به گزارش خبرنگار کردپرس، ساخت و ساز در محدوده اثر تاریخی و ثبت ملی شده حوضخانه «شاه درویش» مهاباد از ٤ سال پیش تا کنون ادامه داشته، عملیاتی که علیرغم رفع تصرف در سال ٩٩، دوباره آغاز شده و اکنون به ساخت یک باب خانه مسکونی در داخل محوطه اثر ملی و تاریخی ختم شده است!!
قدمت حوض خانه «شاه درویش» مهاباد به سال ۱۲۲۴ هجری قمری برمی‌گردد؛ این اثر تاریخی در سال ۸۵ با شماره ۱۶۵۹۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، اما در این سال ها با تهدید تجاوز و ساخت و ساز غیر مجاز روبه رو بوده است.
جنجال از سال ٩٧ شروع شد، زمانی که فردی روحانی به صورت خودسرانه با قطع کردن ١٠ اصله درخت کهنسال، به ساخت خانه مسکونی در حیاط مسجد اقدام کرد و بدتر آنکه این سازه نامیمون کمتر از نیم متر در جوار مزار شهدای حمله روس تزاری به مهاباد و قبر «قاضی فتاح» مشهور قرار گرفته و قدمت و اهمیت تاریخی این قبور را به خطر انداخته است.
دو سال بعد و با بالا گرفتن اعتراضات در آن زمان، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مهاباد عملیات نیمه کار ساخت و ساز در حوضخانه شاه درویش را با اجرای حکم صادره از کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری و با دستور دادستانی رفع تصرف کرد، اما در این سال ها فرد خاطی دوباره اقدام به ساخت کرده و با اطلاع رسانی رضا خیری، نویسندە و کردشناس از تجاوز دوبارە بە این اثر تاریخی کە اکنون در مراحل نهایی قرار دارد، مطلع شدیم!!
خیری بە کردپرس می گوید: علاوه بر اهمیت تاریخی حوضخانه «شاه درویش» مهاباد به عنوان یک اثر ثبت ملی شده، تهدید قبر تاریخی «قاضی فتاح» و سایر شهدای حمله روس ها به مهاباد نیز، در محوطه این حوضخانه بر نگرانی ها افزوده است، لازم است نهادهای ذی ربط و مراجع قانونی این موضوع را تا حصول نتیجه و رفع تصرفات انجام گرفته، پیگیری کنند.
تهدید قبور شهدای حمله روس تزاری به مهاباد با ساخت و ساز غیر مجاز
پس از تهدید قبور تاریخی شهدای مهاباد به سراغ «علی قاضی» یکی از اعضای خانواده قاضی ها در مهاباد رفتم. قاضی به خبرنگار کردپرس می گوید: چهار سال پیش به ما اطلاع دادند که یک فرد روحانی قصد دارد در حیاط مسجد شاه درویش اقدام به ساخت و ساز کند، ما بلافاصله به عنوان خانواده قاضی و به دلیل اهمیت قبور شهدای تشییع شده و قبر «قاضی فتاح» مبارز تاریخی مهاباد، در حیاط این حوض خانه، به موضوع ورود کردیم.
او ادامه می دهد: متاسفانه چندین اصله درخت که در حیاط حوض خانه وجود داشتند توسط این فرد روحانی قطع شده تا او بتواند ساخت و ساز خود را در آن مکان انجام دهد. ما از تعداد دقیق قبور واقع شده در آنجا اطلاع نداشتیم اما احتمال می دادیم که تعدادی از قبور هم در این ساخت و ساز از بین رفته باشند. خوشبختانه قبر قاضی فتاح شهید مهابادی که در راه دفاع از وطن مقابل حمله روسها به مهاباد ایستادگی کرده بود، تخریب نشده بود.
قاضی بیان می کند: این ساخت و ساز قبور را محصور و راه ورودی بر آنها را بسته بود علیرغم هشدارهایی که به این روحانی دادیم، متاسفانه این فرد توجهی نکرد در نتیجه به فرمانداری مراجعه کردیم و از فرماندار وقت مهاباد، ایرج شجاعی درخواست کردیم که این موضوع را پیگیری کنند با هماهنگی فرماندار، ادارات میراث فرهنگی و اوقاف در آن زمان وعده پیگیری دادند.
او اضافه می کند: در حال حاضر ساخت و ساز همچنان ادامه دارد و موقعیت تاریخی قبور شهدا به خطر افتاده است و متاسفانه بنا در حال اتمام است و هنوز هم کاری از سوی مسئولان انجام نگرفته است.
قاضی با اشاره به اهمیت تاریخی قبور شهدای مهاباد در این حوضخانه تاریخی می گوید: در سالهای گذشته مردم برای زیارت این قبور به حوضخانه شاه درویش مراجعه می‌کردند که نشان از اهمیت تاریخی و اجتماعی این مکان دارد، اما متاسفانه در حال حاضر قبور محصور شده اند و وضعیت به وجود آمده در شان این قبرستان تاریخی مهاباد نیست!
سکوت اداره اوقاف و بنیاد شهید در مقابل تصرفات در مسجد شاه درویش
علیرغم اهمیت تاریخی قبور و اینکه متولی مسجد شاه درویش، اداره اوقاف است، اما در این سال ها این اداره و همچنین بنیاد شهید در مهاباد در خصوص تجاوز صورت گرفته به این مکان سکوت اختیار کرده اند!
بنابراین برای کسب جزییات بیشتر با اداره اوقاف مهاباد تماس گرفتم، اما رییس این اداره حاضر به مصاحبه تلفنی در این باره نشد.
میراث فرهنگی مهاباد دوباره به قضیه ورود کرد/ طرح شکایت از فرد خاطی
سپس به سراغ رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مهاباد رفتم. ناصر صدفی. خوشبختانه از طرح شکایت از ساخت ساز غیر مجاز در محدوده اثر تاریخی حوضخانه شاه درویش واقع در حیاط مسجد شاه درویش مهاباد خبر می دهد و به خبرنگار کردپرس می گوید: پس از اینکه در مرداد ماه سال ۱۳۹۹ طبق رأی ماده صد شهرداری با حضور نمایندگان دادگاه، شهرداری، شورای اسلامی شهر، میراث فرهنگی، نیروی انتظامی ساخت و ساز غیر مجاز در محدوده اثر تاریخی و ثبت ملی حوضخانه شادرویش که قدمت آن به اواخر دوره صفویه برمی گردد و حریم منظری اثر را ما نا مطلوب کرده بود، سازه غیر مجاز با دستور قضایی تخریب شد.
او با اشاره به اهمیت حوضخانه و قبور تاریخی آن، اضافه می کند: فرد خاطی به غیر ساخت و ساز غیر مجاز به قلع و قمع تعدادی از درختان قدیمی واقع در حیاط مسجد اقدام کرده که موجب تغییر نامطلوب حریم منظری قبور متبرک شهدا، اثر تاریخی و مسجد شده است.
صدفی ادامه می دهد: متاسفانه در سال ۱۴۰۱ فرد خاطی بدون توجه به تذکرات شفاهی و کتبی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهرداری مهاباد دوباره ساخت و ساز غیر مجاز را به صورت شبانه و در ایام تعطیل از سر گرفته است.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مهاباد تاکید می کند: در نهایت از طریق اداره حقوقی اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی طرح شکایت کردیم و فرآیند حقوقی آن در جریان است.
صدفی بیان می کند: قبور متبرکه شهدای عزیز واقع در حیاط مسجد شاه درویش مهاباد که در محدوده این ساخت و ساز غیر مجاز واقع شده در حوزه نظارت و نگهداری بنیاد شهید و امور ایثارگران و اداره اوقاف شهرستان مهاباد هستند. اماحفاظت و حراست از مواریث تاریخی و فرهنگی که بیانگر هویت و شناسنامه یک ملت است بر تک تک آحاد جامعه لازم و باید در نگهداری از این یادگاری های ارزشمند گذشتگان به صورت همگانی تلاش و احساس مسئولیت کرد.
«قاضی فتاح» که بود؟
با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی اول در سال ١٩١٦، خاک کردستان هم به میدان جنگ و کشمکش سپاه روس و عثمانی تبدیل شد. حضور٤٣ روزه سپاه روس در شهر مهاباد منجر به کشته شدن بیش از ۸ هزار نفر از مردمی شد که در این جنگ شرکت نداشتند. روس ها مدعی بودند مردم این منطقه از ترکان عثمانی حمایت می‌کنند و به همین دلیل مردم شهر و روستاهای مهاباد را قتل و عام کردند و مال و اندوخته مردم را به تاراج بردند.
«قاضی فتاح» که رهبری مقاومت علیه روسها را به عهده داشت با وجود این که می دانست جانش در خطر است حاضر به فرار نشد. سرانجام روسها میاندوآب را هم تصرف کردند و محاصره ساوجبلاغ را آغاز کردند.
در کتاب تاریخ مهاباد بە قلم رضا خیری آمدە است؛ سید محمد صمدی در تاریخ مهاباد به نقل از کتاب اسناد مشروطه ابراهیم صفایی در شرح حال قاضی فتاح (میرزا فتاح قاضی) می نویسد: «میرزا فتاح قاضی فرزند قاضی ابوالقاسم فرزند میرزا محمود در سال ۱۲۶۹ قمری در مهاباد متولد شد و در جریان جنگ اول جهانی به دست قوای متجاوز روس به شهادت رسید و آرامگاهش در صحن مسجد شاه درویش مهاباد است. شهرت میرزا فتاح بیشتر مدیون فعالیت های اجتماعی و سیاسی و نظامی اوست که در مقابل جور و ستم حکام ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قد علم کرد و خواهان تأسیس انجمن های ایالتی و ولایتی و تفویض اختیارات به مردم گردید و به همین مناسبت او را چند سال به تهران برده زندانی کردند».
همچنین در ادامه کتاب تاریخ مهاباد از خیری آمده؛ استاد قادر فتاحی قاضی در دو کتاب گورستان ملاجامی و سالهای اضطراب درباره قاضی فتاه به نقل از پدرش چنین می گوید: «کتاب 'گورستان ملا جامی در مهاباد' نوشته قادر فتاحی قاضی ـ خرداد ماه ١٣٥٩ ـ را می گشاییم و خاطرات مرحوم میرزا خلیل فتاح قاضی را به دیگر اسناد و مدارک این جنایت فراموش شده می افزاییم. باشد که مجموعه این تلاشها در آینده نزدیک، مستمسکی شود در اثبات نسل کشی کردها توسط سپاهیان روس در محافل بین المللی. پدرم آقاي ميرزا خليل فتاح قاضي در باره جنگ بين الملل اول و شهادت مرحوم ميرزا فتاح قاضي در ساوجبلاغ مکري (مهاباد فعلي) چنين مي نويسد: روسهای تزاری در طی چند سال جنگ بين الملل اول (١٩١٤ ـ ١٩١٨ ميلادی) صدمات جانی و ماليی زياد به کردستان وارد نمودند
پدرم جنگ ميرزا فتاح قاضی را با روسها چنين شرح مي دهد: مرحوم قاضی فتاح شخصاً با چند نفر از نوکران و پسرهايش در عمارتی که فعلا خرابه و به مدرسه عثماني ها معروف است و اکنون قسمتی از آن را شير و خورشيد سرخ مهاباد درست کرده اند، مشغول جنگ با قوای روسها می شوند. پس از مدتی جنگ و تيراندازی يک ستون سواره نظام روسی از طريق روستای که ريزه و کوههای باغ ميکائيل و پل سرخ حمله ور شده تا نزديکي حوض قاضی کنار شهر مهاباد مي رسند. در اين موقع پسرانش به مرحوم ميرزا فتاح قاضی اظهار مي دارند که قشون روسها خيلي نيرومند و الساعه در بعضی نقاط شهر نفوذ کرده و قوای ترکهای عثماني متواری شده بعد از چند دقيقه ديگر شهر سقوط و به تصرف روسها درمي آيد، خوب است ما هم از شهر خارج و بيرون برويم. ميرزا فتاح قاضي در جواب مي گويد: من نمي توانم زنده باشم و بشنوم لشکريان روس به ساوجبلاغ وارد شده اند».
در نهایت روسها مهاباد را پس از جنگی شدید تصرف و قاضی فتاح و پسرش را کشتند و جنازه اش را به مسجد شاه درويش انتقال مي دهند. سپاه روس روز پنجشنبه ۲۹ دی ماه ۱۲۹۴ شمسی برابر ۲۰ ژانویه ۱۹۱۶ میلادی وارد شهر مهاباد شدند و روز جمعه ۳ مارس ۱۹۱۶ بعد از ٢ ماه قتل عام و تجاوز و غارت از مهاباد خارج شدند.
گفت و گو/ تانیا شعفی
در کردپرس بیشتر بخوانید؛
یادی از ١٠٦مین سالگرد ژینوساید مهاباد به دست روس تزاری
کشتار روس ها در مهاباد و حومه در دوران جنگ اول جهانی
بە بهانه سالروز کشتار مردم مهاباد (ساوجبلاغ) توسط روسها
نظر شما