نان در بین مردم کُرد از قداست ویژه ای برخوردار است و بدان قسم یاد می‌کنند. کُردها انواع نان محلی (تیری، ساجی، کزگه، گرده و ... ) دارند و نمک خوردن (منظور نان کسی را خوردن) در بین کردها آنقدر اهمیت دارد که افراد دیگر هیچوقت به آن خانواده ای که نمکشان ( نانشان) خورده باشند؛ خیانت نخواهند کرد. در واقع تا این اندازه کُردها وفادار بوده اند و این موضوع در بین آن ها از قداست و حرمت بسیار بالا و وصف ناپذیری برخوردار است.

بنابراین با توجه به اسناد تاریخی، پیتزا این غذای پرطرف‌دار امروزی مربوط به زمان های دور است و آن ها هم از سربازان داریوش هخامنش (486-521 پیش از میلاد) یاد گرفته ند. نقل می‌کنند که سربازان هخامنش نوعی نان پهن را روی سپرهای خود می‌پختند و روی آن را با پنیر و خرما می‌پوشاندند. یونانی‌ها پختن چنین نان‌هایی را از ایرانیان آموختند. این نان از یونان به روم رفت و در جنوب ایتالیا معمول شد.

300 سال پیش از میلاد، یک مورخ رومی به نام Marcus Porcius Cato مدعی است "باستان شناسان در حین حفاری‌های خود در شهر پومپی در ایتالیا به بقایای مغازه‌هایی برخوردند که نشان دهنده شباهت این مغازه ها با پیتزافروشی‌های امروزی هستند. البته پیتزا در آن زمان به شکل امروزی وجود نداشت و فقط شامل نان مسطح گردی بود که با آرد عمل می آمد و همراه ادویه و روغن پخته می‌شد."

نکته قابل تامل این است که برای تهیه پنیر مازارلا (پنیر پیتزا) از شیر گاومیش هندی استفاده می‌شود، در آیین و رسم دالگ ( مادر) اول وهار کردی، «په پگ» را با شیر در کنار میگذارند تا دالگ (مادر) اول وهار(بهار کردی) آنرا بردارد تا خیر به خانه صاحب خانه (خاون مال) ببارد (بوارد)" جالب است که برای اهالی کامپانیا در ناپل هنوز پنیر گاو مفهومی نداشت.

بعدها پیتزا توجه جهانگردان را به خود جلب کرد. می‌دانیم که پیتزای امروزی در سال 1889 رونق پیدا کرد. بنابراین با توجه به سوابق دوره هخامنش و ریشه و قدمت آن در بین کردها و مخلفات و ترکیبات ساخت «په پگ»، باید بنچینه و ریشه پیتزای امروزی را از ایران دانست.

درست کردن «په پگ» این پیتزای سنتی قدیمی که معمولا در اول بهار و در شب یلدا با ترکیب آرد، شیر، زردچوبه، پیاز، بلگه قیسی، کشمش، روغن حیوانی و... همراه با یک دکمه "کوژی" (خرمهره) که در میان «په پگ» درست شده می‌گذارند و سپس «په پگ» را داخل اجاقی که آتش آن داغ است و در زیر خاکستر آتش پنهان می کنند تا کاملا مغز پخت شود. «په پگ» قطرش حدود دوتا سه سانتیمتر _اندازه پیتزای امروزی_ است و بزرگی شعاع دایره «په پگ» بسته به تعداد افراد خانواده دارد و آنرا مانند پیتزا درست می‌کنند.

نکته مهم و قابل تامل تربیتی آموزشی کردها در پخت «په پگ» و دلیل انتخاب پخت آن در این شب یلدا این است که پخت «په پگ» بخاطر قطر زیاد آن معمولا طول می‌کشد و چون این شب، طولانی ترین شب سال است معمولا بخشی از زمان را به انتظار پخت آن در کنار اجاق و چشم انتظار می‌نشینند. بعد از پختن، مادر حانواده آنرا تقسیم می کند و بچه ها با شادی و سرور منتظر می‌شوند تا ببینند دکمه‌ای که در آن گذاشته شده به چه کسی می رسد. مادر (دا) در اینجا با مهارت بسیار زیبا و یک نکته تربیتی ظریف، بدون اینکه بقیه کوچکترین شکی کنند قطعه دکمه آبی به دست کسی میرساند که مقداری اعتماد بنفس او پایین است. بعد هنگامی که دکمه آبی زیر دندان او خودنمایی کرد، مادر می‌گوید امسال خیر و برکت خانواده و رزق و روزی ما از پیشانی او خواهد بود و سال جدید به برکتی که خداوند از وجود او به ما عطا می‌کند و خیر به خانه مان می ریزد.

کاشت نقطه امید و ایجاد اعتماد بنفس در بین فرزندان و ایجاد نطفه احترام بیشتر او در بین دیگر اعضاء خانواده از جمله نکته های تربیتی اخلاقی و انسانی ریزبینانه ای هست که در رسم دیرینه پخت «په پگ» کردی و پشت سر گذاشتن سیاهی و پلشتی و جشن طولانی شدن خورشید در بین مردم کٌرد برای سپری کردن نهفته است.

شب طولانی «یلدا» که از دوبخش «یل» به اضافه "دا" تشکیل شده است یل + دا = یلدا

گویش کلهری کردی که از اصیل ترین گویش های زبان کردی از زیرمجموعه زبان های ایرانی است «یل» را به معنای بزرگ می دانیم وبه مادر «دا» میگوییم.

مادر = دا = دی

با توجه به سوابق تاریخی مشهود دوره هخامنشیان، پانصد سال قبل میلاد اعتقاد و باور داشتند که شب اول زمستان دانه های گیاهان در زیر خاک جوانه میزنند و شروع به روییدن می کنند و برای این منظوراولین ماه زمستان را دی ماه می گویند. اینکه یلدا یعنی بلندترین شب سال درست است و درحقیقت یلدا بمعنی رویش و زایش و روشنایی و نور میباشد.