شهر مهاباد با جمعیت بالغ بر ۱۷۰ هزار نفر بر اساس سرشماری سال ۹۵ و تحمل بار جمعیتی بیش از ۷۰ هزار نفر از روستاها و شهرهای حاشیه ای خود و تعداد ماشین آلات و اتومبیل نسبتاً فراوان (وجود یک خودرو به ازای ۲ هر نفر) با بافت سنتی، تاریخی و متراکم، معابر کم عرض و محدود متحمل سخت ترین بار ترافیکی در بین شهرهای استان بوده و سالهاست که با بیماری بدخیم ترافیک حاد دست و پنجه نرم می کند؛ اهتمام شورای ترافیک شهرستان و نشستهای متعدد تخصصی و کارگروهی همراه با استفاده از توان مشاورین این حوزه در چند سال اخیر نشان از اهتمام مسئولین برای گره گشایی از این معضل دارد که بازخوردهای آن را در پل سازیهای متعدد و ایجاد مسیرهای زیر گذر، ادامه کمربندی های تعریف شده در طرح تفضیلی، اصلاحات خیابان جمهوری و پیاده سازی طرح اخیر اصلاحات ترافیکی هسته مرکزی شهر از جمله تصمیمات مهمی بوده که گاهاً نتایج دلخواه را به دنبال نداشته و به نظر می رسد که دامنه تبعات این بیماری روز به روز گسترش یافته و به صورت خزنده دامن کوچه ها و معابر فرعی شهر را نیز در بر می گیر.

 با کشیده شدن موضوع به حوزه عمومی در این روزها، بیشتر دنبال کنندگان وضع موجود همچون دلسوزان حاضر بر بالین بیمار که به دنبال چاره کارند شاید هر کدام با ترسیم دیدگاه و فرضیات ذهنی خود در پی ارائه راهکاری به منظور برون رفت از این تنگنا باشند اما عمده مسائل و دغدغه ها که شاید در برنامه ریزی های سابق به نوعی از آن غفلت شده و لازم است در بازنگری ها و یا پیاده سازی طرحهای جدید حتما مد نظر قرار گیرد، سپس در جمع بندی ها به عنوان اصول کلی پذیرفته شده بلکه بتوان به صورت گام به گام و تدریجی مساله ترافیک در شهر مهاباد را کاهش و نهایتاً مرتفع نمود.

 در این چند سطر بر آن هستیم که برخی از این موارد را که بر اساس تجربیات برگرفته از کنش و عملکرد جمعی مردم و مسئولین و بررسی ترددهای درون شهری در چند سال اخیر به دست آمده عنوان نماییم:

1. لزوم توجه به مدیریت شهری و بازبینی نحوه استقرار خدمات مکانهای عمومی که به نحوی نیازمند همکاری همگانی و تعامل بسیاری از مجموعه هاست. از ضرورتهای قابل توجه در اعمال مدیریت شهری برنامه ریزی صحیح و زمانبندی شده ارائه خدمات عمومی، مکانیابی صحیح استقرار جایگاهها و فضاهای ارائه دهنده خدمات شهری و رعایت تعادل در نحوه توزیع و پخش مکانهای پرمراجعه در سطح شهر است که در برنامه ریزی احداث شهرهای جدید با رعایت عمده پیوستهای زیست محیطی، اجتماعی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی، ورزشی و فضای سبز و... و. غالباً مد نظر قرار می گیرد اما در شهرهای با قدمت تاریخی متأسفانه به دلیل عدم برنامه ریزی بلندمدت و آینده نگرانه، مقوله توسعه و استقرار خدمات جدید اندیشیده نشده و صرف نظر از دوره هایی خاص، گسترش شهرها به شیوه ای لجام گسیخته دنبال شده است که ما شاهد تبعات و اثرات سوء آن در طول زمان هستیم، در این راستا و بااارائه طرحهای تفضیلی و بازبینی این طرحها و کمیسیونهای مرتبط لازم است جابجایی و استقرار مجدد تعدادی از کاربریها، انتقال برخی از صنوف، صنایع، پایانه ها، خدمات عمومی و کاربریهای پرتردد به مکانهای جدید با سهولت دسترسی بررسی، مطالعه و گامهای عملیاتی آن برداشته شود.

2. پیاده سازی طرح ترافیکی بر اساس داده های مطالعه شده و واقعی و پس از بررسی میدانی ترددها در ساعات مختلف شبانه روز با تعیین ورودی و خروجی به مقاصد عمده به صورت شفاف، سهل و قابل دسترس. مطالعه و ارائه طرحهای ترافیکی بسته به وسعت وجمعیت شهرها حائز شرایط و اقتضائات خاص خود است و در هر حال بر اساس یک سری داده های مستند و شبیه سازی وضعیت در محیط نرم افزاری، طراحان و مدیران ترافیک شهری را به ارائه مدلهای بهینه و جامع با انجام یک سری اصلاحات قابل تحقق رهنمون می سازد، با این اوصاف پیاده سازی هرگونه طرح ناقص، نقطه ای و فاقد مطالعات مستدل شاید بتواند گره ترافیکی را برای محدوده ای از شهر روان سازد اما اگر تمامی ابعاد موضوع در کنار هم به درستی مورد توجه قرار نگیرند قطعاً صورت مسأله به قوت خود باقی خواهد ماند و گره کور ترافیک از نقطه ای دیگر سر برخواهد آورد. لذا برای مسافران درون شهری چند اصل اساسی زمان، سهولت دسترسی، هزینه بسیار حائز اهمیت است که لازم است در ارائه راهکار جامع مورد توجه تصمیم گیرندگان قرار گیرد.

3. بستر سازی و رفع موانع در ایجاد پارکینگهای خصوصی و دولتی؛ از جمله چالشهای عمده در ایجاد ترافیک درون شهری مهاباد فقدان مکانهای مناسب پارک و عدم برنامه ریزی اصولی در این راستا می باشد، از لازمه های شهر با تراکم خودرویی بالا و معابر محدود تکلیف در ساخت و سازها، تعریف محل مناسب جهت پارک خودرو و در شرایط ناگزیر فعالیت و نظارت پارک بانان با دو هدف عمده ساماندهی و اشتغال و درآمدزایی و به تبع آن محدود ساختن استفاده از فضاهای خالی از جمله راهکارها می باشد. بر این اساس و در راستای ایجاد پارکینگ استفاده از تمامی ظرفیتها و فضاهای خالی، ساختمانهای فرسوده و تخریبی، فضاهای اداری غیر قابل استفاده و الزام بخش خصوصی در سرمایه گذاریهای درون شهری نیز می تواند مؤثر واقع گردد.

4. حل معضل توقف ماشین آلات سنگین؛ قرار گرفتن مهاباد در مسیر شریانهای ارتباطی اصلی کشور و واقع شدن در عقبه مرزهای غربی و استقرار خط آهن، صنایع زیر بنایی همچون پتروشیمی، معادن، کارخانجات، باغها و اراضی حاصلخیز همواره به عنوان فرصتی در تقویت جایگاه این شهر در روند توسعه مطرح بوده لکن لازمه توسعه همه جانبه فراهم سازی و ایجاد بسترهای مناسب علی الخصوص در حوزه حمل و نقل کالا و مسافر است که در بعد احداث شبکه راهها طی سالهای گذشته شاهد تلاشهای گسترده ای بوده ایم اما در رابطه با احداث پایانه ها و فضاسازی برای ماشین آلات عظیم حمل بار و مسافر و تجهیزات عمرانی و کشاورزی هنوز چالش اساسی به قوت خود باقی بوده و تردد، رها سازی و پارک نامتعارف در محلات سطح شهر موجب وارد آمدن خسارت به آسفالت، زیر ساختها و سطوح معابر و شبکه آب و فاضلاب نیز گردیده است لذا ضروری است که در راستای ساماندهی وضعیت، کاهش بار ترافیکی ایجاد شده و رفع گلایه های شهروندان به جهت سلب آسایش عمومی،   پیرو پیگیریها و برنامه ریزیهای مقدماتی در این حوزه، ایجاد پارکینگ ماشین آلات سنگین با همکاری شهرداری، راه و شهرسازی، منابع طبیعی و یا با کمک گرفتن از ظرفیت بخشداریها و دهیاریها نهایی گردد.

5. محدودیت برای توقف و پارک اتومبیلها و در صورت امکان ایجاد بار هزینه در قالب جریمه یا کارت پارک برای توقف ها با دو هدف عمده کاهش ترددها و ایجاد درآمد برای مدیریت ترافیک شهری. در ادامه توضیحات بند ۳  و بر اساس تجارب و آزموده های گذشته بی گمان اعمال نظارتهای قانونی به صورت هوشمند در هسته های پر ترافیک شهر به عنوان عاملی بازدارنده می تواند در جهت تحقق فرهنگ سازی، ایجاد محدودیت و ساماندهی مؤثر واقع گردد.

6. توسعه شهرک صنعتی، ایجاد نواحی صنعتی و تعیین تکلیف شهرک صنفی؛ استفاده از دانش نوین و بومی سازی برخی از صنایع در سالهای اخیر و بازگشت جمع کثیری از فعالین و نخبگان به منطقه نوید توسعه زیرساختهای سرمایه گذاری شهرستان در آینده را به ما می دهند، اما نکته حائز اهمیت در این میان توزیع صحیح خدمات، ارائه فضای کافی برای پرهیز از سرگردانی این قشر و مکانیابیهای صحیح استقرار صنایع می باشد که با محقق شدن دورنمای ایجاد نواحی صنعتی خلیفان و گوک تپه، نهایی سازی فازهای عملیاتی شهرک صنفی کاوه و توسعه شهرک صنعتی مهاباد و همچنین استقرار سایت میانی و اصلی پسماند شهرستان در آینده نزدیک امری دور از دسترس نبوده و گامی مهم در انتقال و ساماندهی این بخش خواهد بود.

7. بازنگری در طرح تقسیمات کشوری شهرستان و ایجاد تعاریف جدید با ارائه خدمات متنوع؛ از لازمه های بستر سازی برای توسعه و توجه به مطالبات عمومی در راستای ارائه خدمات بهتر و مطلوب تر به شهروندان در عصر حاضر سهولت دسترسی به خدمات با هدف صرفه جویی در منابع و هزینه هاست که این مهم به تبع خود موجبات ارتقای کیفی شرایط و بهبود بسیاری از امور عمومی را نیز به دنبال خواهد داشت، مثلاً ایجاد واحدهای تقسیماتی جدید بامرکزیت شهرها و روستاهای بزرگ اطراف مهاباد به منظور استقرار ادارات، واحدهای خدماتی و درمانی که در کنار صرفه جویی در بسیاری از منابع و هزینه ها، نهایتاًپرهیز از ترددهای وافر به داخل شهر مهاباد و کاهش بار ترافیکی از نتایج آن خواهد بود.

8. اعمال قانون به صورت هوشمند و مستمر؛ متاسفانه یکی از دلایل عادی انگاری ارتکاب به تخلف و سرپیچی از قوانین در میان ما خلاء های نظارتی و نحوه اعمال قانون است که با توجه به ضرورتهای ملموس در بخش ترافیک شهری؛ هوشمند سازی ثبت تخلفات و اعمال قانون در چند نقطه اصلی شهر و همچنین استقرار ضابطین و ناظرین در ساعات خاصی از شبانه روز در محل تقاطعها و خیابانهای پر مراجعه نقش پر رنگی در کاهش تنش ترافیکی شهر خواهد داشت.

9. بازنگری در کاربریهای تعریف شده و ایجاد محدودیت در نقاط بحرانی؛ با توجه به قدمت بافت اصلی شهر و ساختار سنتی ساخت و سازها، پیاده سازی و ارائه خدمات جدید بر این بستر قدیمی نوعی تضاد و ناهمگونی را سبب شده است که آثار و تبعات آن را در ایجاد گره های شدید عبور و مرور علی الخصوص در ساعات اوج ارائه خدمات بانکها، کلینیکهای ارائه خدمات پزشکی و مشاغل آلاینده به وضوح می توان دید. تعریف محدوده های جدید، ایجاد ضوابط سخت برای متقاضیان استقرار در هسته های قدیمی و فراهم سازی بستر و مشوقهای اثر بخش به منظور پذیرش مسیرهای جایگزین جزو راهکارهای پیشنهادی می باشند.

10. مدرن سازی و بروزرسانی ناوگان حمل و نقل؛ اصل بر سهولت دسترسی و ارائه خدمات در سریع ترین زمان ممکن با بهره گیری از تکنیکهای پیشرفته و بروز به منظور صرفه جویی در زمان، هزینه و منابع بوده به نحوی که از آسیبهای وضعیت فعلی کاسته و ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی که خود به عاملی برای انسداد و تراکم در معابر مبدل شده به صورت هوشمندانه هم از اتلاف منابع و استهلاک تجهیزات پرهیز نماید و هم در پی افزایش بهره وری و رشد صحیح میزان درآمد باشد. کمک به نوسازی ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی، ارائه آموزشهای لازم و بروزرسانی نحوه خدمات دهی به مسافرین و بکارگیری تکنیکهای مدرن روز از لازمه های ناوگان حمل و نقل هوشمند در شهرستان می باشد.

11. اهتمام و توجه به مقوله فرهنگ ترافیک به عنوان یک اصل؛ شاید مهمترین اصل که به عنوان کلید مغفول بسیاری از تنگناهای امروزی جامعه ما شناخته شده است، مقوله هنجار سازی در مواجهه با تولیدات و رفتارهای عصر جدید باشد. در واقع درک مشترک و نحوه تعامل رانندگان، عابرین و شهروندان با یکدیگر و چگونگی قانون گذاری مسئولین امر در یک کشور که به نوعی متأثر از این نحوه تعاملهاست بیانگر فرهنگ ترافیک آن جامعه می باشد. فقدان مسیر دسترسی و نبود راهنمای مسیر، عدم آشنایی شهروندان و رانندگان با قوانین راهنمایی و رانندگی بر فرهنگ ترافیکی ما تأثیر گذاشته و می توانند موجبات خشم، بی پروایی و رفتارهای برگشت ناپذیر را فراهم نمایند، لازمه این هنجار سازی و ترسیم دورنمای فرهنگ ترافیکی صحیح در جامعه از اراده جمعی مردمان آن جامعه نشأت گرفته و با ارائه آموزشهای رفتاری درست در خانواده و جامعه و همچنین یادآوری مکرر قانون و الزام به احترام به آن و بازنگری در برخی از سیاستها من جمله نحوه توزیع سوخت و ...  نوید بخش آغاز راهی است که بی گمان به سالم سازی و اصلاح وضعیت ترافیکی خواهد انجامید.