به گزارش خبرگزاری کردپرس، بومرنگ چوبی است هلالی شکل که معمولاً سرخپوست ها از آن استفاده می کردند. اگر چوب بومرنگ را به‌سوى هدفى يا فردى پرتاب نمائيم، بر اثر ارتعاشى بودن بعد از رهائى به سوى خود ما باز مى‌گردد و به همان نسبت که ضربه بر ديگرى سنگين بوده ، بر ما نيز ضربه‌اى سخت وارد مى‌سازد. از همين ويژگى‌هاى نيز در راه نشان دادن بازگشت اثر فرستنده بر خود او استفاده و از آن به عنوان «اثر بومرنگ» (Boomerang Effect) یاد کرده اند.

تعبیر «اثر بومرنگ» در مباحث رسانه و وسایل ارتباط جمعی و کارکرد آن ها مورد استفاده قرار می گیرد، بدین صورت که نتیجه عمل رسانه به خودش باز می گردد. اگر رسانه ای دروغ پردازی را در دستور کار خویش قرار دهد، در آینده با بی اعتمادی مخاطبان مواجه خواهد شد. مخاطبینی که محتوای آن رسانه را بی ارزش تلقی کرده و از آن روی بر می گردانند.

امروز دامنه ی تعبیر «اثر بومرنگ» به تمامی ساحات نظام اجتماعی کشیده شده است. مواجهه ی نادرست با بحران در ساحت نظر و عمل، نتیجه ای جز فرسایش اعتماد و فروپاشی سرمایه ی اجتماعی در پی نخواهد داشت.

بحران می تواند زمینه ی انسجام اجتماعی را فراهم سازد. دورکیم در تبیین اجتماعی جرم، اعتقاد دارد که بروز جرم در جامعه از یک سو سبب جریحه دار شدن وجدان جمعی و از سویی دیگر باعث انسجام و همنوایی مردم برای مقابله با آن می گردد. لذا بحران می تواند از تهدید به فرصت تبدیل شود.

در کشور ما بروز بحران در بیشتر اوقات با فرسایش اعتماد اجتماعی مردم مواجه بوده است. فرد با ماشین شخصی خود از شمال ایران راه می افتد تا کمک های جنسی خود را شخصاً به زلزله زدگان سرپل ذهاب اهداء نماید. وقتی پای درد دل مصیبت زدگان نیز می نشینی از انواع بی مهری ها و وعده های دروغ گلایه می کنند.

سخن از دروغ به میان آمد. امام عسکرى(ع) مى فرماید: «جُعِلَتِ الْخَبائِثُ کُلُّها فِى بَیْت وَ جُعِلَ مِفْتاحُهَا الْکَذِب»؛ تمام پلیدی ها در اطاقى قرار داده شده، و کلید آن دروغ است.

بر دیوار جنوبی کاخ آپادانا این دعا از داریوش کبیر حکاکی شده است: خدا این کشور را، از دشمن، از خشکسالی، از دروغ حفظ نماید. این سخنان بیانگر تأثیر نامناسب دروغ در ساحت فردی و حکمرانی است. زیرا همان گونه که گفته شد دروغ باعث فرسایش اعتماد و فروپاشی سرمایه اجتماعی می گردد.

از روزی که ویروس کرونا وارد این مرز و بوم شد تا لحظه ی اکنون، شاهد انتشار اخبار و اعمال ضد و نقیض از سوی گروهی از کارگزارانیم که بزرگترین ضربه را به اعتماد اجتماعی مردم وارد ساخته اند. کارگزارانی که به تعبیر شاعر: «هر لحظه به رنگی بت عیار درآمد». کسانی که عملکرد نامناسب شان به بازتولید بی اعتمادی منجر گشته است و بر مبنای اصل «سرایت اجتماعی» این بی اعتمادی انتشار یافته و سبب زوال مشروعیت نظام هنجار فرست گشته است. نکته جالب توجه آن است که سرعت سرایت بی اعتمادی در جامعه از سرعت انتشار ویروس کرونا بیشتر است.

نظیر چنین وضعیتی را کوهن در فرایند انقلاب علمی توضیح داده است. از نظر کوهن، یک پارادایم تا زمانی که بتواند به سئوالات و بحران های جامعه ی خود پاسخ مستدل و منطقی بدهد، برقرار خواهد بود اما اگر در پاسخگویی ناتوان گردد، کم کم مشروعیت خود را از دست داده و دچار بحران می گردد و در این حالت، انقلاب علمی اتفاق افتاده و پارادایم جدید جایگزین پاردایم پیشین می شود. پارادایمی که می تواند به سئوالات و بحران های زمانه اش پاسخ گوید.

شواهد موجود در مدیریت بحران کرونا نشان داده است که سیاست یک بام دو هوای پاسخگویی به این بحران با مشکلات عدیده ای مواجه بوده است و رشد روزافزون مبتلایان و قربانیان کرونا گواهی بر این ادعاست. البته در این مجال نمی توان از سهل انگاری مردم در رعایت پروتکل های بهداشتی به سادگی عبور نمود اما بخشی از این سهل انگاری ها ناشی از بی اعتمادی مردم به نظام های هنجار فرست است. و ثمره ی این بدکارکردی و بی اعتمادی، به زانو درآوردن کادر سختکوش و مسئولیت پذیر بهداشت و درمان و تشکل ها و نهادهایی است که لحظات خود را به بی قراری گره زده اند تا شاهد داغ هم وطنانشان نگردند.

بخشی دیگر از این سهل انگاری ها به «منش اجتماعی» و «نظام ترجیحات» افراد برمی گردد که بحث از آن مجال دیگری را می طلبید.

*جامعه شناس ایلامی