پس از جنجال کشیش آمریکایی اندرو برانسون، قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، و در آستانۀ انتخابات میان دوره ای ایالات متحده، احتمال می رود روابط میان ترکیه و ایالات متحده به جایی برسد که ترکیه، متحد ناتو در منطقۀ خاورمیانه، در مقابل تحریم های ایالات متحده علیه ایران بایستد.

برخی می گویند شرایط به نفع ترکیه نیست. با وجود این، دلایل کافی وجود دارد که نشان می دهد آنکارا درگیر یک بازی زیرکانه است و با هر دو طرف که در مقابل هم قرار گرفته اند، بازی می کند. نه تنها برای رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه زمان می خرد، بلکه شرایط را برای دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده سخت می کند.

اسلام گرایان و ملی گرایان ترک که ضد آمریکا هستند، برای قطع ارتباط با ایالات متحده تلاش می کنند. ترکیه که از لحاظ تأمین انرژی کشوری وابسته است و علاوه بر این اینک دستخوش بحران اقتصادی است، تقریباً نیمی از نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می کند.

اردوغان می داند که همراهی با تحریم های ایالات متحده به خودش آسیب می رساند، آن هم در یک نقطۀ حساس – قدرتی که وی برای خود دست و پا کرده است. از این رو، اردوغان زیرکانه و با ظرافت موضع خود را میان روسیه و ناتو قرار می دهد.

اردوغان به خوبی به اهمیت تبعیت از تحریم ها نیز واقف است. او در پروندۀ نفت در برابر طلا در دادگاه فدرال، که اعضای حلقۀ نزدیک به او در آن درگیر بودند، روابط ترکیه – ایالات متحده را تا نقطۀ قطع ارتباط پیش برد.

ترکیه پیش از این که گرد و خاک قتل خاشقچی فروکش کند، آشکارا از تحریم های یک جانبۀ ایالات متحده علیه تهران انتقاد کرد. این پیام روز 30 اکتبر توسط مولود چاوش اوغلو، هنگامی که در کنار دو همتای ایرانی و آذربایجانی خود ایستاده بود، مخابره شد.

این سه وزیر امور خارجه بر عزم خود برای همکاری بیشتر به منظور ایجاد ثبات تأکید کردند. این رویداد زمانی بود که ایالات متحده در خصوص دامنۀ تحریم ها مردد بود. بیانیۀ این وزرا پس از سفر آشکارا ناموفق جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ به باکو، منتشر شد.

در یک سطح دیگر، درخواست های مایک پومپئو وزیر امور خارجۀ ایالات متحده از ترکیه برای «قرار گرفتن در کنار ایالات متحده نه ایران»، به نظر بی پاسخ ماند. پومپئو در پاسخ به پرسشی دربارۀ این که آیا زمان تردید در آیندۀ ترکیه به عنوان یک عضو ناتو و متحد ایالات متحده فراررسیده است، پاسخ داد: «امیدوارم این طور نباشد. این برای ناتو مایۀ تأسف است. اگر چنین شود برای ایالات متحده جای تأسف خواهد بود و فکر می کنم بیشتر برای مردم ترکیه تأسف آور خواهد بود.»

واشنگتن در حالتی از یک ناهماهنگی آشکار، دربارل تحریم ها مبهم عمل می کند و پیام های پیچیده ای ارسال می کند. به این ترتیب خطر از دست دادن ابتکار عمل برای این کشور وجود دارد. گفته می شود کشورهایی – کرۀ جنوبی، هند و به احتمال زیاد ترکیه – از عواقب تنبیهی تجارت با ایران معاف شده اند.

اگر چنین باشد، کشورهای دیگر این اقدام را به عنوان دلیلی برای ابراز نگرانی دربارۀ تصمیم غلط تحمیل تحریم ها بر ایران تعبیر خواهند کرد.

در هر صورت یک سؤال کلیدی این است که آیا ترکیه در چرخش به سوی ایران و روسیه جدی است. کالین کلارک و آریان طباطبایی در مقاله ای که در «فارین افرس» منتشر شده، استدلال می کنند که احتمالاً چنین است و ترکیه واقعاً به این سمت گرایش یافته است. آنها خاطر نشان می کنند که تغییر اتحادها شدت گرفته است و کشوری که همچنان بی هدف می چرخد، ترکیه است.

کلارک و طباطبایی می گویند دلایل متعدد مهمی برای این تصمیم آنکارا وجود دارد: «جهان بینی اردوغان مشترکات زیادی با جهان بینی جمهوری اسلامی ایران و روسیه دارد. آنکارا نیز اینک مانند تهران و مسکو، بیشتر از هر زمان دیگری در تاریخ اخیر خود، ضد غرب است. به این ترتیب، ترکیه دارد از ناتو دور می شود و هر چه بیشتر به سوی این دو قدرت گرایش پیدا می کند.»

آنها همچنین به فاکتور سوریه نیز اشاره می کنند. اردوغان عمل گرایی است که به آسانی رنگ عوض می کند و اینک دریافته است سیاست وی مبنی بر تغییر رژیم در سوریه به شکست منتهی شده است، و برای اتخاذ موضعی جدید به ملی گرایان ضد کرد، نظامی گرا و متعصب ترکیه پیوسته است. در واقع این موضع قدیمی ترکیه است، اما در این مقطع جدید به نظر می رسد.

کلارک و طباطبایی می گویند «منفعت ترکیه در حفظ تمامیت ارضی سوریه است، که کمک می کند از یک فرایند تجزیۀ منطقه ای که می تواند به این کشور هم سرایت کند و بقایش را بخطر بیندازد، جلوگیری شود.»

این قضیه یک بعد دیگر نیز دارد که ناظر بر مناطق تحت کنترل کردها – و آمریکا – در شمال سوریه است و محور ترکیه – ایران را ایجاد می کند.

چنان که در آن مقاله آمده است: «احتمالاً موضع گیری ایران برای کاهش نگرانی های ترکیه در خصوص آیندۀ کردها از مواضع ایالات متحده و ناتو بهتر است... تجزیۀ سوریه و جدا شدن کردها از این کشور می تواند تهدیدی برای تمامیت ارضی و وحدت ملی ترکیه باشد.»

همۀ این ابعاد نشان می دهند که ترکیه قدرت مانور زیادی دارد و آنچه اردوغان را به این سمت سوق می دهد یک دینامیسم اسلام گرا – ملی گرا در داخل کشور است. این ممکن است به چالشی منجر شود که ترامپ و عواملش نتوانند بر آن غلبه کنند.

* یاووز بایدار روزنامه نگار، تحلیل گر، بلاگر و بنیان گذار P24، پلتفورم رسانه های مستقل است. وی دربارۀ سیاست داخلی و خارجی ترکیه برای نیویورک تایمز، گاردین، ال پایس، عرب ویکلی و... می نویسد. وی در سال 2014 به خاطر مبارزه با سانسور و دفاع از ارزش های حرفه ای روزنامه نگاری در ترکیه برندۀ جایزۀ ویژۀ مطبوعات اروپا شد.

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

میلیاردرهای اردوغان و شفافیت مالی و مالیاتی / مارک بنتلی

ترکیه به شرق فرات حمله خواهد کرد / سرکان دمیرتاش

نبرد کوبانی: مبارزۀ بشریت علیه تاریکی / گوکجان آیدوغان

نگاهی به وضعیت پناه جویان سوری در ارمنستان: کشوری که نمی خواهد پناه جویان سوری آن را ترک کنند / لورا سکوران

ملی گرایان ترکیه اردوغان را به پشت صحنه می رانند / یاووز بایدار

انحطاط حکومت فعلی ترکیه از منظر اندیشه های ابن خلدون / علی آغجاکولو

نشست چهار جانبۀ استانبول: فرصتی برای صلح در سوریه؟ / سرکان دمیرتاش

رضایتمندی ستم دیدگان: جامعه شناسی مقلوب / گوکهان باجیک

همگن سازی نهایی در ترکیه / چنگیز آکتار

پایان تکثر فرهنگی در مناطق کردنشین ترکیه / نورجان بایسل