اگرچه کردها نسل هاست که به دنبال تشکیل یک کشور مستقل هستند، اما بسیاری از این بیم دارند که نتایج این همه پرسی باعث تشدید سلطه این دو حزب بر اقلیم کردستان برای چندین سال آینده شود. نخستین اقدام شورای همه پرسی، تبدیل خود به رهبریت سیاسی کردستان-عراق بود، این اقدام مخالفت احزاب کردی که با زمان رای گیری مخالف بودند و همچنین بخشی از حزب میهنی کردستان و بخش از مردم اقلیم را به همراه داشت. این نهاد رهبری جدید هیچ چارچوب قانونی ندارد و اساس آن در میان احزاب سیاسی، پارمان کردستان یا حتی دولت مورد بحث قرار نگرفته و تهدیدی برای دیگر نهادهای دموکراتیک به شمار می رود.

پیشینه رای گیری

سازمان های جامعه مدنی کردی در سال 2005 یک همه پرسی مستقل و غیر الزام آور را برگزار کردند که طی آن 98 درصد از مردم به استقلال رای دادند. با این وجود، رهبریت کردها در آن زمان از نتایج این همه پرسی برای بحث در مورد استقلال با بغداد استفاده نکرد و به جای آن منافع اقتصادی و ثبات سیاسی را بر گفتمان ملی گرایانه ترجیح داد.

کمپین کنونی برای استقلال توسط بارزانی رهبری شد که دوره ریاست وی در ماه آگوست سال 2015 به پایان رسید. وی درخواست های عراق، ایالات متحده، و اروپا برای لغو رای گیری را رد کرد و به جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا، گفت کردستان در صورتی این همه پرسی را به تعویق اندازد که «جایگزینی» برای همه پرسی ارائه شود. پیشنهادی توسط مقامات ایالات متحده، سازمان ملل و بریتانیا ارائه شد اما در روز 17 سپتامبر و در جریان جلسه کمیته همه پرسی اقلیم کردستان به ریاست بارزانی، این پیشنهاد به اتفاق آراء رد شد. بارزانی در اصل با این پیشنهاد موافق بود، اما پا پس کشیدن از همه پرسی را ضربه ای بزرگ و خجالت آور می دانست.

برگزاری همه پرسی به دستاوردی تاریخی برای بارزانی تبدیل شده است که لغو آن را خودکشی سیاسی در اربیل و بغداد به حساب می آورد؛ در بغداد به وی به چشم یک رهبر ضعیف نگریسته می شود. کمپین او همچنین بر هدف وی برای افزایش استیلای خود در ترکیه، سوریه، ایران و فراتر از آن متمرکز بود. هنگامی که بهار عربی آغاز شد، بارزانی می خواست نقشی تعیین کننده در آینده کردهای سوریه ایفا کند اما حزب کارگران کردستان اجازه چنین اقدامی را به وی نداد و باعث شد تا بارزانی به شدت با دستاوردهای حزب کارگران کردستان مخالفت کند و این سازمان تلاش کرد تا متحدان وی در سوریه را در حاشیه قرار دهد. بارزانی تشنه آن است تا از شهرت طالبانی و عبدالله اوجالان، موسس پ ک ک پیشی بگیرد و می خواهد از همه پرسی به عنوان معامله ای برای کسب منفعت بیشتر از بغداد استفاده کند؛ چرا که وی نمی خواهد در حالی که اقلیم کردستان با بحران مالی شدید و بن بست سیاسی مواجه است در داخل اقلیم دچار شکست هایی شود که او و حزبش را به این شکست ها متهم می کنند.

اپوزیسیون سیاسی داخلی کرد

جماعتاسلامی کردستان (KIG) و جنبش تغییر (گوران) مخالفان داخلی این همه پرسی بودند؛ آنها آن را «تصمیمی نامشروع و حزبی» می دانستند که زمان برگزاری آن نامناسب بود و معتقد بودند به استقلال کردستان کمکی نمی کرد. هر دو گروه در ساعات مانده به رای گیری از مخالفت خود عقب نشینی کردند. جماعت اسلامی خواستار رای آری به نفع استقلال شد و جنبش تغییر به حامیان خود اجازه داد تا هر آنگونه که دوست دارند تصمیم بگیرند. رهبران جنبش تغییر معتقد بودند که عدم وجود شرایط مناسب برای تشکیل یک کشور مستقل- یک اقتصاد قوی، نهادهای ملی، اعتماد بین قدرت و شهروندان، و وحدت ملی- یک کردستان مستقل را در معرض تهدید قرار خواهد داد. علاوه بر مخالفت این احزاب، گروهی از روشنفکران از ایجاد یک «کشور شکست خورده» که فاقد دموکراسی و حقوق بشر و فقدان حمایت بین المللی، خصوصوا از جانب ایالات متحده ابراز نگرانی کردند.

حزب دموکرات کردستان و حزب اتحادیه میهنی طالبانی به طور غیر علنی توافق کردند تا به پیشنهاد استقلال ادامه دهند و دوره پارلمان کردستان را برای دو سال دیگر تمدید کنند و انتخابات ریاست اقلیم را تا ماه نوامبر 2017 به تعویق بیاندازند تا بارزانی و این دو حزب در قدرت باقی بمانند. جنبش تغییر و جماعت و سایر تشکل های سیاسی که عمدتا از سیاست محروم شده اند می خواهند بر مسائل سیاسی داخلی، یعنی انتخابات، تمرکز کنند. از لحاظ قانونی بارزانی نمی تواند به دلیل محدودیت های دوره ای در انتخابات ریاست اقلیم شرکت کند و اگر گروه های مخالف حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی بتوانند بر سر نامزدهای مشترک به توافق برسند، می توانند قدرت را در اختیار بگیرند. برای این گروه ها، همه پرسی استقلال تلاشی بود تا مردم را از ایجاد نهادهای سیاسی غافل کنند. پس از رأی گیری، جنبش تغییر، محمد توفیق رحیم، یکی از اعضای هیأت اجرایی این جنبش را برای پست ریاست جمهوری نامزد کرد؛ اقدامی که حمایت مردمی بیشتری را برای انتخابات به همراه داشته است.

ایالات متحده، بریتانیا، و سازمان ملل از بارزانی خواستند تا همه پرسی را در کرکوک برگزار نکند. اما اکنون که رأی گیری انجام شده است، آنها باید در نحوه اعزام نیروهای توجه بیشتر به خرج دهند و دیپلماسی سخت تری را در بغداد و اربیل بکار گیرند تا مطمئن شوند که تنش های قومی و نظامی منجر به خونریزی نخواهد شد؛ چرا که شبه نظامیان هر دو طرف کنترل به آسانی قابل کنترل نخواهند بود. علاوه بر این، تنش میان کردها و ترکمن ها و یا اعراب در کرکوک می تواند واکنش نظامی عراق را به همراه داشته باشد که شکست کردها در درگیری (با بغداد) بسیار محتمل است. این تنش ها همچنین جنگ کنونی علیه دولت اسلامی (داعش) و برای بازگرداندن نظم و ثبات به منطقه را با مشکل مواجه می کند.

صف بندی های منطقه ای و واکنش بین المللی

از سال 1991 تاکنون، ایالات متحده در پشت موفقیت های اقلیم کردنشین عراق قرار داشته و پشتیبانی، تأمین مالی، کمک، و آموزش و همچنین پشتیبانی سیاسی از بغداد را فراهم نموده است. اما پیش از همه پرسی، رهبریت کردی، در میانه نگرانی های ایالات متحده از رأی گیری، به روسیه نزدیک شده بود. اگر ایالات متحده نتواند اربیل و بغداد را به هم نزدیک کند، رهبران کرد احتمالا به دنبال کمک از روسیه خواهند بود و بر این باور خواهند بود با این اقدام بهتر می تواند با ترکیه و ایران که به حاطر همه پرسی به هم نزدیکتر شده اند، مقابله کند. همچنین رهبریت کرد به دنبال سرمایه گذاری بخش انرژی روسیه در کردستان عراق است تا بودجه اینده خود را تأمین کند: شرکت نفتی روسی روسنفت در حال ساخت یک خط لوله گازی برای انتقال گاز اقلیم کردستان به بازار بین المللی است.

ترکیه و ایران مرزهای مشترک با کردستان دارند و از این نگرانند که احزاب اپوزیسیون کرد آنها از برادران عراقی خود الهام بگیرند. تداوم مخالفت های ایران و ترکیه مشکلات اقتصادی اقلیم کردستان محصور در خشکی را که هم اکنون به این کشورها برای واردات و تجارت دریایی به بازارهای بین المللی، به ویژه برای صادرات نفت که منبع اصلی درآمد حکومت کردستان است، تشدید خواهند کرد. کردستان 85 درصد مواد غذایی و کالاهای دیگر را از ایران و ترکیه وارد می کند و 95 درصد از بودجه اش به صادرات نفت از طریق ترکیه بستگی دارد. تحریم های ترکیه می تواند به سادگی دولت کردستان را نابود کند; چرا که در حال حاضر تنها مسیر فروش نفت این اقلیم از طریق لوله های نفتی است که از خاک ترکیه عبور می کند. چنین اقداماتی برای منطقه ای که در حال حاضر با بحران مالی شدیدی روبرو است و میلیاردها دلار بدهی داخلی و بین المللی دارد، از نظر اقتصادی ویران کننده خواهند بود.

رهبری کرد باید نسبت به دوران پیش از همه پرسی محتاط تر باشد، چرا که اشتباهات آینده نه تنها تلاش های آنها برای تشکیل یک کشور مستقل ، بلکه ثبات نسبی و استاندارد زندگی ای که بسیاری از کردها در دهه گذشته تجربه کرده اند، را مختل می کند. رویای کردها برای استقلال همیشه زنده خواهد ماند، بنابراین رهبران کرد نباید بدون حمایت ایالات متحده و توافق با دولت عراق و کشورهای منطقه، به ویژه ترکیه، به سوی استقلال گام بردارند. هر اقدام یک جانبه ای، خودکشی خواهد بود.

مشارکت در سیاست

گرچه مخالفت بین المللی عصبانیت بارزانی و رهبری حزب دموکرات کردستان را به همراه داشت، اما همین مخالفت باعث قدرت گرفتن جنبش تغییر، جماعت اسلامی، بخشی از اتحادیه میهنی و سایر گروههایی شد که با همه پرسی مخالف بودند. با وجود اینکه ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا، و سازمان ملل متحد فکر می کنند که رهبریت کردی منافع خود را در برابر داعش در معرض خطر قرار داده است، اما علی رغم حمایت 26 ساله آنها از کردها و حکومت اقلیم کردستان، نباید در اعمال فشار بیشتر بر رهبریت کردها برای آغاز مذاکره و گفتگو با بغداد تردید کنند. مردم کرد (بیشتر از هر قوم دیگری) در منطقه طرفدار غرب هستند. رها کردن آنها در این دوران دشوار عاقلانه نیست و نباید کردها قربانی رهبران خود شوند. سرنوشت کردستان، که در ایالات متحده برای کمک و ایجاد امید اقدامات زیادی انجام داده است، نامشخص است؛ اما می توان آینده ای بهتر و دموکراتیکتر ایجاد کرد.

در عین حال، جامعه بین المللی باید بار دیگر بر درخواست خود برای برگزاری انتخابات و از سرگیری روند سیاسی تاکید کند. گرچه قابل درک است که مقامات کنونی در میانه جنگ علیه دولت اسلامی دوران حکمرانی خود را گذراندند، اما دموکراتیزه کردن و ایجاد اصلاحات در اصل به انتخابات پارلمانی و ریاست اقلیم در نوامبر 2017 وابسته است. ممکن است همه پرسی اقلیم را بی ثبات کند؛ اما هنوز احتمال زیادی وجود دارد که به تعویق انداختن انتخابات به هرج و مرج و بی ثباتی بیشتری بیانجامد. برای نجات اقلیم کردستان و عراق از آشوب، باید ایالات متحده، اتحادیه اروپا، و سازمان ملل از انتخابات عادلانه و به موقع حمایت کنند؛ چرا که این انتخابات می تواند شرایط حکمرانی کردستان را تغییر دهد که به موفقیت بیشتر مذاکرات بغداد-اربیل کمک خواهد کرد.

منبع: موسسه تحریر برای خاورمیانه

ترجمه: خبرگزاری کردپرس- سرویس جهان

کد خبرنگار: 40101