده می‌شود بیمار شده و می‌میرد.