به گزارش خبرنگار کردپرس، خشکسالی دارای اثرات مستقیم و غیرمستقیم فراوانی بر زندگی و ساختار اجتماعی و اقتصادی و محیطی است. هر تغییر قابل مشاهده ای که در قالب زمان و مکان متأثر از خشکسالی رخ دهد، در حوزه اثرات وقوع خشکسالی قرار می گیرد که به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شوند.

چنانچه منطقه ای اقتصاد مبتنی بر کشاورزی داشته باشد، اثرات مستقیم به صورت کاهش تولید مواد غذایی به دلیل کاهش سطح زیرکشت و عملکرد محصول بروز می نماید. کاهش میزان اشتغال و سطح درآمد از جمله اثرات غیرمستقیم وقوع خشکسالی در این مناطق است. تهدید سلامت روانی جامعه، امنیت اجتماعی، افزایش فقر، مهاجرت، گرایش به شغل های کاذب، اعتیاد، از بین رفتن مزارع، دام و صید، افزایش قیمت محصولات کشاورزی، نابودی روستاها و هجوم به کلان شهرها و افزایش حاشیه نشینی، تنها بخشی از تأثیرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از خشکسالی در جوامع و محیط اطرافشان است. همچنین خشکسالی می تواند منجر به اتخاذ تصمیمات و شیوه های مدیریتی نامناسب در زمینه تخصیص، مصرف و تأمین آب شهری و روستایی شود به نحوی که در زمان وقوع خشکسالی، استفاده نامطلوب و بی رویه از منابع آبی موجود به همراه ضعف سامانه های توزیع آب، موجب تشدید بحران خواهد شد.

خشک شدن دریاچه ها و تالاب ها، مهاجرت گونه های جانوری، آتش سوزی، فرسایش بادی و خاکی، کاهش کیفیت خاک منطقه و تنش و استرس بر محیط زیست جانوری و گیاهی بخشی از اثرات زیست محیطی ناشی از وقوع خشکسالی در منطقه است.

مهم ترین نوع حشکسالی

براساس تعاریف پنج نوع خشکسالی وجود دارد که شامل خشکسالی «هواشناسی، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی، هیدرولوژی و ترکیبی» است. این خشکسالی ها هرکدام با شاخص هایی سنجیده شده و در واقع به هم مرتبط هستند. در این میان اما مهم ترین نوع خشکسالی از نظر کارشناسان «خشکسالی اجتماعی-اقتصادی» است که معمولاً پس از یک دوره بسیار طولانی مدت خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی حادث و موجب قحطی، مرگ و میر و مهاجرت های دسته جمعی و گسترده می ‌شود. این نوع خشکسالی تأثیرات زیادی بر روی ابعاد مختلف اقتصادی و به ویژه انواع خاصی از محصولات و کالاهای اقتصادی می گذارد. تعریف خشکسالی اقتصادی- اجتماعی تلفیقی از عرضه و تقاضای برخی کالاهای اقتصادی با اجزای‌ خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیکی و کشاورزی است.

وقوع این نوع خشکسالی به فرآیندهای زمانی و مکانی عرضه و تقاضا برای تعریف خشکسالی بستگی دارد. عرضه بسیاری از کالاهای اقتصادی مانند آب، علوفه، غلات، ماهی و نیروی برق آبی بستگی به وضعیت جو دارد. به دلیل تغییرپذیری طبیعی اقلیم، عرضه آب در برخی سال ها کافی است ولی در سال های دیگر در حد تأمین نیازهای انسان و محیط زیست نیست.

خشکسالی اقتصادی- اجتماعی زمانی رخ می دهد که تقاضا برای یک کالای اقتصادی خاص به دلیل کاهش عرضه‌ آب نسبت به شرایط معمول افزایش می یابد. به عنوان مثال در اروگوئه در سال ۸۹-۱۹۸۸ خشکسالی موجب کاهش قابل ملاحظه ای در تولید برق آبی شد. کاهش تولید برق آبی دولت را به ورود سوخت گران تر نفت و استفاده از ابزارهای تبدیلی انرژی برای رفع نیازهای مردم واداشت.

در اکثر موارد، تقاضا برای کالاهای اقتصادی در نتیجه افزایش جمعیت و مصرف سرانه رو به افرایش می رود.   عرضه محصولات هم ممکن است به دلیل بهبود راندمان تولید و فناوری یا ساخت مخازنی که ظرفیت ذخیره آب را افزایش می دهد، بیشتر شود. با توجه به نیاز بشر به آب بیشتر برای تأمین مصارف شهری، کشاورزی، صنعتی و ... امروزه در جوامع مختلف و به ویژه کشورهای پیشرفته اقدام به ساخت سدهای بزرگ و مخازن آب شده است تا تأمین این قبیل نیاز ها را تضمین نماید. با ذخیره آب در این مخازن در دوره های ترسالی امکان تأمین آب برای دوره های خشکسالی هم فراهم و تضمین می شود، اما در هنگام برخی خشکسالی های وسیع و طولانی مدت شرایط به نحوی به وخامت می گراید که این قبیل سازه ها هم نمی توانند نیاز آب را تأمین نمایند و به اصطلاح نیاز به آب در این دوره ها به مراتب افزون تر از تأمین آب به وسیله این سازه ها خواهد شد.

 برنامه ریزی و مدیریت منابع آب بر مبنای سیستم های هیدرولیکی و برآورد از منابع تأمین آب و میزان نیاز به آب از این منابع به منظور تأمین آب در دوره های کم آبی استوار است. از این رو شکست و ناکارآمدی این سیستم ها در تأمین آب برای دوره های کم آبی و خشکسالی ها، به مدیریت و برنامه ریزی نامناسب آب و دلایل هیدرولوژیکی مربوط می شود.

نیاز به آب مهمترین عامل محدود کننده موجودی آب است. اغلب اوقات نیاز بیشتر با موجودی کمتر و محدودتر آب توام می شود. در خشکسالی های اقتصادی – اجتماعی معمولاً دمای هوا به حد بحرانی افزایش می یابد و تبخیر و تعرق هم به دنبال آن شدت پیدا می نماید. در این دوره ها، نیاز به آب هم بسیار بیشتر از نرمال می شود. از این رو این قبیل رویدادها موجب قحطی های بزرگ و گسترده شده و عامل کوچ های دسته جمعی از نواحی آسیب دیده می شود. از سوی دیگر برآورد دقیقی از میزان نیاز به آب برای مصارف مختلف نیز مشکل است.

نیاز به آب برای مصارف خانگی، دامداری، آبیاری و کشاورزی، صنعتی، تولید انرژی، مصارف تفریحی و مقاصد زیست محیطی با نبود قطعیت زیادی در ارتباط با تخصیص، کیفیت، کمیت و تغییرات زمانی، مصرف و نرخ رشد آن ها همراه است و در این میان هدف اصلی مدیریت و برنامه ریزی منابع آب کاهش مقادیر قابل انتظار شکست سیستم های تأمین آب و یا خشکسالی های اقتصادی – اجتماعی خواهد بود.

در هر صورت شناخت این اثرات و واکنشی توأم با اقدامات مناسب می تواند یک مؤلفه مهم در برنامه ریزی کاهش اثرات خشکسالی در کشور باشد. /