این روزها نمایندگان استان کردستان در مجلس به سرعت خود را به دریایی زدهاند که ممکن است موجهای نسبتا آرام فعلی اش در آینده به طوفان هایی سهمناک مبدل شود. اگرچه مناطق آزاد تجاری صنعتی در نوع خود می توانند برای برون رفت از اقتصادهای بسته دولتی و ادغام در اقتصاد جهانی و بالابردن سطح اشتغال و تحرک صادرات و تولید و فناوری و توسعه گردشگری و حتی ارتقای مناسبات فرهنگی بین کشورها نقش عمده ای داشته باشند اما همین مناطق درصورت عدم مطالعات دقیق و امکان سنجی شرایط منطقه و ساکنان آن به سرعت اقتصاد نیمه جان منطقه را به تباهی می کشانند.

بنابر کلیات لایحه ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی و جزئیات ماده واحده که اخیراً تصویب شده اند و با نگاهی به نقشه پیشنهادی منطقه آزاد بانه مریوان شبهاتی به شرح ذیل مطرح میشوندمورد غفلت واقع شده اند:

1- منطقه آزاد بانه مریوان کوچکترین منطقه آزاد در کشور خواهد بود چیزی در حدود 8هزار هکتار (مساحت عرصه) که تقریباً یک سوم آن در بانه(3 درصد مساحت کل شهرستان) و مابقی در مریوان خواهد بود.این درحالیست که مساحت منطقه آزاد ماکو بالای 500 هزار هکتار می باشد. همچنین بر اساس شرایط کمیسیون اقتصادی مجلس، نقشه پیشنهادی محدوده منطقه آزاد نباید شامل هیچکدام از مناطق جمعیتی باشد به عبارتی دیگر نه شهر بانه و مریوان و نه هیچکدام از روستاهای این دو شهرستان نباید در محدوده طرح قرار گیرند.این نابرابریها در شرایطی است که شهرهای آبادان، خرمشهر، ماکو، اروند و... داخل محدوده منطقه آزاد هستند.

2- اکثر زمین های محدوده های پیشنهای جزو زمین های زراعی، مرتع و جنگل بوده و یا دارای معارض هستند. تغییر کاربری این اراضی به صنعتی با مشکلات زیست محیطی و قانونی مواجه خواهد شد. فنس کشی حدود حدود 50 کیلومتر از اراضی منطقه بانه نیز عملا جلوی رفت و آمد از معابر غیررسمی و گذرگاههای موقت را خواهد گرفت.

3- منفصل بودن محدوده های پیشنهادی بانه و مریوان مشکلاتی را در مدیریت این مناطق و امکان انتقال کالا بوجود خواهد آورد و ممکن است اختلافاتی را بین مسئولان و اهالی دو شهرستان بوجود بیاورد چراکه توسعه عادلانه و متوازن این دو شهرستان در قالب یک طرح تاحد زیادی دور از واقعیت می باشد.

4- زمان بر بودن طرح از مشکلات طرح است در خوشبینانه ترین حالت تا اعلام وصول شورای نگهبان و رسیدگی و اعلام نظر و تصویب نهایی مدتی طول خواهد کشید. بعد از این مرحله با ابلاغ طرح به دولت و تهیه طرح جامع منطقه حداقل 2 سال دیگر زمان نیاز دارد.

5- حذف معافیت کالای همراه مسافر که در مناطق آزاد قبلی 80 دلار برای هر مسافر است برای مناطق جدید حذف شده است.این مصوبه ناعادلانه مشکلاتی را برای گردشگران به وجود میاورد.

6- بحث واگذاری زمین که تا زمان تصویب طرح جامع فقط 15 درصد آن اجرا میشود عملاً روند احداث تسهیلات و خدمات را با وقفه ای دو ساله مواجه نموده در عین حال رانتهای اطلاعاتی و دخالتهای نمایندگان و اطرافیان آنها هم در این زمینه ممکن است اتفاق بیفتد و باعث شکل گیری مافیای اقتصادی و زمینداران گردد.

7- عدم تحقق زیرساختهای لازم برای ایجاد منطقه آزاد که همواره مورد ایراد مخالفان طرح بوده و جزو پیش شرطهای کمیسیون اقتصادی هم می باشد با وجود نمایندگان فعلی مجلس که فاقد توانمندیهای لازم در اجرای پروژه های عمرانی استان و جذب اعتبارات لازم هستند بعنوان بزرگترین چالش در آینده مانع از تحقق اهداف منطقه آزاد خواهد بود. شبکه های حمل و نقل و راههای ارتباطی، فرودگاه، انبارداری، مراکز ترخیص کالا، مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی، کارخانجات و امور بیمه و بانکداری پیشرفته، مراکز خدماتی و اقامتی و... سال ها طول خواهد کشید تا درصدی از آنها جنبه اجرایی به خود بگیرند.از نظر درآمدی هم با توجه به اینکه این مناطق از معافیت مالیاتی برخوردار هستند عملاً سازمان متولی این مناطق فاقد اعتبارات لازم برای احداث زیرساختها میباشد و گزینه های سازمان برای بحث درآمدزایی اولیه، واگذاری زمین ، اخذ عوارض کالاهای واراداتی بخصوص پلاک گذاری ماشینهای خارجی می باشد که این موارد به منزله دور شدن از فلسفه وجودی این مناطق می باشد.

8- یکی از خصوصیات مناطق آزاد واردات ماشینهای خارجی به داخل محدوده منطقه آزاد است که ظاهراً در این مورد هم محدودیت در نظر گرفته شده و اجازه تردد این ماشینها به خارج از محدوده داده نمیشود.این مصوبه در حالیست که در سایر مناطق مثلاً در منطقه آزاد ارس تردد ماشین از جلفا تا تبریز امکانپذیر است.

به نظر می رسد که با در نظر گرفتن مشکلات عدیده فوق و سایر معضلات سیاسی و اقتصادی حاکم بر کشور، جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی و مراودات فرهنگی با اقلیم کردستان که فاقد مرز رسمی در محدوده بانه میباشد و با ذهنیتی که بغداد از این منطقه دارد فعلا بایستی به شور و شعف موقتی چهارانگشتی های مجلس و بنرهای رنگارنگ بازاریان و بنگاه داران و صاحبان املاک و سرمایه اکتفا کنیم و خودمان را در شادی تصویب منطقه آزادی سهیم کنیم که شباهتی با مناطق آزاد واقعی جهان و حتی ایران ندارد.

*دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری