حکومت ترکیه در یک اقدام غیر منتظره به عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان (PKK) در زندان جزیرۀ امرالی اجازه داد نخست با وکلایش و سپس با خانواده اش دیدار کند. این اقدام به بحث احتمال احیای پروسۀ صلح برای پایان دادن به درگیری های 35 ساله در مناطق شرق و جنوب شرقی ترکیه دامن زده است.

برخی با بد بینی این اقدام را توطئۀ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای دستیابی به آرای صدها هزار کرد مقیم استانبول می دانند که با رأی دادن به نامزد اپوزیسیون در انتخابات 31 مارس به سیاست «چماق» رئیس جمهور پاسخ دادند، و اینک در آستانۀ انتخابات مجدد 23 ژوئن رئیس جمهور به آنها «هویج» می دهد.

پس از آن که اکرم امام اوغلو نامزد اپوزیسیون با اختلاف 14 هزار رأی از هشت میلیون رأی استانبول پیروز انتخابات اعلام شد، شورای عالی انتخابات ترکیه پس از اعتراض حزب عدالت و توسعه (AKP) و اردوغان با ادعای قانون شکنی در برگزاری انتخابات، آن نتیجه را باطل اعلام کرد و حکم به برگزاری مجدد انتخابات داد.

از دست دادن کنترل استانبول ضربۀ بزرگی به منزلت و جایگاه اردوغان وارد خواهد کرد چرا که وی روند به قدرت رسیدن خود را با انتخاب شدن به عنوان شهردار این شهر در سال 1994 آغاز کرده و از آن زمان تا کنون نیز این منصب همواره در قبضۀ حامیان وی بوده است.

وکلای اوجالان و مقامات حکومت بارها وجود هر گونه ارتباط میان این دیدارها با انتخابات استانبول را رد کرده اند، اما شبکه های اجتماعی و روزنامه نگاران گمان می کنند اوجالان و حکومت ترکیه برای کمک به پیروزی AKP در انتخابات 23 ژوئن استانبول معامله کرده اند.

هاکان تهماز از مؤسسۀ صلح، یک سازمان مردم نهاد که روی مسائل صلح و آشتی کار می کند، معتقد است خیلی طبیعی است که حکومت تلاش کند از این دیدارها برای به دست آوردن رأی کردها استفاده کند، اما به نظر نمی رسد کردها بخواهند حمایت خود را از نامزد اپوزیسیون پس بگیرند.

تهماز با اشاره به بخش عظیم کردهای محافظه کاری که به شدت با PKK مخالفند، گفت: «کردهایی که در گذشته به AKP رأی داده اند اهمیتی نمی دهند که اوجالان چه می گوید.» وی افزود در چنین شرایطی AKP تنها می تواند برای جذب بخش دیگر جمیعت کردها رؤیا پردازی کند که عموماً حامیان حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) هستند.

پروفسور فرهاد کنتال از دانشگاه استانبول گفت: «در سیاست هیچ چیز مطلقی وجود ندارد. موازنات و معادلات داخلی و خارجی همواره تغییر می کنند. ترکیه می تواند یک بار دیگر این راه را که پروسۀ صلح خوانده می شود، طی کند.» او افزود اما جنگ سخت و تلخی که پس از سال 2015 و در پی پایان آتش بس دو ساله آغاز شد، به نوعی بی اعتمادی منجر شده که به دشواری می توان آن را جبران کرد.

وکلای اوجالان پس از نخستین دیدارشان با وی در روز 2 می، بیانیۀ اوجالان را قرائت کردند که در آن گفته بود آشتی در ترکیه اینک بیش از همیشه ضروری است. اوجالان گفت هنوز پای درخواست آتش بس سال 2013 ایستاده است. تأکید رهبر PKK بر دموکراسی و آشتی به انتشار شایعاتی دربارۀ یک نرمش محتمل در مواضع AKP منجر شد.

یکتان ترک یلماز پژوهشگر پسا دکتری مرکز مطالعات فرا منطقه ای در برلین معتقد است اوجالان عامدانه در پیام خود از جملات مبهم استفاده کرده است تا واکنش های احتمالی به اظهاراتش را ارزیابی کند.

ترک یلماز گفت: «وقتی پروسۀ صلح پایان یافت وضعیت بسیار بدتر از زمان پیش از آغاز پروسه بود. وقتی به گستره، تأثیر و خرابی های ناشی از خشونت های پس از پروسه نگاه می کنیم، تصویری کاملاً متفاوت می بینیم.» وی افزود، در نتیجه طرف کردی اینک بی نهایت محتاط تر است.

شاخۀ جوانان PKK در اواخر سال 2015 پس از آن که فرماندهان گروه در مناطق جنوب شرقی ترکیه اعلام خودمختاری کردند، در شهرهای این منطقه سنگر و خندق احداث کردند. نیروهای امنیتی با تانک به این مناطق اعزام شدند و بخش هایی از شهرها را با خاک یکسان کردند. غیرنظامیان بسیاری در درگیری های خیابانی کشته شدند.

پروسۀ صلح که از سال 2009 آغاز شد و در سال 2015 پایان یافت، مذاکرات تنگاتنگ میان حکومت ترکیه و PKK بود که در پی کسب حمایت اپوزیسیون این کشور نبود. سزایی تملی رئیس مشترک HDP معتقد است مسألۀ کردها را تنها به AKP واگذار کرد. تملی گفت: «نهادها و طرف های زیادی دور میز مذاکرات صلح حضور خواهند داشت. یک قانون اساسی جدید لازم است. ما همیشه امیدمان به صلح را زنده نگاه خواهیم داشت.»

تهماز گفت بیانیۀ اوجالان پس از دیدار 2 می تنها خطاب به AKP نبود. تهماز افزود: «این بیانیه پیامی برای اپوزیسون، حرکت سیاسی کردها، حکومت و قدرت های بین المللی بود.» او گفت: «این تلاش ها ممکن است زمانی راه را برای یک پروسۀ جدید صلح باز کنند. پروسه های صلح در لحظاتی آغاز می شوند که غیر ممکن به نظر می رسد.»

جنگ داخلی سوریه نیز یکی از عواملی بود که به شکست مذاکرات صلح در سال 2015 منتهی شد. نیروهای کرد سوریه در شمال سوریه و با کمک ائتلاف بین المللی ضد دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به رهبری ایالات متحده بخش اعظم مناطق شمال و شمال شرقی این کشور را به کنترل خود در آوردند. ترکیه نیروهای کرد سوریه – یگان های مدافع خلق (YPG) – را شاخه ای از PKK می داند.

YPG ارتباط با PKK را انکار می کند، اما هر دو گروه به یک سازمان بزرگ تر کردی تعلق دارند و YPG اوجالان را رهبر ایدئولوژیک خود به شمار می آورد.

از اواخر سال گذشتۀ میلادی که دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده اعلام کرد نیروهای آمریکایی را از سوره خارج می کند، YPG و ارتش دموکراتیک سوریه مذاکره با حکومت بشار اسد رئیس جمهور سوریه را آغاز کرده اند تا در صورت حملۀ ترکیه به مناطق تحت کنترل کردها از آنها حمایت کند.

اوجالان پس از دومین دیدار با وکلایش در روز 22 می از ارتش دموکراتیک سوریه خواست از آنچه خود «فرهنگ درگیری» نامید احتراز کرده و «حساسیت های ترکیه را در نظر بگیرند.»

مظلوم کوبانی فرماندۀ ارتش دموکراتیک سوریه روز شنبه اعلام کرد برای گفتگو با هر دو حکومت ترکیه و سوریه آمادگی دارد.

کوبانی گفت: «ما با پارادایم رهبرمان اوجالان ایدئولوژی تروریستی و فاشیستی داعش را شکست دادیم. به همین خاطر باور داریم که اوجالان نقش بی بدیلی در حل و فصل بحران سوریه خواهد داشت.»

تهماز گفت تحولات سوریه به ترکیه فشار آورده است تا سیاست خود را در قبال کردها تغییر دهد و احتمالاً آنکارا در پی جلب همکاری اوجالان برای کمک به حل این مشکل است.

وهاب کوشکون از اعضای هیأت علمی دانشگاه دجله در استان دیاربکر معتقد است اقدامات اخیر حکومت ترکیه بیشتر با موضوع سوریه مرتبط است تا با انتخابات مجدد شهرداری استانبول در روز 23 ژوئن.

کوشکون گفت: «تحولات مهمی در سوریه در جریان است. من معتقدم شایعات مربوط به پروسۀ صلح که در جریان است، مستقیماً با این تحولات سوریه ارتباط دارد.» او افزود گفتگوهای مستقیم یا غیر مستقیم میان ترکیه و ارتش دموکراتیک سوریه دربارۀ سرنوشت شمال سوریه همواره در جریان بوده اند.

کوشکون گفت: «به نظر می رسد اگر توافقی در سوریه حاصل شود، احتمالاً ترکیه روند جدیدی را برای حل مسألۀ کردها آغاز خواهد کرد.»

نویسنده: احمد کولسوی

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

اردوغان در یک انتخابات دو بار شکست می خورد؟

تاکتیک های حزب حاکم رأی کردهای استانبول را بر نمی گرداند

خرید S-400 و تغییر نقش ژئو استراتژیک ترکیه

ترکیه و آمریکا؛ کردها، S-400 و احتمال یک طلاق استراتژیک

اکونومیست: کردهای سوریه دارند دولت خود را تأسیس می کنند

انقلاب یا انتخابات؛ آیندۀ انتقال قدرت در ترکیه

از درسیم تا تونجلی: تاریخچۀ ترک سازی در کردستان ترکیه

رمزی کارتال رهبر ارشد PKK در گفتگو با احوال: تا اردوغان هست PKK وارد پروسۀ آشتی نخواهد شد