با نگاه به ساختار سیاسی ترکیه قبل و بعد از تبدیل شیوه مدیریتی از سیستم پارلمانی به ریاست جمهوری در این کشور یک نظام چند حزبی وجود دارد که طیفی از احزاب سیاسی متعدد به رقابت انتخاباتی پرداخته و نمایندگان خود را به پارلمان ترکیه می فرستند. نظامی چند حزبی که بعد از سال 1950 میلادی در ترکیه شکل گرفته است؛ علی رغم تحولات مختلف تا کنون پابرجا بوده یک تاریخ طولانی را سپری کرده است. با توجه به تحولات اخیری که در چند سال گذشته در ترکیه به خصوص بعد از کودتای 15 جولای 2016 میلادی در ترکیه رخ داد چنین به نظر می رسد که نظام قدیمی و ریشه دار چند حزبی در ترکیه در حال حرکت به سمت نظام دو حزبی است.

قبل از پرداختن به مولفه های این فرضیه، اشاره به فرایند حزبی در ترکیه خالی از لطف نخواهد بود. حزب جمهوری خواه خلق ترکیه (CHP) که اکنون نیز به عنوان قوی ترین اپوزیسیون ترکیه مطرح است همان حزبی بود که آتاتورک با ایجاد آن جمهوری ترکیه را تاسیس کرد و تا سال 1945 میلادی دوران تک حزبی با حاکمیت CHP در ترکیه ادامه داشت. از 1923 تا 1945 مدتی است که ترکیه دوران تک حزبی را تجربه کرده و تمام تلاش ها برای تاسیس حزب آلترناتیو و ایجاد اپوزیسیون با مقابله قاطعانه جمهوری خواه ها بی نتیجه ماند. با آغاز جنگ جهانی دوم و تغییرات گسترده در فضای سیاسی جهان ایجاد اپوزیسیون و حزب جدید سیاسی در ترکیه دیگر گریز ناپذیر شد و با تاسیس حزب دموکرات (DP) دوران کوتاه ولی حیاتی نظام دو حزبی در ترکیه آغاز شد. اگر چه نظام دو حزبی در ترکیه زیاد به طول نینجامید ولی در تاریخ سیاسی ترکیه پنج سالی که می توان از آن به عنوان نظامی دو حزبی یاد کرد بسیار مهم و حائز اهمیت است زیرا در این دوران هم حاکمیت 22 ساله جمهوری خواه ها به سر می آید و هم زمینه های ایجاد نظام چند حزبی در ترکیه فراهم می شود تا دوران طولانی و پر فراز و نشیب نظامی چند حزبی در ترکیه آغاز شود. بعد از 1950 میلادی در ترکیه با تاسیس احزاب سیاسی مختلف و به وجود آمدن جریان های سیاسی گوناگون علناً دوران چند حزبی در جمهوری ترکیه آغاز می شود.

اگرچه ترکیه در طول این مدت تحولات سیاسی و نظامی از جمله کودتاهای بسیار زیادی را در قالب نظامی چند حزبی به خود دیده است ولی کودتای نافرجام 15 جولای 2016 میلادی را می توان به عنوان یک نقطه عطف در نظام چند حزبی جمهوری ترکیه به حساب آورد. پدیده ای که بعد از 15 جولای 2016 در ترکیه رخ داد از دو منظر قابل بررسی و تجزیه تحلیل است، اولین پدیده ایجاد ائتلاف در نظام سیاسی ترکیه بود. ترکیه بعد از آسیب های جدی که از حکومت های ائتلاف در همین نظام چند حزبی دیده بود بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (AKP) در سال 2002 میلادی به یک ثبات سیاسی قابل توجهی دست پیدا کرده بود که سکان حکومتداری این کشور را از تلاطم های شدید حکومت ائتلافی به دور نگه می داشت. ولی بعد از جولای 2016 یک بار دیگر ائتلاف ها در ترکیه مطرح شد و روند بعد از کودتای 2016 میلادی در ترکیه ایجاد دو جریانی است که اکنون از آنان به عنوان ائتلاف جمهور و ائتلاف ملت یاد می شود.

حزب حاکم AKP با کسب حمایت کامل حزب ملی گرای ترک حرکت ملی ترکیه (MHP) و برخی احزاب کوچک از جمله حزب اتحاد بزرگ ترکیه (BBP) و یا حزب کردی اسلام گرای هدی پار ائتلافی تحت عنوان ائتلاف جمهور را تشکیل دادند که در در مقابل آن ها جریان اپوزیسیون با رهبری CHP و پیوستن احزابی مانند حزب خوب (IP)، حزب سعادت (SP)، حزب دموکرات (DP) و حمایت های ضمنی حزب کردی دموکراتیک خلق ها (HDP) تحت عنوان ائتلاف ملت به وجود آمد. اوج رویارویی این دو جریان سیاسی در رفراندوم قانون اساسی بود که منتهی به دومین پدیده قابل بررسی در این مقاله شد و آن نیز تغییر شیوه مدیریتی از سیستم پارلمانی به ریاست جمهوری بود. با تغییر سیستم پارلمانی به ریاست جمهوری زمینه با توجه به ایجاد جریان های سیاسی دوگانه در ترکیه برای برچیده شدن نظام چند حزبی و حرکت ترکیه به سمت نظام دو حزبی فراهم شد. در واقع مدلی که ترکیه به سمت آن در حرکت است معروف ترین آن را در ایالات متحده آمریکا می توانیم مشاهده کنیم، یک نظام دوحزبی – ریاستی که رقابت اصلی در عرصه سیاسی میان دو حزب در جریان است.

بعد از پیروزی شکننده تغییر قانون اساسی ترکیه در رفراندوم و پیروزی رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سیستم ریاست جمهوری در ترکیه رسماً شروع به کار کرده و جریان های سیاسی که بعد از کودتا به وجود آمده بودند نه تنها از بین نرفته بلکه در انتخابات بعد از رفراندوم پر رنگ تر نیز شده است. ائتلاف جمهور و ائتلاف ملت با حفظ همان خط فکری خود در رفراندوم وارد انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری شده و بعد از آن نیز انتخابات محلی و شهرداری ها تحت همین جریان ها برگزار شد. موانع ورود HDP به ائتلاف ملت در انتخابات ریاست جمهوری در انتخابات شهردرای ها به نوعی از میان برداشته شد و این حزب با ایجاد استراتژی عدم معرفی نامزد در کلانشهرهای ترکیه به نوعی زمینه پیروزی ائتلاف ملت را فراهم کرد. با نگاه به روند سیاسی بعد از انتخابات محلی چنین به نظر می رسد که این ائتلاف ها نه تنها از بین نخواهد رفت بلکه با جذب احزاب کوچک در دل خود نظام دو حزبی را رقم خواهد زد که در آن نظام احزاب و جریان ها سیاسی برای سرپا ماندن در عرصه سیاسی خود باید جذب در یکی از دو ائتلاف به وجود آمده بشوند.

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه