به گزارش خبرنگار کردپرس، میزان آب ذخیره شده در سد مهاباد تا به امروز ۱۶۱ میلیون مترمکعب بوده که این مقدار به نسبت سال قبل با ١٨ میلیون متر مکعب کاهش حجم آب روبه است.

در این وضعیت که بنا بر اعلام هواشناسی مهاباد میزان بارندگی این شهرستان از ابتدای سال آبی جاری تاکنون با کاهش ۱۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۲۴۵ میلی‌متر رسیده است و میزان بارش سال زراعی جاری نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بیش از ۵۰ میلی‌متر کمتر و نسبت به میانگین نرمال نیز ۲۴ درصد کاهش یافته است؛ خبر انتقال آب سد مهاباد به دریاچه ارومیه که قرار است منبع آب شرب و کشاورزی و پوشش طرح آبرسانی به ١٤١ روستای این شهرستان باشد، در سال تنش آبی، غیر منطقی به نظر می رسد!

اخیرا اما ابلاغیه انتقال آب سد مهاباد به پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه بدون توجه به این وضعیت و کم آبی پیش رو صادر شده است!

مدیر امور آب مهاباد از رهاسازی آب سد به دریاچه ارومیه خبر داد

در آخرین جلسه شورای حفاظت منابع آب مهاباد در ٧ اردیبهشت ماه، به نقل از آب منطقه ای؛  رضا جهین مدیر امور آب این شهرستان از رهاسازی آب سد مهاباد به طرف دریاچه ارومیه خبر داد و ضمن تاکید بر مدیریت آب و تامین مطمئن آب شرب شهرستان گفت: «نظر به تامین بخشی از نیازهای زیست‌محیطی دریاچه ارومیه و براساس برنامه منابع و مصارف ابلاغی از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران، به میزان ۱۰ میلیون متر مکعب آب سد به طرف دریاچه همزمان با بخش کشاورزی آغاز شده است».

حسن عباسی فرماندار مهاباد نیز در این جلسه تاکید کرد: «میزان ذخیره سد مهاباد برای تامین آب شرب پایدار حفظ خواهد شد. تامین آب بخش کشاورزی نیز در اولیت بعدی ما قرار دارد تا بتوان ضمن توجه به اقتصاد این بخش نیاز و مایجتاج مردم با مشکل مواجه نشود». او با اشاره به سهمیه ابلاغی سد مهاباد جهت رهاسازی به دریاچه ارومیه گفت: «با رایزنی و هماهنگی های انجام شده تلاش می کنیم که نیاز آبی شهرستان را برای حفظ میزان ذخیره سد توجیه کنیم».

پایین بودن میزان بارندگی‌ها در سال زراعی گذشته منجر به کاهش ٢ متری تراز آب سد مهاباد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل شده همین کاهش حجم و تراز سبب شد امسال رهاسازی آب بخش کشاورزی هم دیرتر آغاز شود و مدیریت صرفه جویی به سطح هشدار برسد. از دیگر سو، در ۵ سال اخیر حدود ۵۰ درصد حقابه کشاورزان آذربایجان غربی در راستای مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه کاهش یافته اما پیشرفتی در راندمان آبیاری نوین در استان حاصل نشده است! هم اکنون بیش از هزار پرونده آبیاری تحت فشار در آذربایجان غربی بدون تامین اعتبار مانده است!

در مهاباد از مجموع ۱۲ هزار هکتار اراضی کشاورزی پایاب سد مهاباد تنها ۳۴۰ هکتار به سیستم آبیاری نوین مجهز شده و میزان حق آبه بخش کشاورزی هم از حدود ۱۴۵ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۲، بدون در نظر گرفتن پروژه‌های بهره برداری شده به ۹۰ میلیون مترمکعب و حتی کمتر در سال های اخیر کاهش یافته است.

 در این وضعیت شرکت مدیریت منابع آب ایران اما بدون توجه به کم آبی های پیش رو از ابلاغ رهاسازی ١٠ میلیون متر مکعب آب سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه خبر داده!! و نگرانی های فراوانی در مهاباد شکل گرفته است.

نماینده مهاباد رهاسازی آب سد مهاباد به دریاچه ارومیه را تکذیب کرد

نماینده مهاباد در مجلس امروز شنبه ٩ اردیبهشت ماه آغاز رهاسازی و انتقال ١٠ میلیون مترمکعبی آب سد مهاباد به دریاچه ارومیه را تکذیب کرده و به خبرنگار کردپرس می گوید: «هنوز این انتقال به دریاچه ارومیه انجام نگرفته و رهاسازی کنونی به منظور تامین آب کشاورزی شهرستان است».

جلال محمودزاده ادامه می دهد: «در حال حاضر در مهاباد با کمبود آب روبه رو هستیم و حتی رهاسازی آب کشاورزی هم به دلیل شرایط موجود نسبت به سال گذشته با تاخیر انجام شده است. بنده به همراه فرماندار شهرستان در حال پیگیری موضوع هستیم و امروز در تهران نیز این موضوع را دنبال خواهم کرد تا به هر نحوی شده نسبت به متعادل سازی این موضوع اقدام کنیم چرا که در صورت عدم صرفه جویی امسال در شرب و کشاورزی با بحران آبی روبه رو خواهیم شد».

نماینده مهاباد در مجلس تاکید می کند: «تا زمانی که بارندگی ها در بهار به حد نرمال نرسد و با افزایش حجم ذخیره آبی در سد مهاباد روبه رو نشویم رهاسازی به سمت دریاچه ارومیه ممکن نخواهد بود».

انتقال آب، درمان موقت احیای دریاچه ارومیه/ عدم تثبیت وضعیت نگران کننده است

دریاچه ارومیه در سال های اخیر هر بار با چند بارش رگباری و یا انتقال حجم عظیمی از آب سایر حوضه ها تا حدودی پر آب شده و مسئولان این موضوع را با شادمانی غیرقابل وصفی رسانه ای کرده اند، اما تابستان تمام نشده، شوره زار دریاچه به پروسه احیا دهن کجی می کند.

 دریاچه در حال حاضر به زور انتقال آب افزایش تراز یافته ولی این وضعیت تثبیت شده نیست و رهاسازی و انتقال آب از سایر منابع به دریاچه سال هاست تنها راهکار دولت ها برای نجات جان دریاچه ارومیه بوده است و تاکنون دریاچه به مرحله تثبیت وضعیت نرسیده است.

دی ماه سال ١٣٩٩ هم شاهدی بر این مدعا است، زمانی که رییس جمهور وقت، در آیین بهره برداری رسمی از پروژه های وزارت نیرو، اعلام کرد: «خوشحالم که خداوند توفیق داد به یکی از آرزوهایمان‌ رسیدیم و آن احیای دریاچه ارومیه بود، انشاءالله به زودی به روز جشن احیای دریاچه ارومیه می‌رسیم». اما ٩ ماه بعد از آن، دریاچه ارومیه آب رفت است و جشن احیا هم به فراموشخانه!

در واقع دریاچه ارومیه در پنجمین سال تشکیل ستاد احیای دریاچه، پس از بارندگی‌های خوب به تراز اکولوژیک ۱۲۷۱.۷۲ و حجم ٤.٦٨ میلیارد متر مکعب آب رسید، همین ثبات موقتی و نسبی دریاچه که از بارش های سال ٩٨ و ٩٩ حاصل شده بود، باعث شد تا رییس جمهور دولت تدبیر و امید وعده جشن احیای دریاچه را اعلام کند! اما وضعیت شکل گرفته، سرابی بیش نبود و خشک شدن دریاچه و از دست رفتن ٩٥ درصد حجم آبی آن در سال ١٤٠١ نشان داد که وعده ها و اقدامات انجام گرفته، تا چه میزان ناکارآمد بوده است!؟

رهاسازی بی حاصل ٦ میلیارد مترمکعب آب سدهای اقماری به دریاچه ارومیه!

در راستای احیای دریاچه ارومیه تنها از سال آبی ٩٤-٩٣ تا پاییز سال ٩٩ بیش از ٦میلیارد و ١٥میلیون مترمکعب از سدهای اقماری به سمت این دریاچه رها سازی شد اما باز هم شلاق بی رحم تبخیر تن دریاچه را شوره زار کرد و بیش از ٩٠ درصد حجم آن از بین رفت. آبی که می توانست خرج صنعت و کشاورزی در آذربایجان غربی شود!!

انتقال آب از سایر منابع آبی راهکاری است که در سال های پیشین هم آزمون شده و درمانی موقتی به شمار می رفت کما اینکه پروژه های پساب تصفیه شده هم علیرغم تخصیص صد در صدی اعتبارات احیای دریاچه ارومیه از سوی رییس جمهور، در ارومیه هنوز افتتاح نشده و ضرب الاجل های استاندار آذربایجان غربی هم به آبفای این استان کاری از پیش نبرد و پروژه انتقال پساب تصفیه خانه فاضلاب ارومیه به دریاچه همچنان معلق مانده و تکلیف اعتبارات تخصیص یافته آن هم مشخص نیست!!

در حالیکه پس از سفر ریاست جمهوری به استان، برای شتاب دهی و اتمام پروژه های احیای دریاچه ارومیه، بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال اعتبار به صورت صددرصدی تخصیص یافت.

تکرار دوباره پروژه های انتقال آب به دریاچه! / بارش شرط اصلی است

تیر آخر ستاد احیا هم که انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه بود که فعلا از تونل انتقال آب به دلیل مشکلات فنی تنها در فاز اول ٣٠٠ میلیون متر مکعب رهاسازی شد و خبری هم از ورود پساب های تصفیه شده نیست.

پروژه انتقال آب کانی سیب به دریاچه ارومیه شامل ۳۶ کیلومتر تونل، ۱۱ کیلومتر کانال است که برای اجرای آن ۳۵ هزار میلیارد ریال هزینه شده، اما برنامه طبق پیش بینی های صورت گرفته، انجام نگرفت و حدود ٨٠٠ متر از طول انتقال آب رودخانه زاب، به دلیل ساختار آبرفتی منطقه ترک خورد و پروژه تا مدت ها زمینگیر شد! و مرمت تونل ٧ ماه طول کشید و در نهایت یک فاز از آن اجرایی شد.

اسفند ١٤٠١، با حضور رییس جمهور، فاز نخست این طرح برای انتقال ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریاچه سد کانی سیب در پیرانشهر افتتاح شد. محرابیان وزیر نیرو در مراسم افتتاح تونل انتقال آب از سد کانی‌سیب کانی سیب به دریاچه ارومیه گفت: «چالش بزرگ ما منطقه آبرفتی به طول ۸۰۰ متر بود که باعث تخریب تونل شده بود. از تجربیات مشاورین خارجی هم استفاده کردیم برخی می گفتند صرفنظر کنید برخی می گفتند آب را به سطح بیارید که هر کدام نیازمند هزینه های سنگینی بود، اما مشاوره های داخلی طرحی دادند که با کمترین هزینه و وقت کار را پیش ببریم و در یک اقدام فشرده در سه شیفت کار اصلاح انجام گرفت».

هر چند محرابیان تاکید کرد: «با این اقدامات دریاچه ارومیه احیا نمی شود و باید ۲۶ اقدام دیگر انجام شود که این اقدام سنگین ترین آنها بود ودر کنار آن باید تغییر الگوی کشت و کاهش مصرف هم داشته باشیم. بارش شرط اصلی است و اگر بارش به اندازه نباشد چالش های جدی خواهیم داشت».

به هر روی فاز اول انتقال آب انجام گرفت و اکنون طبق آخرین آماری که از وضعیت دریاچه ارومیه در ٢٤ فروردین ماه ١٤٠٢ منتشر شده است؛ وسعت دریاچه نسبت به مهرماه سال گذشته ۳۱۰ کیلومتر مربع افزایش یافته تراز دریاچه هم طبق آخرین برآورد صورت گرفته به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۲۶ سانتی متر رسیده است. همچنین در حال حاضر این دریاچه بیش از یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون مترمکعب آب دارد.

در نگاهی کلی تر اما دریاچه با کاهش ۴۳ سانتی‌متری تراز نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه رو است. مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست اعلام کرد: در ۲۴ فروردین ماه سال گذشته تراز آب ۱۲۷۰.۷۷ بوده و نسبت به سال آبی گذشته حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع نیز وسعت آن کاهش یافته است.

خشکسالی و انتقال مکرر آب از یک طرف؛ تغییرات استرس و سوء گسلها از طرف دیگر

از سویی دیگر پهنه دریاچه ارومیه در سال های اخیر با هر بار انتقال حجم عظیم آب و سپس خشک شدن و خالی شدن روبه رو بوده، در حالی که انتقال این حجم عظیم آب، به دریاچه ایی که به مرور خشک شده بدون عواقب نخواهد بود!

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو هیئت مدیره انجمن ژئوفیزیک ایران بیشتر به خبرنگار کردپرس گفته بود: «باید توجه داشت که ۲۰ میلیارد متر مکعب آب دریاچه ارومیه طی ٢٥ سال گذشته از دست رفته و در طی چهار یا پنج سال گذشته نیز سعی شده تا ۳ میلیارد آب دوباره به این دریاچه بازگردانده شود، این تغییرات محیطی به لحاظ فیزیکی ممکن است، منجر به تغییرات استرس در آن ناحیه و اثر سوء گسلها شود».

او اضافه کرد: «خشک شدن دریاچه ارومیه بر لرزه خیزی گسل های اطراف دریاچه موثر است و این مسئله همچنان می تواند ادامه داشته باشد، کما اینکه زلزله حوالی شهرستان نقده هم به دلیل نزدیک بودن به دریاچه احتمال دارد که از این مورد تاثیر پذیرفته باشد. ولی علت دقیق زلزله واینکه دقیقاً این زلزله چقدر از خشک سالی دریاچه تاثیر پذیرفته است را باید با اعداد و ارقام بررسی کرد و نمی‌توان بدون بررسی تغییرات استرس و میزان آن بر روی لرزه خیزی گسل ها در خصوص آن بحث کرد».

خوشبینی ها برای تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه/ پروژه انتقال آب بدون عواقب هم نبود

با این همه بیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه خوشبین است که در یک دوره ۵ ساله وضعیت دریاچه ارومیه تثبیت شود و فازهای دوم و سوم انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه بتواند به احیای دریاچه کمک کند، پروژه ایی که اما خالی از تبعات نبوده و آثار تخریبی این انتقال بر فرونشست زمین در اطراف روستای گردشگری "خورینج" از توابع شهرستان پیرانشهر هم نمایان شده و در مزارع کشاورزان فروچالە‌هایی کە بزرگ‌ترین آن‌ها بە عمق ١٠ متر و شعاع ٣٠ متر بود مشاهدە شده است و تا کنون مسئولان به این وضعیت پاسخی درخور توجه نداده اند!

نتایج برخی مطالعات انجام گرفته هم نشان می‌دهد که «روند افت تراز آب زیرزمینی دشت پیرانشهر در پایین‌دست سد سیلوه، در دورهٔ پس از انتقال آب به حوضهٔ دریاچه ارومیه تشدید خواهد شد. زیرا دشت پیرانشهر بر رسوبات جوان آبرفتی منطبق است و در حاشیهٔ شمالی و غربی دشت که منطبق بر رأس مخروط افکنه‌ها و رسوبات دانه‌درشت است، نشست زمین به‌صورت ناگهانی و در پایین‌دست دشت که منطبق بر قاعده مخروط افکنه‌ها و رسوبات مارن و رس است، نشست زمین به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد». برگرفته از؛ «ارزیابی اثرات انتقال آب بین حوضه ای بر مخازن آب زیرزمینی و نشست زمین (مطالعه موردی: انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه) پژوهش های ژئومورفولوژی کمی سال چهارم پاییز ۱۳۹۴».

رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه چیزی شبیه یک رویا!

مشکلات فنی، صرف هزینه کرد گزاف و بدون نتیجه، پاسکاری مشکلات به دولت و مدیران قبلی و عدم شفافیت مشخصات پروژه و هدف غایی آن در حالی صورت می گیرد که این پروژه در صورت افتتاح کامل، با پذیرش تبعات فراوان زیست محیطی، هنوز هم نمی تواند جلوی خشک شدن دریاچه ارومیه را بگیرد چرا که دریاچه سالانه به ٣ هزار و ۴۲۶ میلیون مترمکعب آب برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه است!

با توجه به خشکسالی های پیش رو و از بین رفتن منابع آب زیر زمینی رسیدن به این تراز چندان خوشبینانه نیست، چرا تا سال ١٤٠٠، بنابر اعلام رسمی ستاد احیای دریاچه، ١٥ هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه هزینه شد، اما هر روز حجم و وسعت دریاچه ارومیه بیشتر آب رفت و در تابستان ١٤٠١ بخشی جنوبی دریاچه کاملا خشک شد! در حالی که قرار بود، سال ١٤٠٤ دریاچه به سطح تراز اکولوژیک برسد!!

تنش آبی، عدم تکمیل زیر ساخت ها و هدر رفت آب

در این وضعیت عدم توجه به پاسداشت منابع آب شرب و کشاورزی با انتقال آب از سدهای اقماری حوضه دریاچه ارومیه بدون توجه به تنش های آبی می تواند تبعات اجتماعی فراوانی به همراه داشته باشد.

خبر رهاسازی ١٠ میلیون آب سد مهاباد در وضعیتی که این شهرستان با کمبود آب برای تامین شرب و کشاورزی روبه رو است نگران کننده است. هر چند نماینده شهرستان از رد این موضوع تا بهبود اوضاع منابع آبی خبر داد اما نگرانی ها از تصمیمات آنی و بدون بررسی وزارت نیرو در بحث انتقال آب همچنان وجود دارد.

سال هاست سیستم آبیاری نوین اراضی کشاورزی در مهاباد و آذربایجان غربی تکمیل نشده و همین مورد خسران بزرگی در هدر رفت آب به شمار می رود در حالیکه بنابر اعلام رسمی ١٥ هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه هزینه شده است، اما مسئولان تنها راهکارشان تا کنون انتقال آب بدون جبران و تکمیل زیرساخت ها بوده است. انتقالی که تجربه هم نشان داده تا کنون نتوانسته پیکر بی جان دریاچه ارومیه را روحی تازه ببخشد/.

گزارش/ تانیا شعفی