اکتبر گذشته، وقتی نیروهای کرد سوریه پیروزی خود را در برابر دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در رقه اعلام کردند، گروهی از زنان مبارز در میان هلهلۀ شادی یک بنر بزرگ بر افراشتند؛ پارچه ای به رنگ زرد قناری که پرتره ای از عبدالله اوجالان، رهبر دربند حزب کارگران کردستان (PKK) که سرنوشتش کردها را در سراسر جهان نگران کرده است، روی آن نقش بسته بود. این حرکت خشم آنکارا را بر انگیخت و باعث شد بر جشن هایی که به مناسبت سقوط پایتخت خود خواندۀ «خلافت» داعش برگزار می شدند، سایه بیاندازد.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفت «ایالات متحده چگونه می خواهد این موضوع را توضیح دهد؟» آیا ایالات متحده همچنان بر این نظر پافشاری می کرد که متحدان کرد سوریش، یگان های مدافع خلق (YPG)، هیچ ارتباطی با PKK ندارند؟ PKK که بر تأسیس YPG نظارت کرده، هزاران سرباز ترک را کشته، صدها غیرنظامی را هدف قرار داده و از سوی وزارت خارجۀ ایالات متحده با عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است.
پنتاگون با شتاب زدگی YPG را ملامت کرد اما اعضای این گروه ابراز ندامت نکردند. یکی از مبارزان YPG در یک بیانیۀ ویدیویی گفت: «نوشته ها و فلسفۀ عبدالله اوجالان تأثیر بسیار بسیار زیادی در تشویق سربازانی داشته است که با ایدئولوژی صلح و دموکراسی مبارزه کرده و این آزادی [رقه] را ممکن کرده اند.»
آنکارا با هدایت هاکان فیدان رئیس مرموز سازمان جاسوسی این کشور، با اوجالان وارد مذاکرۀ صلح شد. با وجود این، دو سال و نیم تلاش برای پایان دادن به به بیش از سه دهه خونریزی متقابل، در نتیجۀ حساب و کتاب های اردوغان در سیاسیت داخلی، ترس ترکیه از گسترش نفوذ PKK در سوریه و یک بی اعتمادی عمیق متقابل، ناکام ماند. از آن زمان تا کنون مقامات ترکیه دسترسی به امرالی، زندان جزیره ای در نزدیکی استانبول را که اوجالان از زمان دستگیری در 15 فوریۀ 1999 تا کنون در آنجا نگهداری می شود، محدود کرده اند.
آخرین باری که خبری از اوجالان به عموم مردم رسید، 11 سپتامبر 2016 بود که مهمت اوجالان برادر عبدالله اوجالان در امرالی با وی دیدار کرد. دلیل رسمی اجازۀ این ملاقات عید قربان بود، اما دلیل واقعی تکذیب شایعاتی بود مبنی بر این که اوجالان مرده است. از آن زمان تا کنون حکومت درخواست های خانوادۀ اوجالان را برای دیدار با وی رد کرده است، حتی در عید قربان که ماه گذشته بود.
نمایندگان کرد ترکیه درخواست کرده اند به انزوای اوجالان پایان داده شود. گروه های طرفدار PKK در اروپا نیز تظاهرات «اوجالان را آزاد کنید» راه می اندازند و در حال لابی کردن با سیاستمداران غربی برای جلب حمایت آنها هستند. سرنوشت اوجالان مهم است، هم برای کردها و هم به همان اندازه برای ترک ها.
این دانشجوی انصرافی علوم سیاسی که 70 سال سن دارد، همچنان رهبر بلا منازع PKK است. حتی سرسخت ترین رقبای وی نیز می دانند که او تنها کسی است که می تواند به نمایندگی از مبارزانش یک توافق را امضا کند. این آیین شخصیتی که اوجالان خود و با پافشاری ایجاد کرده است – او حتی ادعا کرد نوشته هایش بیشتر از «کاپیتال» مارکس تأثیر دارند – اینک در شبکه ای جهانی از رسانه ها، نهادهای مدنی و طیفی از گروه های نظامی و سیاسی، که به او جایگاه نیمه خدایی داده اند، در حال جاودانه شدن است.
یکی از اعضای کابینۀ حکومت اقلیم کردستان عراق که نخواست نامش فاش شود، برای توضیح احترام عمیق اوجالان در میان هوادارنش به مبالغه متوسل شد و گفت: «اگر اوجالان از مبارزانش بخواهد روی سرهایشان بایستند، آنها روی سرهایشان خواهند ایستاد. بدون هیچ اما و اگری.»
فردریک گیردینک روزنامه نگار هلندی که اخیراً برای نوشتن یک کتاب، یک سال در میان نیروهای PKK در کردستان عراق بود، به المانیتور گفت «هر گاه که از مبارزان جوان دربارۀ هر چیزی سؤال می کردم، غالباً پاسخ خود را با این عبارت آغاز می کردند: رهبرمان [اوجالان] می گوید...»
ابراهیم بیلمز یکی از ده ها وکیلی که به اوجالان خدمات داوطلبانه ارائه می دهد، گفت تیم حقوقی وی از ماه جولای 2011 تا کنون 770 بار درخواست تماس با اوجالان را مطرح کرده اما رد شده است. جولای 2011 آخرین باری بود که وکلای اوجالان با او ملاقات کردند. بیلمز به المانیتور گفت: «ما به شدت برای سلامتی وی نگرانیم و تا زمانی که ثابت نشود حال وی خوب است، نگرانی هایمان بیشتر می شود.»
کمیتۀ پیشگیری از شکنجه (CPT)، نهاد نظارتی شورای اروپا، که به طور سر زده از زندان ها بازدید می کند، در ماه مارس آخرین گزارش خود را دربارۀ امرالی منتشر کرد. این گزارش بر اساس دیدار آوریل 2016 از جزیرۀ امرالی تهیه شده است. CPT مشاهده کرد که شرایط نگهداری اوجالان «به طرز چشمگیری بهبود یافته» و این نهاد «تأثیر خوبی بر راه اندازی خدمات بهداشتی گذاشته است. اما وضعیت زندانیان در خصوص ارتباط با خارج از زندان بدتر شده است.» ممنوعیت کاملی برای تماس تلفنی هر چهار زندانی امرالی، همه از PKK، وضع شده است.
علی رغم سکوت حکومت در این باره، در میان رهبری PKK این اجماع وجود دارد که اوجالان هنوز زنده است. یکی از اعضای ارشد شاخۀ سیاسی PKK که اینک در شمال سوریه مستقر است، به شرط افشا نشدن هویتش در این باره به المانیتور گفت: «ما این را از نحوۀ تعامل مقامات ترکیه با مسألۀ کردها برداشت می کنیم. استراتژی آنها دفن کردن اوجالان پشت دیوارهای سکوت است، اما شکست خواهند خورد.»
سلیم جوروک کایا از اعضای سابق PKK نیز که اینک منتقد سرسخت اوجالان است، معتقد است، چنا که خود می گوید، «موی دماغش» هنوز نمرده است. جوروک کایا به المانیتور گفت: «حکومت ترکیه فعلاً اوجالان را فریز کرده است. هر گاه دستور کارشان اقتضا کند، مجدداً وی را بیرون خواهند آورد.»
مهمت اوجالان پس از دیدار با اوجالان در سال 2016 گفت حال جسمی برادرش خوب است، اما گاهی «آشفته» می شود و به خاطر شکست مذاکرات صلح، حکومت ترکیه و «بی صداقتی» آن را سرزنش می کند. رهبر PKK، با این پیش فرض که «حکومت آماده است» به درگیری هایی که تا کنون جان دست کم 40 هزار تن را گرفته پایان دهد، پیشنهاد کرده بود گفتگوها ادامه پیدا کند.
عضو PKK مسقر در سوریه که به آن اشاره شد، گفت: «آقای اوجالان می داند چه می خواهد. او با آرمان هایش ممزوج شده است، اما در عین حال بی نهایت عاقل است. او حتی در این شرایط نیز قادر است ائتلاف هایی ایجاد کند یا سیاست هایی طرح کند که دستاوردهای ملموس کردها را تضمین کنند.»
وی در پاسخ به این پرسش که اگر PKK همچنان روی خواسته هایش پافشاری کند چه، گفت: «کلام آقای اوجالان برای PKK اهمیت اساسی دارد. حرف او حرف آخر است.»
اما این حکومت ترکیه است که تصمیم می گیرد صدای اوجالان شنیده شود یا نه. آلیزا مارکوس نویسندۀ کتاب «خون، باور و مبارزۀ کردها برای استقلال» گفت «اینک اوجالان هیچ نقش و تأثیری ندارد.» مارکوس به المانیتور گفت: «او در حبس مجرد است، بنابراین او اینک بیشتر یک نماد است. با وجود این، مطمئناً او تأثیر خود را حفظ خواهد کرد، اما تا آن حدی که به وی اجازۀ سخن گفتن داده شود.»
به نظر می رسد از بعد داخلی، انگیزۀ چندانی برای اردوغان وجود ندارد که چنین اجازه ای صادر کند. مارکوس چنین توضیح می دهد: «حکومت خواهان پروسۀ آشتی نیست، بنابراین اجازه دادن به اوجالان برای سخن گفتن تنها یادآوری این نکته است که یک طرف بالقوه برای ایجاد صلح وجود دارد. اگر حکومت به اوجالان اجازۀ سخن گفتن ندهد، برایش آسان تر است که PKK را به عنوان شبه نظامیانی سرکش و ستیزه جو - یا همان گونه که حکومت می گوید، «تروریست» - معرفی کند که تنها به صورت نظامی می توان با آنها برخورد کرد، نه به شیوۀ سیاسی.»
بر اساس عقل سلیم، تا اردوغان به این باور نرسد که رأی دهندگان کرد هوادار اوجالان – که اینک نیمی از رأی دهندگان کرد را تشکیل می دهند - به او خدمت خواهند کرد، رویۀ خود را تغییر نخواهد داد. آخرین باری که اردوغان این مسأله را آزمایش کرد، سال 2015 بود.
فضای باز جدیدی که حزب عدالت و توسعه (AKP) ایجاد کرده بود، ظهور درخشان صلاح الدین دمیرتاش، رئیس مشترک پیشین و اینک دربند حزب دموکراتیک خلق ها (HDP)، بزرگترین بلوک پارلمانی طرفدار کردها را در پی داشت. کردهای متدین که به طور سنتی به AKP رأی می دادند، دسته دسته به HDP گرایش پیدا کردند. در همان حال، رأی دهندگان ملی گرای AKP نیز که از مواضع صلح طلبانۀ اردوغان خشمگین بودند، به سمت حزب حرکت ملی (MHP) دولت باغچلی رفتند. ارتش نیز از تعامل حکومت با PKK عمیقاً ناخرسند بود.
نتیجه این شد که در انتخابات ژوئن 2015 حزب اردوغان برای نخستین بار اکثریت پارلمانی را از دست داد. بدین ترتیب اردوغان که نسبت به انتخابات وسواس دارد، این احتمال را در نظر گرفت و پیش از انخابات زودهنگام به مذاکرات صلح پایان داد. نخستین اقدام وی قطع هر گونه ارتباط میان اوجالان و HDP بود. آخرین باری که به نمایندگان HDP اجازه داده شد با اوجالان دیدار کنند، 5 آوریل 2015 بود. سپس اردوغان تخریب و تخطئۀ HDP را آغاز کرد و، با کمک شایان PKK، جنگ با کردها را مجدداً از سر گرفت. این استراتژی موفق عمل کرد؛ AKP در انتخابات زودهنگام نوامبر 2015 اکثریت پارلمانی خود را به دست آورد.
اردوغان از آن زمان اتحاد خود را با باغچلی تقویت کرد و بدین طریق حمایت ملی گراها ار در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ژوئن امسال تضمین کرد. اردوغان اخیراً گفت مایل است در انتخابات شهرداری ها، که ماه مارس [2019] برگزار خواهد شد، با MHP نامزدهای مشترک معرفی کند. اینک که اردوغان پس از پیروزی شکننده در یک همه پرسی مشکوک برای جایگزین کردن دموکراسی پارلمانی ترکیه با نظام ریاستی، قدرت را در دست خود متمرکز کرده است، دیگر حمایت کردها اهمیتی برای وی ندارد. حکومت قصد دارد هر مدرکی را دال بر آسان گیری خود [در برابر کردها] از بین ببرد. جلوه های عمومی هویت کردی، از جمله در قالب تندیس های اندیشمندان کرد یا تابلوهایی که به زبان کردی نوشته شده اند، برداشته می شوند.
تا مدت اخیر، کوچک ترین اشاره ای به یک پیشامد بد برای اوجالان به اعتصاب غذای دسته جمعی زندانیان PKK و اعتراضات گسترده منجر می شد. اگر اوجالان در حبس مجرد بمیرد، ماشین توطئه به کار می افتد و ادعا می کند اوجالان کشته شده است. اما اینک چرخش اقتدارگرایانۀ شدید AKP، زندانی شدن هزاران سیاستمدار کرد و سرکوب بی رحمانۀ نا آرامی هایی که در سال 2016 با هدایت PKK در شهرهای کوچک و بزرگ مناطق جنوب شرقی ترکیه گسترش یافت، کردها را از خیابان ها دور کرده است.
اینک که دمیرتاش رهبر کاریزماتیک HDP پشت میله ها است، این حزب سرگردان و استراتژیش مبهم به نظر می رسد. این امر باعث شده است سوریه به انگیزۀ بعدی حکومت ترکیه برای درخواست همکاری از اوجالان تبدیل شود. با نزدیک شدن پایان نبرد میان ارتش بشار اسد رئیس جمهور سوریه و شورشیان معارض، آیا ممکن است ترکیه احساس کند ناچار است پیش از رئیس جمهور سوریه با کردها دست همکاری بدهد؟ YPG تلویحاً اعلام کرده ممکن است در حمله به شبه نظامیان وابسته به القاعده در ادلب به حکومت سوریه کمک کند، اما در مقابل حکومت نیز در بیرون راندن ترکیه و ارتش آزاد سوریه از عفرین به آنها کمک کند.
در ماه مارس امسال ترکیه توانست با کمک روسیه منطقۀ عفرین را به کنترل خود درآورد، و این اتفاق به روحیه و پرستیژ YPG که از این منطقه عقب نشینی کرد، ضربۀ سنگینی وارد کرد. در شرایطی که ادعا می شود ارتش ترکیه شاهد و ناظر پاک سازی قومی و ظلم به کردها توسط گروه های تحت حمایتش است، YPG دست به اقدامات پراکندۀ پارتیزان گونه ای علیه آنها می زند. قربانیان YPG عمدتاً شورشیان ارتش آزاد هستند، و این امر می تواند شکاف میان کرد و عرب را بزرگ تر کند. و مانند همیشه حکومت سوریه از این نتیجه سود می برد.
ترکیه نیز از این امر دستاوردی خواهد داشت و فشار همچنان رویکرد مورد علاقۀ آن است. این اصلاً اتفاقی نیستد که اردوغان تهدید می کند مجازات مرگ را احیا خواهد کرد. اوجالان در پایان محاکمه اش به اعدام محکوم شد اما به خاطر مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیۀ اروپا حکم اعدام وی اجرا نشد. برخی سؤال می کنند که آیا هدف حکومت ترکیه این است که دست اوجالان و PKK را در وادار کردن YPG به تبعیت از خواسته های ترکیه تقویت کنند؛ تاکتیکی که در آخرین دور مذاکرات صلح (با شکست) امتحان شد. این در عمل به معنای عقب نشینی همۀ مبارزان PKK از ترکیه و زمین گذاشتن سلاح هایشان است. امید دیگر حکومت ترکیه این است که YPG از PKK دست بردارد – در حالی که آنکارا اصرار دارد این دو گروه یکی هستند – و گروه کرد تحت حمایت ترکیه، موسوم به شورای میهنی کرد مستقر در کردستان عراق را در قدرت شریک کند.
در آن زمان اوجالان و PKK نپذیرفتند به این خواسته ها تن بدهند و اینک نیز به همان دلایل محتمل نیست که چنین کنند. یکی از دلایل این است که ترکیه همیشه از انجام اصلاحات قانونی که خودمختاری بیشتری به کردها بدهد، طفره رفته است. تا امروز حتی یک مورد از این تغییرات که وعده داده قانونی نشده است.
بدبین ها ادعا می کنند PKK به هیچ وجه به توافقی علاقمند نیست که این گروه را از اهمیت بیاندازد. برخی از این نیز فراتر رفته و می گویند PKK خود در مذاکرات پروسۀ آشتی خرابکاری کرد تا به محبوبیت فزایندۀ دمیرتاش پایان دهد. یک دیپلمات غربی آشنا به منطقه این دیدگاه را مطرح کرده و گفته است «هدف اصلی PKK تضمین بقای تشکیلات شرکت گونۀ PKK است.»
این که وساطت ایالات متحده می تواند اوضاع را بهتر کند، خیال پردازی است. موفقیت های میدانی کردها از اوایل درگیری های سوریه در سال 2012، و بالاتر از آن، شراکت YPG با ائتلاف بین المللی ضد داعش به رهبری ایالات متحده، هراس ترکیه را دربارۀ نقشۀ غربی ها جهت تأسیس یک دولت مستقل کردی در منطقه، مجدداً زنده کرد. این هراس به دخالت نظامی ترکیه در سوریه در ماه اوت 2016 انجامید که هدف آن پاک سازی مرزهای این کشور از نیروهای داعش اعلام شد، اما هدف مهم تر آن محدود کردن حرکت YPG به سمت غرب و تماس آن با عفرین بود.
ایالات متحده حد اکثر می تواند از حملات ترکیه علیه YPG و بالعکس، حملات YPG علیه ترکیه در مناطق تحت کنترل آنها پیشگیری کند. چنان که آنکارا و قندیل باور دارند، این کار برای پایان دادن به جنگ آنها کافی نیست. همان گونه که مقامات دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده ادعا می کنند، به نظر نمی رسد نظامیان آمریکایی مدت نامحدودی در سوریه بمانند. علاوه بر این، همچنان که پنتاگون به مسلح کردن و آموزش دادن نیروهای YPG ادامه می دهد، در همان حال به فراهم کردن اطلاعات عملیاتی دربارۀ مواضع PKK در شمال عراق برای ترکیه ادامه می دهد. این امر باعث شده است ایالات متحده یک مصاحب دو طرفه و منفعت طلب دیده شود، نه یک میانجی صادق.
مظلوم کوبانی فرماندۀ ارتش دموکراتیک سوریه، که بخش عمدۀ آن را YPG تشکیل می دهد، در مصاحبه ای با المانیتور در ماه سپتامبر 2017 اذعان کرد که کمک ایالات متحده بدون هزینه نیست. کوبانی ک هبا نام شاهین چلو، نام مستعارش از دوران عضویت در PKK، بهتر شناخته می شود، گفت: «تا ال 2015 که آمریکایی ها به اینجا آمدند، رابطۀ ما با ترکیه خوب بود. سیاستمداران ما معمولاً برای دیدار با مقامات ترکیه به آنکارا سفر می کردند.»
یادداشت های مربوط به همۀ دیدارهای میان اوجالان و نمایندگان HDP که نوامبر 2015 به صورت کتاب منتشر شدند، گنجینه ای اطلاعاتی هستند دربارۀ این که تلاش برای صلح تا چه حد عمیق و گسترده بوده است. این یادداشت ها نشان دادند نه تنها کردهای سوریه در ترکیه با مقامات ترک دیدار کردند، بلکه مقامات ترکیه نیز دست کم یک بار در سوریه با چلو دیدار کرده اند. در دیدار 4 فوریۀ 2015 با اوجالان، پروین بولدان رئیس مشترک کنونی HDP گفته است مقامات ترکیه در دیدار با چلو از احتمال گشودن یک دروازۀ مرزی با عفرین خبر داده اند. اینک نام چلو در فهرست افراد تحت تعقیب آنکارا قرار دارد.
پس ادامۀ مذاکرات با اوجالان برای ترکیه چه هزینه ای دارد، اگر اصلاً هزینه ای داشته باشد؟ موجی از حملات PKK علیه غیرنظامیان و گسترش هرج و مرج در شهرهای بزرگ، که به گفتۀ تحلیل گران ترکیه با بدترین بحران اقتصادی یک دهۀ گذشتۀ خود آنها را درگیر کرده است؟ چنین چیزی محتمل نیست، نه به این خاطر که ایالات متحده توجیه ادامۀ همکاری با YPG را دشوارتر خواهد دید، بلکه به این دلیل که PKK می داند اقدامات تروریستی در شهرها مورد نفرت کردها است.
گیردینک در این باره گفت: «اگر مردم از حمایت دست بردارند، کار PKK تمام است.» آشکار ترین دلیل برای این که ترکیه باید با اوجالان مذاکره کند این است که با مرگ اوجالان پایان دادن به این درگیری ها که از هر دو طرف قربانی می گیرد، بسیار دشوارتر خواهد بود. اما حال که صلح هدف غایی نیست، پایانی برای درگیری ها وجود نخواهد داشت. گیردینک نتیجه می گیرد «صلح واژه ای سحر انگیز در میان مردم است.»
منبع: المانیتور
ترجمه: خبرگزاری کردپرس - سرویس ترکیه
بیشتر بخوانید:
سخنگوی YPG در مصاحبه با ریجن: نخستین اولویت YPG بیرون راندن ارتش ترکیه از سوریه است
ادلب: آخرین نبرد / چنگیز آکتار
اردوغان؛ تزار بی رقیب اقتصاد ترکیه / فهیم تاشتکین
سکوت عجیب آنکارا در قبال سرکوب مسلمانان اویغور توسط چین / متین گورجان
زندانیان بیمار ترکیه رها شده اند تا بمیرند / نورجان بایسل
رئیس جمهور ترکیه به برلین سفر می کند / مارک پیرینی
پیشنهاد جدید ترکیه به روسیه دربارۀ ادلب / مراد یتکین
شکست تدریجی سیاست خارجی ترکیه در سوریه / گوکهان باجیک
عملیات ادلب و کاهش نفوذ ترکیه در سوریه / امبرین زمان
چرا پوتین شریک ترک خود را نادیده می گیرد؟/ چنگیز چاندار
فاکتور عفرین در روابط ترکیه – امارات متحدۀ عربی / جورجیو کافیرو
نظر شما