اگر مجموع درآمد غیر نفتی اقلیم ماهیانه مجموعا ۴۰۰میلیارد دینار باشد، مجموع یکسال درآمد ۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد دینار خواهد بود. اگر سهم بودجەی اقلیم از بودجه کل عراق ۱۴% تعیین شود کل درامد اقلیم ،۱۲/۳۳هزارمیلیارد دینار خواهد بود.
براساس مجموع درآمد دولت اقلیم غیر از همکاریها و کمک های بین المللی در سال ۲۰۲۳ درآمدهای نفتی و غیر نفتی ، سهم بودجه اقلیم از بودجه کل عراق نزدیک به ۲۳/۴هزار میلیارد دینار خواهد بود. این مقدار بیش از دوبرابر مجموع حقوق کارمندان دولت اقلیم خواهد بود.

اول: شناخت و مدل تخصیص بودجه کل:

بودجه کل شامل سیستمی است که در آن هزینه‌های سال آینده به روش جدول بندی بررسی می شود که براساس آن هداف و مطالبات دولت تعیین می شوند، و دولت میخواهد به این اهداف برسد. این اهداف در افق های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی و همچنین بعنوان یکی از ابزارهای نظارتی دولت تعیین می شود.
یعنی بودجه عبارت است از درآمد که در اختیار دولت است و برای منافع عمومی به شیوه‌ای روشن و همگانی استفاده می‌شود. می توان گفت این پروسه به سه بخش اساسی تقسیم می شود : چگونه این درآمد کسب می شود؟چگونه مدیریت می‌شود؟ بعدها چگونه تقسیم می شود‍؟
جدا از اینکه دولت نمی تواند پیش بینی لازم از میزان درآمدها و منابع را به شکل شفاف و روشن داشته باشد، معلوم نیست که این بودجه چگونه هزینه خواهد شد، تا بتواند منافع همه‌ی تشکل‌ها و طبقات مختلف را در نظر بگیرد.

بصورت کلی می توان به چند روش بودجه سالیانه را تهیه کرد:

بودجه‌ی بندها؛
می توان گفت که این روش قدیمی‌ترین روش تهیه بودجه است که بعد از دولت عراق در سال ۱۹۲۱ به آن استناد شده است، و به بودجه بندها نامگذاری شده است، در این نوع بودجه مجموعه‌ای از جداول آماده وجود دارد که سالیانه دولت هزینه‌ها و درآمدهای خود را در این جدولها قید میکند.
با استناد به سه لایحه قانون بودجه در سالهای گذشته، در این نوع بودجه کمترین تغییر سالیانه صورت می‌گیرد.
روش تقسیم بودجه در این نوع بودجه از پایین به بالا است . برمبنای مشارکت جناحها و با اندکی تغییر در تقسیم درآمد و هزینه‌ها صورت می‌گیرد. مشکل این نوع بودجه بندی این است که انچنان که لازم است نمی‌تواند باعث رشد اقتصادی شود بلکه بیشتر یک نوع مدیریت سادەی درآمد و هزینه است.
یعنی در این نوع بودجه دولت نمی‌تواند تغییرات مناسب و شایسته ای در هزینه و درآمد سالیانه خود اعمال کند و بیشتر به تبعید از جداول آماده‌ای ،باید سالیانه تنظیم شود، و زیرمجموعه‌هایی که در این تخصیص مشارکت می‌کنند متعهد به بکارگیری از همین جداول هستند.
در این روش کمتر می توان تغییرات ریشه‌ای در بودجه سالیانه بوجود آورد که در راستای منافع استراتژیک جدید دولت پیش برود، بلکه بیشتر عاملی تکمیلی برای بودجه سالهای قبل به شمار می‌رود.
در کنار این نوع بودجه بندی ، چندین نوع بودجه بندی دیگر وجود دارد که در بعضی از کشورها از آن استفاده می سود مانند: بودجه مبنای صفر، بودجه اولویت‌بندی ، بودجه مشارکتی و ... اما در موضوع این بحث بیشتر به روش بودجه بندها می پردازیم، که در دولت عراق از آن پیروی می کند.

دوم: درآمد کل عراق در سال ۲۰۲۲ و بودجه ارزیابی شده سال ۲۰۲۳

۱_درآمد کل عراق در سال ۲۰۲۳:
اگرچه هیچ داده و طلاعاتی درباره لایحه قانون بودجه ۲۰۲۳ در دسترس نیست اما براساس اطلاعات و داده‌های آماری هردو وزارت (نفت و دارایی) عراق در سال ۲۰۲۲ اکتفا می کنیم که به این صورت است:
براساس داده های آماری و اطلاعات وزارت نفت عراق مجموع صادرات نفت عراق در ۱۰ماه اول سال ۲۰۲۲ یک میلیاردو ۵میلیون و ۳۸۱ هزار و ۶۳۱ بشکه نفت, با مبلغ هر بشکه ۹۹.۰۵ دلار فروخته شد و مجموع درآمد آن ۹۹میلیارد و ۶۴۶ میلیون و ۹۹۶ هزار دلار بوده است.
که معادل ۱۴۴ هزارمیلیارد و ۴۸۸میلیاردو ۱۴۴میلیون و ۲۰۰هزار دینار است. با احتساب هر دلار ۱۴۵۰ دینار
براساس آمارهای اولیه وزارت نفت عراق در نوامبر ۲۰۲۲مبلغ ۹۹میلیون و ۸۶۷ هزار و ۹۴۶ بشکه نفت صادر شده است که مبلغ آن ۸میلیاردو ۲۳۱ میلیون دلار بوده معادل ۱۱ هزار و ۹۳۴ میلیارد دینار
با توجه به معاملات ۱۱ ماه گذشته روزانه ۳میلیون و ۱۱ هزار و ۸۱۲ بشکه نفت فروخته است. اگر دولت در ماه ۱۲هم به همین مقدار بتواند نقت به فروش برساند مجموع صادرات نفت در دسامبر ۲۰۲۲ به ۱۰۳ میلیون و ۱۹۶ هزار و ۸۷۸ بشکه می رسد و قیمت هربشکه نفت برنت در نیمه اول دسامبر ۸۰/۸۰ دلار باشد. با این حال درآمد حاصل از فروش نفت عراق ۸میلیاردو ۳۳ میلیون و ۳۰۷ هزار و ۷۴۲ دلار خواهد شد. که معادل ۱۲ هزارمیلیارد و ۹۰میلیاردو ۵۴۶ میلیون و ۲۲۶هزار و ۴۸۰ دینار است.
یعنی صادرات نفت عراق در سال ۲۰۲۲ به یک میلیاردو ۲۰۸ میلیون و ۴۴۶ هزار و ۴۵۵ بشکه می رسد. نرخ هر بشکه نفت در این سال برای دولت ۹۶/۱۵ دلار بوده است.، پس مجموع درآمد کل نفت عراق در تمام سال ۱۱۶میلیاردو ۲۱۶میلیون و ۳۰۳هزار و ۷۴۲دلار است.

بر اساس آمارهای وزارت دارای عراق
در ۱۰ماه اول سال مجموع درآمد برگشتی نفت که به حساب وزارت دارایی واریز شده مجموعا ۱۲۹هزار و ۱۹۵میلیاردو ۳۹۸میلیون و ۹۸۰ هزار و ۸۳۵ دینار بوده است.
با این حال مجموع مبلغ ۱۰ هزار و ۷۴۱ میلیارد و ۴۵۵ میلیون دینار به وزارت دارایی برگشته است.
با احتساب قراردادهای صادراتی نفت، مجموع فروش نفت در دوماه پایانی سال ۲۰۲۲، که درآمد حاصل از آن به وزارت دارایی پرداخت می‌شود ۵۱هزار و ۵۶۸ میلیارد و ۵۸۴ هزار و ۶۶۷ دینار می باشد.
مجموع درآمدهای غیر نفتی براساس گزارشات وزارت دارایی عراق در ۱۰ماهه نخست امسال شامل ۶هزار و ۳۱۶میلیاردو ۶۸۶ میلیون و ۵۰۱ هزار و ۲۵۶ دینار بوده است. یعنی در مجموع ماهیانه مبلغ ۶۳۱ میلیاردو ۶۶۸ میلیون و ۶۵۰ هزار و ۱۲۶ دینار درآمد نفت بوده است.
اگر درآمد ۲ماهه پایان سال درآمدهای غیر نفتی باشد، مجموع درآمد غیر نفتی در تمام سال شامل ۷هزار و ۵۸۰میلیاردو ۲۳میلیون و ۸۰۱ هزار و ۵۰۷ دینار خواهد شد.
یعنی مجموع درآمد کل عراق اعم از درآمدهای نفتی و غیرنفتی برای وزارت دارایی در طول سال ۲۰۲۲ مبلغ ۱۵۸ هزار و ۱۴۸ میلیاردو ۳۶۹ میلیون و ۳۸۶ هزار و ۱۷۴ دینار می باشد.

۲_ بودجه ارزیابی شده

براساس تحلیل فوق اگر وزارت نفت عراق به همان اندازه و مقدار یک میلیاردو ۲۰۸:میلیون و ۴۴۶ هزار و ۴۵۵ بشکه نفت ،یعنی روزانه مجموع ۳میلیون و ۳۱۰ هزارو ۸۱۲ بشکه و نرخ هر بشکه نفت ۷۵دلار محسوب گردد _ به گفته آنچه که از منابع غیر رسمی از آن بیان میکنند ،که لایحه قانون بودجه با قیمت (نفت) تهیه می شود_ پس:
می توان پیش بینی کرد که مجموع درآمد نفت عراق در سال ۲۰۲۳، مبلغ ۹۰میلیاردو ۶۳۳میلیون و ۴۸۴هزار و ۱۲۵ دلار معادل ۱۳۱هزار و ۴۱۸ میلیاردو ۵۵۱ میلیون و ۹۸۱ هزار و ۲۵۰ دینار خواهد شد. با احتساب هر دلار ۱۴۵۰ دینار
از مجموع درآمد فروش نفت و ۱۰%هزینه آن، مانند آنچه که در سال ۲۰۲۲ معامله شد، مقدار ۱۱۸ هزار و ۲۷۶میلیاردو ۶۹۶میلیون و ۷۸۳هزار و ۱۲۵ دینار ان به وزارت دارایی داده می شود،
هرمقدار که در مورد درآمدغیرنفتی به روشی که پیشتر براساس قراردادهایش برآوردکردیم، کسب می شود ،همین مقدار درسال ۲۰۲۳ جمع آوری می شود، که مبلغ ۷هزار و ۵۸۰میلیاردو ۲۳میلیون و ۸۰۱هزار و ۵۰۷ دینار خواهد شد‌.
یعنی مجموع درآمد نفتی و غیرنفتی وزارت دارایی عراق در تمام سال ۲۰۲۳ مبلغ ۱۲۵هزار و ۸۵۶میلیاردو ۷۲۰میلیون و ۵۸۴هزارو ۶۳۲ دینار خواهد بود.
سوم: سهم اقلیم کردستان در بودجه ارزیابی شده سال ۲۰۲۳ عراق:
به استناد درآمد کل (نفتی و غیر نفتی) عراق در سال ۲۰۲۲ درآمد ارزیابی شده عراق در مجموع ۱۲۵ هزار و ۸۵۶ میلیاردو ۷۲۰ میلیون و ۵۸۴هزارو ۶۳۲ دینار است.
همانند آنچه که در بخش دوم اشاره کردیم، از این مبلغ، نزدیک به ۳۱%آن سهم بودجه ریاستی و حاکمیتی می شود. سهم اقلیم از مخارج واقعی مشخص می شود، بعد از اینکه مبلغ بودجه ریاستی و حاکمیتی از آن جدا شد، به روشی که:
بودجه ریاستی:
نزدیک ۲۹%- ۲۵% درآمد کلی عراق برای بودجه ریاستی اختصاص داده می شود ، مانند آنچه که در سالهای گذشته در قانون بودجه عراق به آن اشاره شده است،سهم بودجه اقلیم کردستان بعد از کسر بودجه ریاستی خود، در بودجه عمومی مشخص می شود، جزییات مراحل بودجه ریاستی بعد از تصویب قانون بودجه از طرف وزارت دارایی، در قالب جدولی تعریف می شود که شامل هزینه های این نهادهاست: انجمن نمایندگان، رئیس جمهور ، دبیرکل انجمن نمایندگان، گروه حشد شعبی، وزارت امورخارجه، دستگاه مبارزه با ترور، وزارت پیشگیری، دادگستری عالی متحد، کمیسیون انتخابات با هزینه های انتخاباتی ، گروه بازجویی و قضاوت،گروه شکایت ملکی،دفتر بازرسی کل شکایات ملکی، گروه عراقی برای منابع نوری،دستگاه خبری ملی عراق، دفترکل دستگاه خبری ملی، هزینه معاملات و عریضه ها و مطالبات قضایی، مخارج کمپانیهای تحقیقات بین المللی و بخش دارائیهای تخصصی، مشارکت در تحقیقات تهیه و تولید نفت خام صادراتی، هزینه‌های مدیریتی شهرداری و پاسپورت و اقامت، فرماندهی نیروهای مرزی و پلیس متحد، مجموع پروژه‌های تولید و مدیریت بخش شهری و پاسپورت و اقامت در کارت های ملی و مدیریت ، ورودیهای مرزی، انجمن آسایس ملی، تامین اشتراک پروژه‌های آب و آبیاری، پروژه‌های راه آهن، پروژه‌های سد برای خدمات عمومی، پروژه‌های اداره آب و هوا، پروژه‌های قرارداد و تمدید در سراسر عراق، دیوان نظارت دارایی، گروه دستپاکی، کمیسیون حقوق بشر، سود و بدهی های بانکی بین المللی و صندوق سپرده های بین المللی و بانکی اسلامی و دهها بانک خارجی و کشورهای خارجی و ...
بودجه حاکمیتی
این بخش از بخش بودجه ۲۵%_۱% درآمد کلی را شامل می شود. بودجه حاکمیتی اگرچه دولت اقلیم از آن بی بهره است ، اما غیرمستقیم به همه مردم عراق و مردم اقلیم خدمت رسانی می کند، که در قسمتهای زیر هزینه می شود:
پسامد خوراک، سیستم توزیع کلی پشتیبانی از خرید گندم و شلتوک، درمان، واردات انرژی، سرشماری عمومی ازجمله سرشماری شهروندان در چارچوب بودجه عراق
با این حساب درآمد تخمینی عراق در سال ۲۰۲۳ مقدار ۳۰% به بودجه‌ی ریاستی و حاکمیتی اختصاص داده می شود و مقدار ۸۸تریلیون و ۹۹میلیاردو ۷۰۴هزارو ۲۴۲ دینار آن باقی می ماند، که در واقع به نسبت سهم اقلیم کردستان در قانون بودجه دو سناریو محتمل است که عبارتند از :
۱_ سهم اقلیم به مقداز ۱۲/۶۷% مانند چند سال گذشته تعیین شود که در آن ۱۱هزار و ۱۶۳میلیاردو ۲۳۲میلیون و ۵۴۸هزار و ۶۵۱دینار خواهد بود.
۲_ سهم اقلیم به مقداز ۱۴% تعیین شود، آنچه تاکنون عده ای از نمایندگان بر مبنای تعداد جمعیت مقیم هرناحیه از آن دفاع می نمایند، که مبلغی بالغ بر ۱۲هزار و ۳۳۳میلیاردو ۹۵۸ میلیون و ۶۱۷هزار و ۲۹۴ دینار می شود.

چهارم مجموع درآمد ارزیابی شده اقلیم کردستان در سال ۲۰۲۳

۱_درآمد نفت اقلیم،
اگر دولت اقلیم کردستان مانند سال ۲۰۲۲ روزانه مقداز ۴۲۰هزار بشکه نفت بفروش برساند در مجموع فروش سالیانه ۱۵۳ میلیون و ۳۰۰هزار بشکه نفت خواهد بود. اگر نرخ هر بشکه ۷۵ دلار باشد،( مانندآنچه که پیش بینی می شود در بودجه عراق آورده شود.)
اگر مقدار ۱۱دلار از نرخ بازار کمتر فروخته شود و ۵۶% آن صرف پروسه تولید و توزیع نفت شود _مانند آنچه که در گزارش‌های کمپانی دیلویت در نوبتهای قبلی آمده است_ از هربشکه نفت تنها ۲۸/۱۶ دلار آن برای دولت اقلیم باقی می ماند‌ با این حساب در مجموع درآمد نفت اقلیم شامل ۴میلیاردو ۳۱۶میلیون و ۹۲۸ هزار دلار خواهد شد. معادل ۶هزار و ۲۹۵میلیاردو ۵۴۵ میلیون و ۶۰۰هزار دینار ، با احتساب هر دلار ۱۴۵۰دینار
۲_مجموع درآمد غیرنفتی اقلیم کردستان ماهیانه ۴۰۰میلیارد دینار است یعنی برای ۱۲ماه مقداری مبلغ ۴هزار و ۸۰۰میلیارد دینار می باشد.
۳_اگر سهم اقلیم مقداز ۱۴% تعیین شود مانند آنچه که عده ای از نمایندگان بر مبنای تعداد حمعیت هرمنطقه از آن دفاع می کنند، سهم بودجه اقلیم از دولت فدرال ملی مبلغ ۱۲ هزار و ۹۵۸ میلیاردو ۶۱۷میلیون ۲۸۴ دینار است.
۴_ بنابراین مجموع درآمد اقلیم کردستان به غیر از همکاری و کمکهای بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ با فروش نفت اقلیم و درآمدهای غیرنفتی _سهم اقلیم کردستان اگر هزینه شود_ مبلغ ۲۳هزار و ۳۹۳میلیاردو ۵۰۴ میلیون و ۲۱۶هزار و ۲۹۴ دینار خواهد بود.
این مقدار بیش از دوبرابر کل حقوق کارمندان اقلیم است.