زمانی که صحبت از ادبیات ترکیه می شود، شاید اولین نامی که به ذهن هر کسی که علاقه ای به ادبیات داشته باشد؛ خطور کند نام اورهان پاموک خواهد بود. به خصوص برای علاقه مندان به کتاب و ادبیات در کشورمان، اورهان پاموک ادیب بسیار سرشناسی است که تقریبا تمامی آثار وی به زبان فارسی ترجمه شده است.

اورهان پاموک متولد 7 ژوئن 1952 در استانبول است. در کنار جوایز بسیار ارزشمندی که در زمینه ادبیات در سطح بین المللی به دست آورد بزرگترین موفقیت وی را می توان سال 2006 میلادی و کسب نوبل ادبیات دانست. پاموک اولین شخصیت ترکیه ای بود که موفق می شد به این جایزه ارزشمند دست پیدا کند. رمان هایی که پاموک به رشته تحریر درآورده است به 63 زبان دنیا ترجمه و در بیش از 100 کشور منتشر شده است که تعداد رمان های چاپ شده از این نویسنده ترکیه ای در جهان بیش از 13 میلیون نسخه اعلام شده است. پاموک در سال 2006 میلادی از سوی نشریه معتبر تایم درمیان 100 چهره تاثیر گذار جهان قرار گرفت و توجه جهانی را به خود جلب کرد.

اما اورهان پاموک در کنار چهره ادبی شناخته شده ای که دارد یک چهره کمتر شناخته شده اجتماعی و سیاسی نیز دارد که در این گزارش سعی خواهیم کرد تا به این بخش از زندگی اورهان پاموک بپردازیم. قبل از این که به این موضوع بپردازیم باید عنوان کرد در چند سال اخیر به خصوص در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AKP) رمان نویس های معروف ترکیه به شکل کاملا محسوسی به مخالفت با حاکمیت سیاسی این کشور پرداخته اند. به خصوص بعد از حوادث پارک گزی و اقداماتی که نیروهای پلیس ترکیه انجام دادند نوک تیز قلم ادبای ترکیه به سمت حاکمیت سیاسی نشانه رفت که اورهان پاموک نیز از این قاعده مستثنی نبود. اورهان پاموک، الیف شافاک، عایشه کولین، زولفی لیوانعلی و ... از جمله شخصیت های ادبی بودند که بعد از حوادث پارک گزی به انتقاد از حاکمیت سیاسی پرداختند. این در حالیست که اورهان پاموک سال 2002 میلادی یکی از حامیان AKP به حساب می آمد که نقش بسیار مهمی در معرفی حزب نوپای آک پارتی به ملت ترکیه داشت. حتی وی در یکی از مصاحبه هایی که داشت اعلام می کند "AKP دیگر آن حزب 8 سال پیش که در ترکیه بر روی کار آمد نیست" و این سخنان نشان از تغییر دیدگاه سیاسی اورهان پاموک به خصوص بعد از حوادث پارک گزی دارد.

یکی از مشهورترین اظهاراتی که پاموک در خصوص حوادث پارک گزی ایراد کرده و در واقع تشدید کننده دوران مخالفت وی با حاکمیت سیاسی ترکیه بود به مصاحبه وی با روزنامه رادیکال در سال 2013 میلادی برمی گرد. وی در بخشی از این مصاحبه اعلام می کند: "یک کشور هر قدر ثروتمند تر شود میل به یک جانبه گرایی و استبداد نیز در آن تقویت می شود. اما این کشور را نمی توانید با اقتدارگرایی گذشته اداره کنید. حتی اگر رسانه ها را هم همانگونه که رجب طیب اردوغان انجام می دهد کنترل کنید؛ مردم به خیابان ها آمده و در پارک ها اقدام به اعتراض می کنند. مشکلی که این جا وجود دارد این است که اردوغان به مانند رهبران سیاسی 1930 به همان سبک و سیاق قدیمی حرکت می کند. تاکید می کند که من 50 درصد رای دارم پس شما دهانتان را ببندید. بله شاید شما 50 درصد رای دارید ولی در مقابل شما 72 میلیون انسانی حضور دارند که مانند شما نیستند". این سخنان دورانی را کلید زد که تنش های شدیدی میان اورهان پاموک با حاکمیت سیاسی ترکیه را آغاز کرد. هر چند این تنش ها، برای اولین بار رخ نمی داد و پیش از این نیز تغییر نگاه پاموک به حاکمیت سیاسی آغاز شده بود که شاید مهمترین دلیل آن اقدامات محافظه کارانه و بعضاً ضد دموکراتیک آک پارتی بود.

یکی دیگر از مواردی که به تنش های سیاسی میان اورهان پاموک با حاکمیت سیاسی حزب AKP دامن زد، خواستگاه لائیک اورهان پاموک بود. پاموک که در یک خانواده لائیک و ثروتمند در استانبول به دنیا آمد به مانند پدر، پدر بزرگ و عموهای خود در رشته مهندسی تحصیل کرد. با توجه به وضعیت مالی خوبی که خانواده وی داشت دیپلم خود را در کالج رابرت اخذ کرده و تحت تعالیم تفکر لائیک قرار گرفت. در دانشگاه تکنیک استانبول به رشته معماری پرداخته و در دانشگاه استانبول در رشته روزنامه نگاری مشغول به تحصیل شد. بعد از آن نیز مدتی را در دانشگاه کلمبیای آمریکا به عنوان محقق مهمان گذارند. روند زندگی وی به نوعی بود که حاکمیت سیاسی محافظه کار و اسلام گرای آک پارتی برای ترکیه را نمی پسندید. حتی در سخنانی در خصوص خاستگاه خانوادگی اش می گوید از یک خانواده عثمانی به یک خانواده غرب گرا گذر زده ایم. اولین رمانی که در 1982 تحت عنوان "جودت بِی و پسرانش" منتشر کرد در خصوص همین روند گذر از زندگی عثمانی به زندگی با سبک و سیاق غربی خود پاموک بود. بیشترین انتقادات اورهان پاموک نیز دقیقاً به همین ایدئولوژی حزب حاکم بود. ایدئولوژی که به خصوص بعد از سال 2007 میلادی با تأکید بیشتر از سوی حاکمیت سیاسی ترکیه دنبال شد. حتی رمان برف که از آن می تواند به عنوان اولین و آخرین رمان سیاسی اورهان پاموک یاد کرد به طور کامل تفکرات لیبرال و اومانیستی اورهان پاموک را نمایان می کند. این انتقادات با واکنش هایی بعضاً تند از سوی حاکمیت سیاسی و طرفداران وی نیز همراه شد و وی متهم شد که "به خاطر اصول لیبرالیسم تاریخ و فرهنگ خود را فروخته است". و حتی برخی کار را تا آنجا پیش برده که اعلام کردند اورهان پاموک لایق جایزه نوبل ادبیات نبوده و به خاطر "دشمنی با ملی گرایی ترک" و "اعتقاد به اصول اومانیستی" از سوی غرب با انگیزه های سیاسی موفق به دریافت جایزه نوبل شده است.

اختلافات اورهان پاموک با حاکمیت سیاسی تنها به این موارد محدود نبوده و پیش از این نیز وی با پرداختن به موضوعاتی که به نوعی خط قرمز حاکمیت سیاسی ترکیه به حساب می آید تنش های بعضا عمیقی را میان خود و حاکمیت سیاسی ترکیه دامن زده است. پاموک در سال 2005 میلادی بعد از مصاحبه تندی که با مجله داس انجام داد به دادگاه فراخوانده شد و حکومت ترکیه با اتهام "توهین به ملیت ترک" برای وی پرونده قضایی تشکیل داد. پاموک در این مصاحبه مطبوعاتی عنوان کرده بود: "در این سرزمین 30 هزار کرد و یک میلیون ارمنی قتل عام شدند. هیچ کس به غیر از من جسارت سخن گفتن در خصوص این موضوع را ندارد". روند قضایی که با این موضوع از سوی آک پارتی در دستور کار قرار گرفت مورد انتقاد شدید اروپا واقع شده و پارلمان اروپا حمایت قاطعی از اورهان پاموک انجام داد. حتی در آن دوران مسئله اورهان پاموک به یکی از مناقشه های مهم ترکیه – اتحادیه اروپا تبدیل شده و کار تا آنجا پیش رفت که کمیل ارلینگس هلندی، گزارشگر وقت ترکیه در پارلمان اروپا نیز به انتقاد از ترکیه در خصوص این پرونده پرداخت و گزارشی در این خصوص به نگارش درآورد. در پی این درگیری ها و تنش ها که میان ترکیه و اتحادیه اروپا به وجود آمد، بالاخره هرچند از روی بی میلی دادگاه در تاریخ 22 ژانویه 2006 پرونده اورهان پاموک را مختومه اعلام کرد.

در پایان بایدگفت، اورهان پاموک همانگونه که خود نیز در مصاحبه با گاردین اعلام کرد، از معدود شخصیت های ادبی است که از سیاست دور نمانده و شاید بتوان اعلام کرد که در میان نویسندگان و اهالی ادبیات ترکیه بیشترین اظهارات سیاسی متعلق به وی است. پاموک از جمله کسانی است که بیشترین انتقادات را از شخص رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور فعلی ترکیه و حزب متبوع وی یعنی آک پارتی داشته است. پرداختن به موضوع پارک گزی، انتقاد از ایدئولوژی محافظه کارانه آک پارتی، پرداختن به مسئله حساس کردها و ارامنه در ترکیه، انتقاد از عملکرد ضد دموکراتیک حکومت ترکیه و بسیاری دیگر از موارد از پاموک در کنار شخصیت ادبی شهیر در جهان، یک منتقد سیاسی ساخت که حاکمیت سیاسی را از زبان تند انتقاد خود محروم نمی گذارد.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه

کد خبرنگار: 30102