به گزارش کردپرس؛ آنچه که بسیار شنیده و بر آن نیز تاکید می شود آسیب ها و خطرات در کمین برای جوانان و نوجوانان در مواجه با استفاده از امکانات فضای مجازی است، برخی افراد حتی پا را فراتر نهاده و از فضای مجازی به عنوان «قتلگاه» نوجوانان و جوانان نام می برند اما آیا فضای مجازی به همان افسارگسیختگی که می گویند، هست یا اینکه نا آگاهی خانواده ها باعث می شود که این فضا افسار گسیخته شود؟

مقایسه بین فضای مجازی با فضای واقعی

به گفته "سردار فتوحی" اشتباه فاحشی که در کشور پیش آمده است این است که “virtual network” را به عنوان فضای مجازی ترجمه کرده ایم تا بتوانیم راحت آن را کنار بگذاریم و این گونه تلقی کنیم که این فضا مثل واقعیت نیست بنابراین آن را به مثابه یک امر واقعی تلقی نکنیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در کشور ایران دو فضا، یکی فضای حقیقی و دیگری فضای مجازی ایجاد شده است، به بیان تعاریفی از این دو فضا از منظر افراد جامعه می پردازد و می گوید: فضای واقعی فضایی است که در آن زندگی می کنیم، حرف می زنیم و با هم ارتباط داریم اما فضای دیگر دور از من و شماست، فضای دومی است که جدیداً به وجود آمده و ما در آن زندگی نمی کنیم، فضایی است که می خواهیم خودمان را به گونه ای دیگر در آن نشان دهیم.

"فتوحی" این فضای دوگانه در ایران را به چالش می کشد و عنوان می کند: نسل سی سال به بالا می تواند زندگی بدون فضای مجازی را درک کند، برای این نسل فضای مجازی با فضای واقعی قابل تفکیک است اما نسل جدید نمی تواند تفکیک کند که جامعه ای بدون اینترنت و گوشی هوشمند وجود داشته باشد، جامعه بدون اینترنت برای این نسل اصلا معنی دار نیست و اینجاست که بین فضای مجازی و واقعی خلط می شود و نمی توانند این تمایز را قائل شوند.

بنا به گفته های این جامعه شناس در واقع فضای سوم، تلفیقی از فضای واقعی و فضای مجازی است که برای نسل نوجوان قابل تفکیک نیست این در حالی است که این تفکیک را نسل گذشته انجام داده است.

لزوم تغییر نگاه از منشأ تولید به مصرف

فتوحی در ادامه با اشاره ای گذرا به روند نظریه پردازی در قرون هجده و نوزده میلادی می گوید: در قرون هجده و نوزده میلادی نظریه پردازانی همچون "کارن ماکس" بر مبنای تولید، جامعه و طبقات اجتماعی را سنجش می کردند اما اینک حدود هفتاد سال است که کمتر نظریه پردازی بر اساس تولید، تحلیلی انجام می دهد و طبقه و نسل را بر مبنای آن می شناسد چرا که اینک تمرکز بیشتر بر روی مصرف است.

به اعتقاد این استاد دانشگاه به جای اینکه بر روی منشأ شبکه تمرکز کنیم باید تاکیدمان بر روی مصرف باشد.

وی معتقد است اشکال از خود شبکه مجازی به عنوان یک امر که وجود دارد، نیست بلکه اگر اشکالی در این شبکه وجود دارد از طرف مصرف و استفاده فرهنگی که از آن ابزار می شود، است.

"سردار فتوحی" با وجود اینکه برخی معایب شبکه های مجازی را تایید می کند اما در مقابل، مقصر بودن صرف شبکه ها مجازی در کشور را رد کرده و می گوید: اگر معتقد باشیم وضعیت وحشتناکی در کشور وجود دارد که البته من فکر نمی کنم این شبکه چنین وضعیتی را ترسیم کرده باشد با این وجود این به آن معنا نیست که شبکه های مجازی فقط آثار مخرب دارند بلکه شبکه مجازی می تواند فواید زیادی داشته باشد همچنین وقتی بحث مصرف پیش می آید فقط شبکه های مجازی مقصر شناخته نمی شوند بلکه ما هم مقصر شناخته می شویم.

جوانان کردستانی هم قدم با تهران در استفاده از شبکه های مجازی!

مطابق با تحقیقاتی که این استاد دانشگاه در خصوص میزان استفاده از اینترنت و شبکه های مجازی جوانان دو شهر "تهران" و "سنندج" انجام داده است، 80 درصد از جوانان تهرانی از برنامه تلگرام و بیشتر از 91 درصد جوانان تهران از شبکه های مجازی استفاده می کنند، جوانان تهرانی 3 ساعت و 50 دقیقه در شبانه روز از شبکه های مجازی استفاده کرده و 91 درصد جوانان تهرانی در مجموع (یعنی حتی ماهی یک بار) از شبکه های مجازی استفاده می کنند اما این میزان در کردستان در حدود 77 یا 78 درصد و حدود 3 ساعت است.

وی عقب ماندن جوانان کردستانی در میزان استفاده از اینترنت به میزان 50 دقیقه را وجود نابرابری در کردستان از لحاظ جنسیتی و نیز آنتن دهی اینترنت می داند چرا که در برخی روستاهای کردستان هنوز آنتن دهی اینترنت وجود ندارد و برخی از زنان نیز هنوز اجازه استفاده از گوشی هوشمند را ندارند که همین دلایل هم میزان استفاده از اینترنت را پایین می آورد و هم میزان استفاده از شبکه های مجازی.

این استاد جامعه شناس تحلیلی بر مبنای تفکیکی که بین فضای واقعی و مجازی در کشور وجود دارد ارائه داده و می گوید: بر مبنای این تفکیک، فضای واقعی را یک فضای بومی و مردمی می دانیم که مال خودمان است اما فضای مجازی را فضایی می دانیم که از ما نیست اما بر ما غلبه کرده است.

به اعتقاد وی مدیران سیاسی و خانواده های ما به ویژه نسل قدیمی این گونه تصور می کنند که فضای مجازی آمده است تا ذهنیت کودکان ما را از بین ببرند و با این تفکر این دو فضا کاملا با هم بیگانه اند.

وی بر پذیرش این تکنولوژی تاکید دارد و یادآور می شود: ما باید این ذهنیت را پاک کنیم، چه بپذیریم و چه نه این یک نوع تکنولوژی است که وارد جامعه شده است، وقتی این واقعیت را بپذیریم می توانیم راهکار ارائه دهیم.

جریان فضای مجازی زیر پوست جامعه

بنا به گفته "فتوحی" وقتی با ذهنیت بد با فضای مجازی برخورد شود، برخورد پلیسی صورت می گیرد و نتیجه این می شود که شبکه ای فیلتر شود، مردان اجازه ندهند همسرانشان از شبکه های مجازی استفاده کنند و یا استفاده "دزدکی" از این شبکه ها شود.

وی در ادامه می افزاید: استفاده از شبکه های مجازی زیر پوست خانواده، استان و کشور از طریق فیلترشکن در حال انجام است دولت اجازه رسمی برای استفاده نمی دهد اما مردم از طریق فیلترشکن این سیاست را دور می زنند.

"فتوحی" در خصوص مضرات اجازه ندادن خانواده ها برای استفاده از فضای مجازی این گونه می گوید: اجازه ندادن خانواده ها برای استفاده از فضای مجازی باعث می شود فرزندان دور از چشم خانواده ها و یا از طریق گوشی های دوستانشان از این فضا استفاده کنند که باعث ایجاد بسیاری عامل های جدی و مضر شده است.

به اعتقاد وی اجازه ندادن استفاده از این رسانه به صورت واضح باعث شده که هر کسی ذهنیتی در مورد این شبکه داشته باشد و به سمت استفاده ای برود که ما آن را در جامعه تشویق نمی کنیم اما وجود دارد و متاسفانه استفاده هایی کاملا مخرب است.

بازنمایی فرهنگ جامعه در شبکه های مجازی

وی قبل از ورود به حوزه آسیب های فضای مجازی خواستار بیان مزایای این فضا شده و می گوید: مهمترین فایده این رسانه ها بازنمایی فرهنگ آن جامعه است و استفاده ای که کاربران از این فضا می کنند بر اساس فرهنگ آن جامعه است.

بنا به گفته این استاد دانشگاه ارتباط و آگاهی بخشی دومین مزیتی است که می توان بر آن تاکید کرد، به طور نمونه زلزله کرمانشاه نمونه بارزی از ایجاد همیاری توسط فضای مجازی است، همچنین به چالش کشیدن نمایندگان مردم توسط فعالان مدنی از دیگر نمونه های این آگاهی بخشی است.

سرکوب شدگانی که در فضای مجازی قامت راست می کنند

وی سومین مزیت شبکه های مجازی را معطوف به سرکوب شدگان فرهنگی در جامعه کرده و می گوید: سرکوب شدگانی که در عرصه واقعیت، اعتماد به نفس نداشتند می توانند در این فضا سر برآورده و خود را نشان دهند.

"فتوحی" مزیت سوم این فضا را با تمرکز بر روی فرهنگ غالب در خانواده های کردستانی بسط داده و می گوید: در کردستان چه بپذیریم چه نپذیریم رابطه بیشتر از تهران مقتدرگرایانه است، پدر خانواده در کردستان بیشتر مقتدر است تا تهران. بر همین مبنا اعتماد به نفس از بچه های گرفته می شود بنابراین فضای مجازی خود به خود فضایی می شود که می تواند خود را به نمایش گذاشته و به استعدادهای خود پی ببرد.

غربت در فضای مجازی/رکود و خاموشی فرد به واسطه آگاهی

این جامعه شناس در ادامه به حوزه آسیب های فضای مجازی ورود کرده و با بیان اینکه نمی توان از معایب زیاد این فضا چشم پوشی کرد، این گونه آغازگر این بحث می شود: این فضا یک فضای واقعی برای یک گروه تلقی می شود، نسل گذشته با این شبکه ها احساس غربت می کند اما نسل جدید این احساس غربت را ندارد بلکه احساس غربت آنها از آگاهی بخشی است که به این شبکه ها اعمال می شود.

وی آسیب "غربت ناشی از آگاهی" را این گونه توضیح می دهد: یک اتفاق ناگوار به راحتی می تواند وارد فضای مجازی شود و نوجوانان این احساس غربت را آنجا دچار می شوند که فکر می کنند مظلوم واقع می شوند چرا که مدام از تصادفات، اعتیاد، طلاق، فقر و ... در فضای مجازی آمارهای نا امیدکننده داده می شود و خود به خود نوجوان احساس محرومیت می کند، فرد فکر می کند از فراموش شدگان است و همین باعث می شود فرد بی تحرک شود و این بی تحرکی در نهایت یاس و نا امیدی می آورد.

به گفته وی نوجوان در فضای مجازی از اختلافات استانی، قومی، مذهبی و اقتصادی موجود آگاه می شود و این یاس و ناامیدی که در فرد به وجود می آید باعث می شود یک فرد راکد و خاموش شده تلقی شود.

خلط شدن حوزه عمومی و خصوصی در فضای مجازی

"فتوحی" یکی دیگر از آسیب های فضای مجازی را که بسیار با اهمیت نیز تلقی می کند خلط شدن عرصه عمومی با خصوصی توسط نوجوانان می داند و می گوید: حوزه عمومی و خصوصی برای نسل گذشته جدا بود، فضای خصوصی برای این نسل کاملاً مشهود بود اما حوزه عمومی از خصوصی برای نسل جدید قابل تفکیک نیست. نسل جدید خیلی از مواردی را که برای نسل گذشته خصوصی است دیگر خصوصی نمی داند، تفکیک حوزه عمومی از خصوصی باعث شده که زبان همدیگر را نفهمیم گویی همه چیز عمومی شده است یعنی گویی ما عرصه خصوصی نداریم.

به اعتقاد این جامعه شناس از بین رفتن عرصه خصوصی عیب بسیار بدی است چرا که وقتی عرصه خصوصی از بین برود عرصه تفکر از بین می رود.

به چالش کشیدن "غیرت" کردستانی ها در فضای مجازی

وی با بررسی این آسیب از منظر جامعه شناسی و با تمرکز بر فرهنگ استان کردستان، عدم تفکیک فضای مجازی از فضای خصوصی توسط نوجوانان را عامل ایجاد بسیاری از تعارضات می داند و خاطرنشان می کند: در کردستان حوزه خصوصی هنوز سفت و سخت است اما با ورود نسل جدید تعارضات بسیاری به وجود آمده است و باعث شده است این نسل با نسل قبلی نتواند همدیگر را فهم کنند.

به اعتقاد این جامعه شناس این تعارضات، شکاف نسلی را در کردستان پدیدار کرده است که با دیگر استان ها متفاوت است چرا که در کردستان چیزی به نام "غیرت" داریم و "غیرت" هم در عرصه خصوصی خود را نشان می دهد بنابراین وقتی نسل جوان و کودکان عرصه خصوصی را در عرصه عمومی بروز می دهند در واقع این غیرت را به چالش می کشد که در نهایت باعث بسیاری تعارضات همچون طلاق، درگیری و عدم فهم همدیگر می شود.

گم شدن اوقات فراغت لابه لای در هم تنیدگی فضای مجازی

وی سومین آسیب را متوجه اوقات فراغت کودکان و نوجوانان می داند و یادآور می شود: اوقات فراغت نسل گذشته در میان در کوچه ها، دویدن و پارک ها سپری می شد این نسل، نسلی متحرک بود اما نسل جدید به ویژه در کردستان این خصلت را ندارد.

بنا به گفته های این جامعه شناس، جامعه کردستان هنوز جامعه مدرنی نیست که فرد بتواند در اداره ای بنشیند و کار کند. این استان هنوز در مرحله کولبری، فقر و کارگری است بنابراین جامعه کردستان به تحرک جسمی بیشتری نیاز دارد این در حالی است که کودکانمان تحرکی ندارند و این موضوع در آینده برایشان مشکل ساز می شود که نمی توانند کار کنند بنابراین مجبور به مهاجرت از خارج استان و کشور شده که بلای جان جوانان کردستان می شود.

حذف روابط اجتماعی از زندگی

وی در ادامه چهارمین ایراد فضای مجازی را مربوط به حذف روابط اجتماعی در جامعه می داند و می گوید: روابط از طریق بازی ها و روابط داخل کوچه ها و محله ها شکل می گرفت اما الان گوشی باعث شده این روابط حذف شود.

وی یکی از دلایل شکست این افراد در رابطه ها را عدم آشنایی و توانایی در ایجاد ارتباط می داند و معتقد است: بنیاد یک اجتماع، روابط اجتماعی است اما متاسفانه شبکه های اجتماعی، رابطه اجتماعی را از بچه ها گرفته است، آنها بلد نیستند ایجاد رابطه کنند و خیلی زود شکست می خورند. همین عدم توانایی در ایجاد ارتباط نیز باعث شده است یک نگاه خیلی خودمحورانه هم در جامعه شکل بگیرد که نتوانیم رابطه صحیحی داشته باشیم.

"سردار فتوحی" توانایی ایجاد ارتباط برای کردستانی ها را مهمتر از سایر نقاط تلقی می کند چرا که به اعتقاد وی، کردستان یک جامعه محروم است و برای توسعه نیاز به یک رابطه صحیح است بنابراین اگر رابطه صحیح نداشته باشیم یک جامعه درست خلق نمی شود.

پرورش نخبه هایی که احساس تعلقی ندارند

وی در ادامه سخنان خود می افزاید: عدم وجود یک رابطه صحیح باعث می شود یک نخبه درست خلق نشود بلکه کسی خلق می شود که هر لحظه، هر لحظه است! و نخبه های ما متاسفانه در این وضعیت هستند. نخبه هایی که از طریق کنکور پرورش می دهیم همین افراد هستند، نمی توانند یک رابطه درست داشته باشند، به هیچ چیز پایبند نیستند و به راحتی از کشور بیرون می روند این یعنی تعلقی به جایی ندارد.

بنا به گفته های این استاد دانشگاه، در جامعه تکنولوژیک، صنعت خود به خود، خود را غلبه می دهد که یک رابطه تصنعی درست کند اما در جامعه ای که هنوز توسعه یافته نیست این بسیار بد است که رابطه اجتماعی حذف شود چرا که در کشورهای تکنولوژیک خود تکنولوژی این را تحمیل می کند که بر مبنای قانون و اصول انسانی افراد مجبورند رابطه درست داسته باشند و رابطه ها به آنها آموزش داده می شود اما در منطقه ای مثل کردستان این گونه نیست.

هنرمندانی که در عرصه سیاست صاحبنظر می شوند!

عوامانه شدن مردم از دیگر آسیب های مهم فضای مجازی است که "سردار فتوحی" به آن اشاره دارد: در گذشته چند نفر به عنوان نخبه در جامعه وجود داشتند که پیشرو مردم بودند به ویژه در کردستان، اما اینک این نخبه ها فقط یک صدا هستند. روال به گونه ای شده است که هنرمند در عرصه سیاست نظر می دهد و این باعث عوامانه شدن جامعه شده است.

این استاد جامعه شناس از نتایج تحقیقی که بر مبنای سه پارامتر آشنایی جوانان کردستانی با کتاب ها، نظریه پردازان و نویسنده ها و رویکردها انجام داده است، می گوید که بسیار قابل تامل است: طبق تحقیقی که انجام دادم کتاب هایی که از نظر نوجوانان کردستانی بسیار مهم هستند، کتاب هایی بودند که به صورت دهشتناک سطحی بودند و اسامی عجییب و غریبی داشتند، اسم هایی که نشان بدی از جامعه ما دارد. چرا کتاب های مهمی که سطح تفکر و رویکردهای مهمی دارند در ذهنیت نوجوانان و جوانان ما جایی ندارد؟ این عوامانه بودن جامعه است که باعث شده چنین کتاب هایی مطرح شوند.

وی در ادامه بیان نتایج این تحقیقات می افزاید: در خصوص نویسنده ها و نظریه پردازان جالب اینجاست که "کوروش کبیر" به عنوان یکی نویسندگان در رده سوم قرار دارد که بسیار قابل توجه است! بگذریم که چه اندیشمندان بزرگی داریم که از آن غفلت کرده ایم و جوانان ما حتی با متفکران کشور خود آشنا نیستند.

آفتی به نام سطحی نگری

"فتوحی" با بیان اینکه شبکه های اجتماعی باعث شده اند که بسیار سطحی به قضایا نگاه کنیم، می گوید: سطحی نگری باعث می شود از هر کتاب یک پاراگراف بخوانیم و جالب اینجاست که این کتاب ها هم با هم تناقض دارند و این تناقضات در کنار هم برای نوجوان یک ذهنیت ایجاد می کند که نتیجه این تناقضات یک شخص قلدر می شود.

وی با هشدار در خصوص خطرات عوام شدن جامعه می گوید: طبق نظریه متخصصان، عامیانه بودن حتی در نظام سیاسی تاثیر دارد. وقتی این عامیانه بودن ها در کنار هم قرار می گیرند محصول دهشتناکی به بار می آورد چرا که باعث می شود فرد نتواند فکر کند و یا تناقض هایی در ذهنیت این فرد است که نمی تواند با آن تحلیل کند.

چگونه می توان تهدید را تبدیل به فرصت کرد؟

"سردار فتوحی" پس از بیان چالش ها، مزایا و آسیب های فضای مجازی در نهایت چندین راهکار برای استفاده صحیح از این تکنولوژی و به قولی تبدیل تهدیدها به فرصت را ارائه می دهد: اولین نکته این است که باید فضای مجازی را بپذیریم و این تفکر که فضای مجازی، غربی است و دارد ذهنیت جوانان ما را با خود می برد و هیچ راهکاری برای مقابله با آن وجود ندارد را دور بندازیم. بپذیریم که شبکه مجازی می تواند مفید واقع شود و ما ناگزیریم آن را اخذ کنیم که می تواند مطلوب واقع شود. اگر این را پذیرفتیم چه جامعه و چه خانواده و چه مدرسه هر کدام می توانند جداگانه راهکار خود را ارائه دهند.

لزوم تاکید بر جستجوی فضایی بیرون از فضای مجازی

این استاد دانشگاه یکی از راهکارهای مقابله با آسیب های فضای مجازی را این گونه ارائه می دهد: با توجه به عواملی که ارائه دادیم باید فضایی بیرون از فضای مجازی برای آن جستجو کرد به عنوان مثال خانواده، مدرسه و دانشگاه باید ذهن نوجوان و جوان را مسئله مند کند و به سمتی سوق دهد که چیزی برای بچه ها در جامعه برجسته شود، وقتی در جامعه بتوانیم تفریح و کار را با خلاقیت تلفیق کنیم می تواند مفید واقع شود و مصرف کنندگان در فضای مجازی دنبال اینها می روند و به جای تخریب و نابودی دنبال ساختن و در پی خلاقیت هستند.

ضرورت تغییر تلقی منفی از فضای مجازی

به اعتقاد وی ترساندن خانواده ها از فضای مجازی و تاکید بر آسیب های آن یکی از اشتباهات است، "فتوحی" راهکار دوم را آموزش و تاکید بر مزایای شبکه های اجتماعی می داند که باید به آن توجه کرد.

بنا به گفته های این جامعه شناس ذهنیت آسیب زایی در مورد شبکه های مجازی وجود دارد که یک عده دائماً بر آسیب ها تاکید کنند و یک عده کار خودشان را پیش ببرند و در نهایت این دو گروه هیچ ارتباطی با هم نداشته باشند.

وی معتقد است باید رویکرد خود را بر روی مزایا بیاوریم. اگر این کار را کردیم کودکان هم یاد می گیرند ذهنیت خود را بر روی مزایا متمرکز کنند نه آسیب ها. تا زمانی که تاکیدمان بر روی آسیب ها باشد کودکان و نوجوانان همین آسیب ها را جستجو می کنند بنابراین در مرحله اول باید تلقی خود را تغییر دهیم و ذهنیت را به سمت فواید بیاوریم.

"فتوحی" در نهایت سومین راهکار را برنامه ریزی مناسب برای استفاده صحیح از فضای مجازی می داند و عنوان می کند: ما ایرانی ها چه در سطح کلان و چه در سطح خانواده افراد برنامه ریزی نیستیم اما لازم است که میزان استفاده خود از شبکه های مجازی را برنامه ریزی کنیم.

*گفت و گو: ظریفه احمدی