همزمان با خشکسالی سال‌های ۹۲ و ۹۳، سراب نیلوفر هم خشک شد تا پایانی باشد بر افسانه گنجینه پنهان خسروپرویز در اعماق این سراب و دیگر نه سرابی ماند و نه نیلوفری. اگرچه در سال‌های بعدی با شروع بارش‌ها، سراب نیلوفر دوباره جان گرفت اما از نیلوفرهایش جز نقشی بر فرهنگ و تاریخ دیار کرمانشاه و ستون‌های طاق‌بستان باقی نماند. در این شرایط، خبر رسید که این گونه گیاهی در دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی در حال احیاست. اما مسئله اساسی اینجاست که از ابتدای شروع این کار، تا کنون علیرغم آنکه نیلوفر در «طرح توسعه گردشکری»، به عنوان نماد شهر کرمانشاه انتخاب شده، هیچ کمکی از سوی مسئولین به پروژه احیای نیلوفر نشده است، جز آنکه در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایشان صرفاً خبر از این اتفاق بدهند و آن را به فال نیک بگیرند.
درحالی که مجموعه سراب نیلوفر در وضعیت بسیار نابسامانی به سر می‌برد، در این سوی میدان «دکتر کهریزی» عضو هیئت علمی گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشگاه رازی، همچنان با دست خالی و هزینه شخصی تلاش می‌کند تا ناجی یکی از سمبل‌های تاریخی و فرهنگی کرمانشاه باشد. این عضو هیئت علمی دانشگاه رازی در پاسخ به سؤالی درباره میزان هزینه‌های صورت گرفته تا کنون گفت: «حدود ۳۰۰ میلیون تومان صرف انجام این پروژه شده است. همه پرداخت‌ها از هزینه شخصی بوده و از طرف مسئولین حمایتی صورت نگرفته است. سال ۹۳ فرماندار من را دعوت کرد و به من گفت که مشکل مالی نداریم، نگران مسائل مالی نباشید و فقط کار کنید. ایشان خیال من را از مسائل مالی راحت کرد. من هم آن زمان می‌توانستم مثل خیلی‌های دیگر این پول را برای خرید خانه و ماشین و ارز سرمایه‌گذاری کنم اما همه وقت و انرژی‌ام را روی این گیاه گذاشتم. در نهایت هیچ ارگانی زیر بار نرفت. نه محیط‌زیست، نه فرمانداری و نه هیچ جای دیگر. فقط بخشداری مرکزی یک کمک مختصر و جزیی کرد. با وجود این گلایه‌ها، من از نتیجه راضی‌ام. اگر این گونه را احیا نمی‌کردم کاملاً از بین می‌رفت. هرچند اگر حمایت مالی می‌شد به‌جای ۳۰۰-۴۰۰ بوته، تعداد بیشتر و سراب‌های بیشتری را می‌شد پوشش داد. در حال حاضر ما حتی در سراب نیلوفر، سراب هشیلان و دانشکده کشاورزی هم این نوع نیلوفر را کاشته‌ایم که اگر خدای نکرده باز هم اتفاقی افتاد از این گونه گیاهی پشتیبان(backup) داشته باشیم.»
«فضل‌اله رنجبر» فرماندار کرمانشاه در پاسخ به اظهار نظر فوق، توپ را در زمین اداره محیط زیست انداخت و فرمانداری را پیشرو در احیای این گونه گیاهی دانست: «در سال ۹۳ ما در فرماندرای کرمانشاه جلسه‌ای را تشکیل دادیم و از میراث فرهنگی، شرکت توسعه گردشگری، محیط زیست، دانشکده کشاورزی و برخی از ادارات دیگر برای حفظ گل‌های سراب نیلوفر دعوت کردیم. تصمیمات خوبی در آن جلسه گرفته شد و اعتباری حدود ۷۰ میلیون تومان را در آن جلسه برای این کار در نظر گرفتیم اما به علت مخالفت‌هایی از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در آن زمان تحقق پیدا نکرد. ما مجدداً اعتبار مالی در نظر گرفتیم و دستگاه مجری این اعتبارات را محیط زیست کرمانشاه قرار دادیم. باید از محیط زیست سؤال شود، پروژه کشت و احیای گل نیلوفر به عنوان پروژه‌ای که در شورای برنامه‌ریزی در فرمانداری شهرستان کرمانشاه به تصویب رسیده بود چه کردند و باید پاسخگو باشند. مبلغ سی‌میلیون تومان هم از طریق بودجه روستاهای فاقد دهیاری برای کمک به پروژه پرداخت شده است. من در پیگیری‌های عدیده از محیط زیست درخواست کردم پروژه را تعریف کنند و ما اعتبار لازم را در کمیته لازم اختصاص می‌دهیم و هنوز هم ما منتظر ارائه پروژه از محیط زیست هستیم.»
فرماندار کرمانشاه افزود: «الان هم من برای حمایت از توسعه کشت گل نیلوفر در سراب نیلوفر اعلام آمادگی می‌کنم که از ردیف بودجه کمیته برنامه‌ریزی شهرستان کرمانشاه کمک و مساعدت کنیم. امیدوارم که اداره‌کل محیط زیست استان و میراث فرهنگی استان طرح و برنامه را سریع‌تر ارائه دهند که با همکاری سازمان مدیریت‌و‌برنامه، حمایت لازم را داشته باشیم.»
به نظر می‌رسد ارقامی که فرماندار کرمانشاه به دنبال پرداخت آن است به هیچ روی گره‌گشا نیست و در حالی‌که دکتر کهریزی از نیاز به اعتبار جهت کشت هرچه بیشتر این گل در سراب‌های هشیلان، یاوری و… می‌گوید، «فریدون یاوری» مدیرکل اداره حفاظت محیط‌زیست استان کرمانشاه از تلاش برای تأمین بخشی از هزینه‌های پیشین این پروژه گفت: «کل اداره حفاظت محیط زیست کرمانشاه یک مجموعه ۱۶۷ نفری است که تعداد زیادی از نیروهای ما محیط‌بانان و نیروهای اداری و پشتیبانی هستند و تنها نزدیک به ۲۰-۳۰ نفر کارشناس برای یک استان ۲۴هزارکیلومتر مربعی داریم. تا زمانی که مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم در این قضایا پیش‌قدم نشوند ما نه ادعایی داریم و نه توانی. ما پیگیر ماجرا هستیم که بخشی از هزینه‌های صورت گرفته پرداخت شود. اگر چه در کارگروه برنامه‌ریزی مصوب شد اعتباری برای این‌کار در نظر گرفته شود، متأسفانه تخصیص نشد اما ما هنوز پیگیریم. البته این کار محدودیت‌هایی هم دارد.»
علیرغم این قول‌ها و وعده‌ها، آن هم فقط برای تأمین بخشی از هزینه‌ها، واضح است که این گره کور به این آسانی‌ها باز نخواهد شد. بنا بر گفته‌های فرماندار کرمانشاه، یک مانع اساسی در تخصیص اعتبارات به مجموعه سراب نیلوفر، واگذاری مدیریت این مجموعه به یک شرکت خصوصی از سوی قوه قضاییه است. فضل‌الله رنجبر در این باره گفت: «بخشی از زمین‌های آن‌جا اوقافی است و این وقف زیر نظر دادستان کل کشور است. چون شرکت توسعه گردشگری توانایی پرداخت مبلغی که باید سالیانه پرداخت می‌شده را نداشته، دادگستری دستور می‌دهد که این مجموعه به یک شرکت خصوصی واگذار شود. تا زمانی که این‌طور است، امکان اختصاص اعتبارات دولتی برای آن شرکت خصوصی وجود ندارد. اگر این مجموعه بر اساس درخواست‌های ما به شرکت توسعه گردشگری وابسته به سازمان میراث فرهنگی واگذار شود امکان تخصیص اعتبار برای تعمیر و مرمت و توسعه مجموعه تفریحی-گردشگری سراب نیلوفر هست و این بهترین راه حل است.»
تأمین هزینه‌ها، تنها بخشی از برنامه‌ای است که باید منجر به نجات این گونه منحصربه‌فرد نیلوفر شود. بخش دیگر، نگهداری، نظارت و حفظ گل‌های کاشته شده است. در حال حاضر مجموعه سراب نیلوفر چیزی شبیه به استخری روباز است که بیشتر از گردشگر، شناگر به خودش جذب می‌کند. شناگرانی که دکتر کهریزی از عدم نظارت بر آن‌ها، البته علاوه بر قایق‌های موتوری، گله‌مند است. او در این باره گفت: «خوشبختانه یک نمونه از این گل توسط یک نگهبان نگاه داشته بود. ما این گل را آوردیم و در حوضچه‌های دانشکده کشاورزی پرورش دادیم و بعد طی چندین مرحله آن را به سراب نیلوفر منتقل کردیم. حالا خیلی از بوته‌ها رشد کرده‌اند اما هرچند هنوز متأسفانه توسط قایق‌سواران و شناگران کنده می‌شوند.»
این درحالی است که مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمانشاه به این موضوع اشاره کرد که علیرغم پیگیری و نظارت‌های جدی بر سراب نیلوفر برخی خلاءهای قانونی مانعی برای نظارت بیشتر است: «ما بر مسائل تفریحی منطقه و برخی فعالیت‌ها از جمله عدم استفاده از قایق موتوری، نظارت بر استفاده از قایق پدالی و… نظارت داشته‌ایم. اگرچه اداره سراب نیلوفر در اختیار ما نیست ما اقداماتی انجام داده‌ایم. معمولاً مسئولیت مستقیم گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق تحت مدیریتی شامل منطقه حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش، اثر طبیعی ملی و پارک ملی بر عهده سازمان حفاظ محیط زیست است. در این مناطق ما قوانینی داریم و خارج از این مناطق ما قانون و اختیاری نداریم. ما آن‌جا به یک‌سری محدودیت‌های و ابزارهای قانونی نیاز داریم. وقتی نیست، تا حمایت سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم نباشد ما موفق نمی‌شویم.» اما نکته جالب آن‌جاست که سراب نیلوفر پنجاه‌وپنجمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی از ۲۷ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته‌است.
اگرچه فرماندار کرمانشاه بر پیگیری‌های میراث فرهنگی و حفاظت محیط زیست تأکید می‌کند، در پیگری‌های ما اداره میراث از زیر بار ماجرا شانه خالی کرد و رسیدگی این موضوع را فقط مربوط به اداره حفاظت محیط‌زیست و خارج از حیطه وظایف سازمان میراث فرهنگی دانست. تماس و پیامک ما از سوی «امید قادری» مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه بی‌پاسخ ماند اما «مهدی خالوندی» مدیر روابط عمومی این اداره درباره وظایف اداره میراث فرهنگی در احیای گل نیلوفر گفت: «اداره میراث فرهنگی برای انجام این کار بودجه‌ای ندارد و اصلاً ربطی به ما ندارد. واضح است که پیگیری به عهده اداره حفاظت محیط زیست است.»
با وجود این ناهماهنگی‌ها گل نیلوفر در برنامه توسعه شهری کرمانشاه به عنوان نماد شهر کرمانشاه معرفی شده است. دکتر کهریزی درباره انتخاب نیلوفر به عنوان نماد شهر کرمانشاه افزود: «نیلوفر حالا برند کرمانشاه است و ما تا می‌توانیم باید روی آن کار کنیم. هرکجا برکه یا حوضچه‌ای هست باید تکثیر کنیم و هرکس پایش را در کرمانشاه می‌گذارد به هر جایی رسید که آب هست نیلوفر را هم ببیند. من نمی‌دانم روی چه حسابی نیلوفر را به عنوان نماد انتخاب کرده‌اند؟ آن زمان که هیچ نیلوفری نبود و من داشتم با یک بوته کار می‌کردم این‌ها آمدند و نیلوفر را به عنوان نماد انتخاب کردند. وقتی نیلوفر را به عنوان نماد انتخاب می‌کنند باید از در و دیوار نیلوفر ببارد اما کجاست؟» در پاسخ به این انتقادات، «مهدی عبدالمالکی» رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری کرمانشاه گفت: «این نماد در تدوین طرح استراتژی توسعه شهری(CDS) کرمانشاه با توجیحات زیادی برای کرمانشاه انتخاب شده است. این طرح را قوی‌ترین تیم اقتصادی شهرداری‌های ایران در شهرداری تبریز انجام داده‌ند. این طرح به دنبال این است که کرمانشاه چه مسیری را باید طی بکند تا اقتصاد شهری‌اش در فرم قابل قبولی قرار بگیرد و هزینه‌های توسعه‌‌ای و رتق‌وفتق شهرداری را تأمین بکند. مهم‌ترین محور توسعه شهر کرمانشاه در این طرح، گردشگری تشخیص داده شد و بر این مبنا چشم‌اندازها و راهبردهایی تعریف شده است. یکی از بخش‌های مورد تأکید در این‌باره حوزه فرهنگ است و فاکتور مهم و اثرگذارش ثبت برند است. بر همین اساس حالا نیلوفر نماد کرمانشاه شده است اما هنوز نیازمند این هستیم که بیش از این نیلوفر خودش را نشان دهد. ما داریم حوضچه‌های نیلوفر را در میادین احداث می‌کنیم. الان به همت دکتر کهریزی تعداد بسیار زیادی گل نیلوفر در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی داریم و ما هم باید بتوانیم از نتیجه این کار استفاده بکنیم.»
عبدالمالکی در پاسخ به چرایی عدم هماهنگی ادارات استان کرمانشاه در احیای گل نیلوفر گفت: «این مصاحبه تلنگری است تا ما از کمک بقیه دستگاه‌ها استفاده کنیم و قول می‌‌دهم پیگیر این همکاری باشیم. انصافاً آقای فرماندار هم در این زمینه پیگیری کرده‌اند و همین احیای حداقلی هم با کمک ایشان انجام شده است. احیای این گل مهم‌ترین مسئله‌ای است که ما باید به آن توجه کنیم.» او در تکذیب شایعه اختصاص مبالغ میلیاردی به این برندسازی و بی‌توجهی به پرداخت هزینه‌های احیای گل نیلوفر افزود: «این کار کاملاً افتخاری و در حاشیه قرارداد CDS انجام شده است.»
بنا بر آن‌چه گفته شد به نظر می‌رسد هیچ هماهنگی خاصی میان مسئولین وجود نداشته و آن‌ها اشراف زیادی نیز بر موضوع ندارند. در این باره دکتر کهریزی در لزوم توجه مسئولان به ضرورت حفظ گونه‌های گیاهی نادر گفت: «مسئولین ما دانش پرداختن به چنین موضوعاتی را ندارند. الان در ایالات متحده و اروپا، برای یک گیاهی که نه ارزش اقتصادی دارد و نه در فرهنگشان جایی دارد، از طرف بانک‌ها، دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و… هزینه‌های زیادی می‌شود که فقط از بین نرود. آن‌ها متوجه‌اند که از بین‌رفتن یک گونه گیاهی از نظر اکولوژی و زیست‌محیطی هزینه‌های بسیار بیشتری دارد ولی برای مسئولین ما از بین رفتن یک گونه معنا و مفهوم ندارد. من انتظار دارم مسئولین درباره چنین مسائلی مطالعه داشته باشند.»
تا اینجای کار مشخص شد، که به طور مشخص هیچ برنامه مشخص و مدونی از سوی مسئولین اجرایی استان برای حفظ یکی از منحصربه‌فردترین گونه‌های گل نیلوفر وجود ندارد. حمایت از احیای این گل همچنان گرفتار خم‌وچم کاغذ‌بازی‌های اداری و پاسکاری‌هایی میان مدیرانی است که بعید است به این زودی به گل برسند. چشم امید هنوز به آزمایشگاه‌های دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی و نیلوفرهای کاشته شده در حوضچه‌های این دانشکده و البته دستان دانیال کهریزی است که تا کنون با هزینه شخصی کوشیده است تا نگاری از فرهنگ و تاریخ این دیار را زنده نگاه دارد.
استان کرمانشاه از دیرباز خواستگاه گل نیلوفر در بین‌النهرین و مسیری برای رسیدن این نیلوفر به شرق بوده است. این گل از بستر گِل و لای سراب خود را بالا می‌کشد تا به نور برسد و برای مردم ایران نماد حرکت به سمت تعالی بوده و در اسناد و سنگ‌نوشته‌های تاریخی ما از جمله طاق‌بستان ثبت و ضبط شده است. نیلوفر در افسانه‌های مردم کرمانشاه دارای جایگاه قابل توجهی است.
عکس: عبداله مرادی
منبع: نامه فرهنگ رازی
نظر شما