به گزارش خبرنگار کردپرس، دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شده بود و پس از آن در قالب برنامه عمران سازمان ملل در ۱۳۸۴ طرح حفاظت از تالاب‌های ایران که یک طرح بین‌المللیِ هفت‌ ساله با مشارکت سازمان محیط‌ زیست و همراهی وزارت جهاد کشاورزی،‌ نیرو و کشور، با بودجه‌ای معادل ۱۲.۷ میلیون دلار بود، قرار گرفت.

سپس در داخل کشور نیز تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در اولین جلسه هیات دولت در سال ۱۳۹۲ مطرح و مقرر شد دریاچه ظرف مدت ۱۰ سال /از ۱۳۹۴ تا ١٤٠٤/ به تراز اکولوژیک خود برسد. در این سال ها بارندگی ها و اقداماتی چند، همچون لایروبی رودخانه ها و رهاسازی آب سدها، بر حجم آب دریاچه ارومیه افزودند و تا حدودی وضعیت دریاچه بهبود یافت.

وعده تحقق احیای دریاچه سرابی بیش نبود

این مسئله باعث شد، دی ماه سال ١٣٩٩ رییس جمهور وقت، در آیین بهره برداری رسمی از پروژه های وزارت نیرو، اعلام کند: «خوشحالم که خداوند توفیق داد به یکی از آرزوهایمان‌ رسیدیم و آن احیای دریاچه ارومیه بود، انشاءالله به زودی به روز جشن احیای دریاچه ارومیه می‌رسیم».

اما یک سال و نیم بعد از آن وعده تحقق احیای کاذب؛ دریاچه ارومیه همچنان در حال آب رفتن است و حالا خبر از خشک شدن کامل بخش جنوبی آن هم بر نگرانی های موجود افزوده است!!

این در حالی است که تا سال ١٤٠٠، بنابر اعلام رسمی ستاد احیای دریاچه، ١٥ هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه های احیای دریاچه ارومیه هزینه شد، اما هر روز حجم و وسعت دریاچه ارومیه بیشتر آب می رود و در تابستان ١٤٠١ بخشی جنوبی دریاچه خشک شده و احتمال می رود تا اواخر مهر ماه سال جاری، این بخش از دریاچه به طور کامل از بین برود! در حالی که قرار بود، سال ١٤٠٤ دریاچه به سطح تراز اکولوژیک برسد!!

ورود مجلس، بازرسی و دیوان محاسبات کشور به عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه

در این وضعیت هیات تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در مجلس تصویب شد و به دنبال آن رئیس بازرسی کل کشور در بازدید از دریاچه ارومیه، بازرس‌کل آذربایجان غربی را مامور نظارت بر عملکرد دستگاه‌های متولی احیای دریاچه و وضعیت تخصیص اعتبارات کرد

دادستان دیوان محاسبات نیز در سفر اخیرش به ارومیه گفت: «دولت قبل بیشتر به تبلیغ احیای دریاچه ارومیه پرداخته و تبلیغات در این خصوص بیشتر از کار انجام شده بود. در خصوص اعتبارات هم، طبق بررسی‌های صورت گرفته آنچه هزینه شده، در برخی بخش‌ها یک چهارم میزان گفته‌ها و تبلیغات بود»!

در این سال ها برخی از نمایندگان مجلس در آذربایجان غربی معتقد بودند: «دریاچه ارومیه به کمک نزولات جوی، در سال های اخیر جانی دوباره به خود دیده است نه برنامه های ستاد احیا». از سویی دیگر مسئولان مربوطه در ستاد همچنان معتقدند؛ اگر پروژه های انتقال آب در زمان مقرر افتتاح می شدند اکنون دریاچه در این وضعیت بحرانی قرار نمی گرفت.

اختلاف نظرها دیگر دردی از دریاچه دوا نمی کند

آمارها نشان می دهد که ١٥ درصد چاه‌های غیرمجاز کشور که عمدتا مربوط به ویلاباغ هاست، در آذربایجان غربی قرار دارد و این تعداد فقط آمار چاه‌هایی است که کشف شده و آمار واقعی بسیار زیادتر از این عدد است! از سویی دیگر در ۵ سال اخیر حدود ۵۰ درصد آب کشاورزی منطقه کاهش یافته و بیش از هزار پرونده آبیاری تحت فشار در آذربایجان غربی بدون تامین اعتبار مانده است.

با توجه به کاهش ۸ درصدی سالانه مصرف آب کشاورزی در طی ۵ سال و آزاد سازی آن به سمت دریاچه طبق مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه و محقق شدن این مصوبه، شورای راهبردی بخش کشاورزی آذربایجان غربی به تازگی خواستار بازنگری در مصوبات شده اند.

در کل این وضعیت کنونی دریاچه نتیجه عوام متعددی همچون خشکسالی، عدم هماهنگی بین ارگان ها، تکمیل نشدن پروژه های انتقال آب ستاد احیای دریاچه ارومیه، توسعه اراضی کشاورزی و عدم تحقق سیستم های آبیاری تحت فشار و ادامه کشاورزی سنتی، نبود برنامه های جامع و منسجم ستاد احیا و هزینه کرد غیر شفاف و .... بود و حالا که دریاچه ارومیه روزهای بسیار بحرانی را پشت سر می گذراند، اختلاف نظرها دیگر کمکی به وضعیت موجود آن نمی کند.

برای اطلاع از آخرین وضعیت دریاچه ارومیه با سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه گفت و گو کردیم، «حجت جباری» با اشاره به اقدامات مثبت انجام شده توسط ستاد احیا، از نابودی بخش جنوبی دریاچه و عواملی که وضعیت بحرانی دریاچه را تشدید کرده است، خبر می دهد.

بازگشت دریاچه ارومیه به روزهای بحرانی قبل از تشکیل ستاد احیا

سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه در این گفت و گوی اختصاصی به خبرنگار کردپرس می گوید: سطح تراز فعلی دریاچه ارومیه ١٢٧٠.٦٥ است و نسبت به حداكثر افزایش ماه های اخیر که به میزان ١٢٧٠.٧٩ رسیده بود، ١٦ سانتی متر در پی تبخیرهای خرداد ماه کاهش یافته است.

جباری اضافه می کند: امسال ٢٥ سانتی متر سطح تراز دریاچه افزایش یافته بود که با تبخیر های اخیر و روند خشکسالی پیش رو، کاهش سطح تراز تا آخر مهر ماه ادامه خواهد داشت و احتمال دارد تراز دریاچه به کمترین میزان ١٢٧٠.٢٠ برسد که در این سطح تراز سمت جنوبی دریاچه ارومیه به طور کامل خشک خواهد شد.این میزان نشان دهنده بازگشت دریاچه به روزهای بحرانی سال ۹۳-۹۴ و زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه است.

او در خصوص حق آبه دریاچه هم می گوید: حق آبه دریاچه ٣.٤ میلیارد متر مکعب است که متاسفانه امسال تنها ٨٥٠ میلیون متر مکعب آب وارد پیکره دریاچه شد. اکنون وسعت دریاچه ٣ هزار و ٢ کیلومتر مربع است و حجم آب موجود دریاچه ارومیه ۲.۷٣ میلیارد مترمکعب است و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ٥١ سانتی متر از نظر سطح تراز با کاهش روبه رو شده ایم.

جباری اضافه می کند: از لحاظ بارندگی نسبت به دراز مدت هم ١٤.٣٠ درصد کاهش بارندگی در حوزه دریاچه ارومیه را داریم و به دلیل افزایش گرما و تبخیر بالا روز به روز از حجم آب و سطح تراز کاسته می‌شود و تا آخر تابستان هم امکان افزایش سطح آب بسیار کم است.

خشک شدن بخش جنوبی دریاچه ارومیه/ ایجاد کانون های گرد و غبار نمکی

سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه می گوید: امسال وضعیت دریاچه ارومیه بسیار بحرانی خواهد بود و متأسفانه افزایش تبخیر به همراه کاهش آب ورودی به این تالاب وضعیت را تشدید کرده است و در کاهش بارندگی و به تعویق افتادن پروژه های انتقال آب به دریاچه در هفته‌های آتی بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل از بین می‌رود و ایجاد کانون های گرد و غبار نمکی در بستر دریاچه و سایر تبعات زیست محیطی نیز وجود دارد.

او با اشاره به اقدامات زیستی برای تثبیت کانون های گرد و غبار بیان می کند: اقدامات زیادی در سال های گذشته در راستای احیای دریاچه انجام شده اما در بخش جنوبی که به توده کامل نمک تبدیل شده است، دیگر مالچ پاشی هم جواب نمی دهد و کشت هیچ گونه گیاهی هم مقدور نیست.

هیچکدام از طرح‌های انتقال آب به دریاچه اتمام نشده اند!

جباری با اشاره به اینکه هم اکنون شاهد بازگشت دریاچه ارومیه به روزهای بحرانی سال‌های ۹۳-۹۴ قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه هستیم، می گوید: در قالب ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار بود طرح‌های متعددی از جمله انتقال آب از سد کانی سیب، انتقال آب از سد سیلوه و پساب تصفیه خانه‌های ارومیه – تبریز، افزایش راندمان آبیاری در بخش کشاورزی، اجرای طرح الگوی کشت و… اجرایی شود اما تاکنون هیچکدام این طرح‌ها در استان به اتمام نرسیدند.

معاون اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی اضافه می کند: در صورت اتمام طرح‌های انتقال آب از سد کانی سیب، انتقال آب از سد سیلوه و تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز در مجموع یک میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر می‌شد که این طرح‌ها متأسفانه به نتیجه نرسیدند و فاز اول تونل انتقال آب هم به بهمن ماه موکول شده است. شاید اگر این طرح های انتقال آب در دو سال گذشته به بهره برداری می رسیدند اکنون دریاچه ارومیه این روزهای بحرانی را به خود نمی دید و امکان احیا و اجرای سایر برنامه ها تسهیل می یافت.

او با اشاره به اینکه در برنامه های مدیریت منابع آب هم کاستی هایی وجود دارد، گفت: رهاسازی آب از سدهای استان هم قرار بود از آبان ماه انجام بگیرد اما متاسفانه این اقدام از سوی وزارت نیرو تا بهمن ماه انجام نشد و حق آبه دریاچه به زمین های کشاورزی وارد شدند. اوایل بهار امسال هم توسط وزارت نیرو رهاسازی انجام گرفت، اما بعد از آن به دلیل شرایط خشکسالی این روند متوقف شد.

توسعه ١٣٩ هزار هکتاری اراضی آبی کشاورزی در حوزه دریاچه!!

به گفته جباری؛ بخش کشاورزی با ٩٠ درصد، بزرگترین مصرف کننده آب به شمار می‌رود و ٥.٢ میلیارد متر مکعب مصرف آب حوزه دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی و با راندمان کمتر از ٣٠ تا ٤٠ درصد است، اما اگر این راندمان به بالای ٥٠ درصد افزایش می یافت حجم قابل توجهی از آب ذخیره و به دریاچه ارومیه انتقال می یافت که متاسفانه تا کنون محقق نشده است.

او اضافه می کند: توسعه اراضی کشاورزی در طول دو دهه گذشته ادامه داشته و از زمان شروع بحران ارومیه تا کنون، ١٣٩ هزار هکتار به اراضی آبی کشاورزی در حوزه دریاچه افزوده شده و بخش قابل توجهی از اراضی دیمی به آبی تغییر کاربری یافته اند که این میزان از توسعه اراضی کشاورزی برابر ١.٤ میلیارد مترمکعب آب است، یعنی از ٢٠ سال پیش این میزان آب که سهم دریاچه ارومیه بوده در بخش کشاورزی مصرف شده است!

بدون آب، برنامه های احیای دریاچه ناکارآمد خواهند بود

سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه بیان می کند: در حال حاضر تمامی برنامه های احیای دریاچه ارومیه به وجود آب وابسته است. ستاد احیای دریاچه در این سال ها اقدامات زیادی همچون لایروبی رودخانه ها و تونل انتقال آب از سد کانی سیب که پروژه ایی بزرگ است را انجام دادهم اما به دلیل عدم تامین منابع مالی و تعلل در اجرا توسط دستگاه های ذی ربط بهره برداری پروژه ها به تاخیر افتاده است. در کل تمامی اقدامات احیا نیازمند آب و بارندگی است و بدون آب اقدامی انجام نمی شود. متاسفانه در حوزه کشاورزی اقدامات موفق نبوده است و توسعه اراضی کشاورزی هم توسط مردم انجام شده و عدم همراهی مردم در روند احیای دریاچه به وضعیت دامن زده است.

جباری در خصوص قرمز شدن سطح آب دریاچه ارومیه در روزهای اخیر نیز می گوید: در دریاچه ارومیه آرتمیا و ۱۲ گونه جلبک وجود دارد، زمانی که غلظت شوری آب به حد فوق اشباع می رسد، باکتری های نمک دوست و جلبک ها جهت بقا در این آب شور رنگدانه هایی از خود ساطع می‌کنند و همین مسئله سبب تغییر رنگ آب دریاچه می شود. در واقع میزان شوری آب دریاچه اکنون افزایش یافته و این وضعیت شکل پیدا کرده است.

او در پایان تاکید می کند: همزمانی خشکسالی دامنگیر در کشور، کاهش بارندگی ها، توسعه بی رویه کشاورزی و عدم اتمام طرح های انتقال آب به دریاچه ارومیه روند خشک شدن آن را تشدید کرده و بحران حال حاضر را شکل داده است.

به گزارش کردپرس، بخشی از وضعیت نامساعد کنونی دریاچه ارومیه را شاید بتوان در کنار سایر عوامل اقلیمی و انسانی به مدیریت ناهمگون هم نسبت داد. احیای دریاچه نه تنها مختص استان آذربایجان غربی است بلکه استان های آذربایجان شرقی و کردستان را هم شامل می شود و تبعات خشک شدنش چندین استان دیگر کشور را هم در بر می گیرد، اما تا کنون بیشترین باج را استان آذربایجان غربی داده است.

پیشتر هم استاندار آذربایجان غربی با اشاره به مشکلات خشک شدن دریاچه ارومیه گفته بود: بیشترین سیاست های محدود سازی در این استان اجرا می شود در حالی که سایر استان ها هم سهیم هستند اما تاوانش را ما می دهیم و نیاز به انعطاف بیشتری داریم.

وعده افتتاح پروژه تونل انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه نیز به عنوان پر هزینه بر ترین پروژه احیای دریاچه، که قرار بود تیر ماه سال گذشته در آذربایجان غربی افتتاح شود، اکنون به اواخر سال جاری موکول شده است. پروژه ایی که حتی در صورت بهره برداری از آن با وجود افزایش هزینه ها و استهلاک تجهیزات، باز هم میزان آب کافی برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه را مسیر نخواهد کرد! حال آنکه امسال بخش جنوبی دریاچه هم نابود شد/.

گفت و گو/ تانیا شعفی

در کردپرس بیشتر بخوانید؛

وعده جشن احیا و دریاچه ارومیه، می رود تا به خاطره ها بپیوندد

15 هزار میلیارد تومان خرج شد، اما دریاچه ارومیه آب رفت!

پروژه گزاف تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه در گیر و دار وعده ها!

احیای دریاچه ارومیه؛ یک سر و هزار سودا!