به گزارش خبرنگار کردپرس، شاید اگر در سپتامبر سال 1887 میلادی ماجرای فساد در تنها بیمارستان روانی آمریکا توسط یک روزنامه نگار زن افشا نمی شد الآن دایره فساد تا مرز بی نهایت ادامه می یافت یا اگر در سال 2001 گروه روزنامه نگاران افشاگر روزنامه «بوستون گلوب» به افشای کودک آزاری در یک کلیسای کاتولیک در ماساچوست آمریکا دست نمی زدند حالا وضعیت کلیساها معلوم نبود چگونه می شد.
همچنین اگر دو روزنامه نگار مطرح آمریکایی در سال 1973 درباره رسوایی «واترگیت» و انتشار آن در «واشینگتن پست» نمی نوشتند؛ شاید هرگز «ریچارد نیکسون» در آمریکا به دردسری که امروز همه دنیا با ماجرای آن آشنا هستند گرفتار نمی شد.
و همین اواخر اگر سه روزنامه نگار «نیویورک تایمز» به مدت 18 ماه روی پرونده ثروت «دونالد ترامپ» کار نمی کردند شاید کمتر کسی متوجه می شد که رئیس جمهوری آمریکا امپراتور فرار مالیاتی است.
تمام این موارد نشان می دهد که نقش رسانه های ارتباط جمعی در برملا کردن فساد بسیار مهم و تأثیرگذار است. نقشی که اگر درست ایفا شود نه تنها به روند توسعه کمک خواهد کرد بلکه با ایجاد سلامت و شفافیت در همه حوزه ها فضا را برای رشد جهشی و همه جانبه در جامعه آماده می کند. در واقع بر اساس توافق که میان عموم اندیشمندان وجود دارد هر کشوری که در آن آزادی مطبوعات وجود داشته باشد توسعه پایدار در آن جامعه نمود پیدا می کند و می توان به برقراری عدالت نسبی امیدوار بود.
رسانه های جمعی
«حسن گیوریان؛ عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران» در مقاله ای به بررسی نقش رسانه های جمعی در کنترل فساد اداری پرداخته است. او در این مقاله رسانه هاي جمعی را شامل تمامی مراکز اطلاع رسانی به آحاد مردم همانند «صدا و سیما، روزنامه ها، مجلات اطلاع رسانی و علمی و سایت های اینترنتی» دانسته است.
در این مقاله آمده رسانه هاي جمعی به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار مهم اجتماعی بر رفتارهای درست و تسویه شده سازمان های دولتی معرفی می شوند .در آغاز انقلاب سوم صنعتی که از دهه 1980 شروع و تا به امروز ادامه دارد این تحول را به نام «موج سوم» نام می برند.
طبق اطلاعات منتشر شده در این مقاله تأثیرگذاري رسانه هاي جمعی بر سازمان ها، خصوصاً سازمان های بخش عمومی با استعاره «تنگ ماهی» مصداق سازی می کند. مراد از تنگ ماهی؛ شفاف سازي، مرئی کردن و نمایش صحیح و مناسب رفتارهای سازمانی است. اغلب مردم از سازمان های بخش دولتی و عمومی تصویري دقیق و شفاف در اختیار ندارند، رسانه های جمعی به دلیل تخصص و ابزارهایی که در اختیار دارند، می توانند رصد مناسبی از رفتارهای خرد و کلان سازمان های دولتی ایجاد نمایند و در تنظیم مشی هاي سازمانی تعدیل گری عادل باشند.
تحدید آزادی رسانه ها؛ تکثیر فساد
«مولود پاکروان؛ روزنامه نگار» چندی پیش در گزارشی تحلیلی با عنوان «دیده بانی با چشم و دست بسته» در هفته نامه تجارت فردا؛ تحدید آزادی رسانه ها را عاملی برای تکثیر فساد دانسته است.
او در گزارش خود به تنزل جایگاه آزادی رسانه های کشور اشاره کرده و آن را فاجعه خوانده است. از دیدگاه این روزنامه نگار این وضعیت برای کسانی که از نقش کلیدی رسانه ها و آزادی بیان در حفظ دیگر ارکان دموکراسی، ترویج شفافیت و پاسخگویی و مقابله موثر با فساد خبر دارند، بسیار ناگوار است.
«پاکروان» رسانه را نگهبان جامعه عنوان کرده و در گزارش خود آورده «گیر و گرفت های بی دلیل و بی جهت و امنیتی کردن مسائل از یک سو و نبود فضای حرفه ای و تخصصی در رسانه ها، درگیری بنگاه داران رسانه ای با ابتدایی ترین مسائل اقتصادی، بحران بی اعتمادی مخاطب و اخیراً بحران کاغذ از سوی دیگر، همچنین پایین بودن تیراژ کل مطبوعات و سیل تعدیل نیرو از جمله مواردی است که می تواند نقش نگهبانی رسانه ها را تضعیف نمایند.»
جدای از این موارد این روزنامه نگار به «روزنامه نگاران حرفه ای، شریف و جسوری که خانه نشین اند یا از قلم زدن نا امید و روزنامه نگاران و خبرنگارانی که از بس مُهر سکوت بر لبشان خورده یا درگیر غم معاش بوده اند به مشاغل دیگری پناه برده اند: از مشاوره رسانه ای سیاستمداران گرفته تا بازاریابی برای شرکت های بنام!» هم اشاره کرده است.
در جای دیگری از این گزارش سؤالی با این محوریت که «قلم به دستان رسانه ها کجای داستان مقابله با فساد ایستاده اند؟» مطرح شده و نویسنده برای پاسخ به این سؤال سراغ اخلاق روزنامه نگاری و اجرای رسالت این حرفه رفته است. او از روزنامه نگاری تحقیقی برای رفتن به جنگ فساد سیاسی و اقتصادی گفته و باور دارد هنوز هم در سراسر دنیا روزنامه نگارانی هستند که با سلاح قلم به جنگ فساد می روند.
پاکروان در ادامه نوشته «تیغ رسانه های ما اما، در مبارزه با فساد کند شده، دیده بان ها بی تردید با چشم و دست بسته نمی توانند از حال بد اقتصاد و تکثیر بی رویه فساد بگویند و بنویسند.
روزنامه نگاری تحقیقی در برابر فساد
رسانه به طور کلی و روزنامه نگاری تحقیقی به طور خاص، یکی از مهم ترین منابع آگاه سازی افکار عمومی از فساد است.
«مولود پاکروان» در ادامه گزارش تحلیلی خود به نقش روزنامه نگاری تحقیقی برای مبارزه با فساد اشاره کرده است. «گزارش هایی که رسانه ها منتشر می کنند چه برای نهادهای قضایی که قرار است موارد اتهام را بررسی کنند، چه برای شرکت ها و سازمان هایی که قصد دارند رویه های داخلی خود را بازرسی کنند و چه برای نهادهای مبارزه با فساد و پولشویی، منبع معتبری از اطلاعات به شمار می روند.»
«در حالی که تکنولوژیهای نوین مانند ارزهای دیجیتال، بلاک‌چین و داده‌کاوی، مجرمان اقتصادی را به ابزارهای جدیدی برای مخفی کردن جرائم خود مجهز کرده است، افشاگریهای روزنامه نگاران و رسانه ها هنوز هم این توانایی را دارد که با دیده بانی دقیق، موارد فساد و تخلف را رصد و شناسایی کند و آنها را در مرکز توجه افکار عمومی قرار دهد.»
همچنین «محمد مهدی فرقانی؛ استاد برجسته روزنامه نگاری» انگیزه و هدف اصلی روزنامه نگاری تحقیقی را دفاع از منافع عمومی، خدمت به پیشبرد دموکراسی و حقوق بشر، تحکیم و تثبیت جایگاه قانون و اخلاق در جامعه، بسط آزادی بیان و قلم، پاسخگو کردن مسئولان و حساب کشی از آنان، افشای فساد و سوء استفاده از قدرت و ثروت، جلوگیری از پنهان کاری تخلفات و کمک به تحقق حق آگاهی و دسترسی مردم به اطلاعاتی می داند که صاحبان قدرت و ثروت می خواهند آن را پنهان و در نتیجه منافع عمومی را در جهت منافع فردی و گروهی خود مصادره کنند.
در همین زمینه «احمد زیدآبادی؛ روزنامه نگار» باور دارد مهم ترین نقش رسانه همان گزارش های تحقیقی با هدف کشف مفاسد و در واقع روشن کردن آن در نزد افکار عمومی است.
بستن دست رسانه های متعهد
بسیاری از اساتید برجسته روزنامه نگاری معتقدند مدیریت افکار عمومی به هر شکلی باید بومی بماند و منتقل نشود به بیرون از مرزها. همچنین به اعتقاد این افراد «اگر هر مدیری احساس کند که یک خبرنگار پشت در اتاقش نشسته، جرئت فساد از او گرفته می شود.»
«ماشاءالله شمس الواعظین؛ روزنامه نگار متبحر پیشکسوت» هم بارها تأکید داشته که «فقط کسانی مخالف آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات هستند که می خواهند فساد در کشور راه بیاندازند.»
در هر صورت باید دانست که آزادی مطبوعات به امنیت پایدار جامعه می انجامد و این رسانه است که در مدیریت افکار عمومی نقش انکار ناپذیری دارد.
رسانه قوی نیازمند روزنامه نگار حرفه ای است
به گفته «پاکروان» گرچه تحدید آزادی بیان و آزادی رسانه ها، فرصت را برای بذرپراکنی فساد بیش از پیش فراهم می کند اما آزادی رسانه به تنهایی متضمن سلامت اقتصادی و کاهش فساد نیست. یک رسانه آزاد باید مسئولیت اجتماعی و دقت و عینیت را در گزارشگری علیه فساد جدی بگیرد. روزنامه نگارانی که هنوز تفاوت بین «خبر» و «نظر» را نمی دانند یا با اصول و تکنیک های حرفه ای روزنامه نگاری تحقیقی آشنا نیستند، می توانند مسائل را بغرنج تر کنند.
نکته دیگر اینکه، اگر مطبوعات از مداخله یا نظارت دولت آزاد باشند الزاماً بدین معنا نیست که از تأثیر منافع تجاری سازمان خود مستقل اند. رسانه ای آزاد محسوب می شود که هم از دولت و هم از منافع شخصی رها باشد.
به علاوه رسانه های مستقل به روزنامه‌نگاران مستقل، تأمین و حرفه ای نیاز دارد. روزنامه نگارانی که اخلاق حرفه ای اجازه نمی دهد زد و بندها و روابط پشت پرده با سیاستمداران یا افراد ذی نفوذ، عملکرد آزاد اندیشانه آنان را زیر سؤال ببرد. اعتبار رسانه و اعتماد به آن را هم نباید از خاطر ببریم. وقتی از رسانه های جریان اصلی اعتبار زدایی شده باشد نمی توانیم انتظار داشته باشیم که افکار عمومی به تلاش های آن برای افشاگری وقعی بنهد.
موفقیت یک رسانه در گرو مخاطبان پویا
سوی دیگر این جریان مخاطبانی هستند که باید کنش‌گرا و پویا باشند. جامعه ای که در آن شهروندان اقدامات و فعالیت های دولت را به دقت رصد کنند و در مورد ارزش ها و شایستگی های سیاست ها و برنامه ها به گفت‌وگو و بحث بنشینند بی شک با فساد کمتری روبرو می شود. روزنامه نگاران می خواهند در برابر گزارش هایشان از جامعه واکنشی ببینند و استفاده درست مردم از رسانه هاست که زمینه مقابله با فساد را فراهم می‌کند. یادمان باشد مطبوعات آزاد تنها در یک جامعه مدنی آگاه، کنش‌گرا و مسئولیت پذیر به کاهش فساد منجر می شوند.
در خاتمه می توان اذعان داشت رسانه هاي جمعی از هر نوع خاص، با رصد نمودن رفتارهاي سازمان هاي دولتی، مدیران و کارکنان آن نقش بسیار مهم و حیاتی را می توانند در کنترل فساد اداري ایفا نمایند. باشد این مجموعه اثرگذار با اقداماتی شفاف، سریع و با حفظ استقلال خود کمکی در خشکاندن ریشه هاي پوسیده فساد اداري در سازمان هاي دولتی نمایند./
* گزارش: زیبا امیدی فر
نظر شما