به گزارش کرد پرس، بررسی های علمی نشان می دهد که هنرمندان فرش دستباف سنندج درچهار قرن گذشته دوستون عمودی را برای ثابت ومحکم نگه داشتن دار قالی ازسقف اتاق تولید بیرون می بردندوبه همین دلیل است که یکی از بازرگانان خارجی درسفر آن ایام خود به سنندج می نگارد درپشت بام اکثرخانوارهای سنندجی دوستون دار قالی ازدورمشاهده می شود.

در مناطق کردنشین ایران خانوارهای شهری و روستایی به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی به اشتغال در فرش دستباف یا کوره خانه می پردازند و این رویکرد و یا استراتژی نحوه تامین معیشت،بیشتر سرپرستان خانوار به ویژه زنان را به سمت و سوی هنر قالی بافی سوق می دهد.

هرچندفرهنگ وسبک هنرقالی بافی یا به اصطلاح محلی«ته ون» ریشه درزندگی مردمان کُرد زبان شهری و روستایی دارد؛اما بسته به شرایط منطقه و استان ها،فرایند تولید و بافت فرش درسبک،ساختار، وفرم زیبایی شناسی تفاوت دارد.

خانوارهای قالی باف شهرهای جنوب استان آذربایجان غربی یا منطقه موکریان عمدتا به تولید فرش« افشار» که نشات گرفته از سبک تاریخی تکاب است؛می پردازند.

سنندجی ها به سبک«سنه ایی» بیجاری ها به سبک فرش بیجار از قدیم الایام هنر آفرینی کرده اند؛تفاوت این سبک فرش بافی درطرح نقشه،ابعاد و تعدادگروه های شاغل درصنعت فرش موثر است،اما درترکیب بندی، نقش ونگاره های زیبای فرش،تولیدکنندگان هریک از مناطق آفرینشگر ومتبحر بوده اند.

چیزی که امروز مایه تاسف است دوری خانوارهای قالی باف از فرش بافی و پرت کردن دار قالی به کُنج انبارهاست.درسال های گذشته پخش صدای موسیقی قالی بافان درکوچه های تنگ وباریک و هارمونی صدای قلاب ها و دفه زنی همراه با قهقهه مستانه؛ اما غمناک پسران و دختران نشسته بر نیمکت یا الوار تخته قالی صفای داشت؛ اما امروز ازصدها کوچه نیز بگذریداین فرهنگ مشارکت گروهی به چشم و گوش نمی آید.

صادرات فرش تعطیل است

مدیرعامل اتحادیه فرش روستایی استان کردستان ازوضعیت اسفناک صنعت فرش دستباف دراستان انتقاد کردومعتقد است که خزان گلستان قالی درکردستان مشهود است وفرش جزو برنامه های مسئولان متولی دولتی نیست.

«عبدالله فتحی» ازغروب خورشید تابان وتاریخی فرش دستباف وپرپر شدن گل های این هنراصیل کردها در مسیرباد بی توجهی مسئولان ذیربط ابراز نگرانی کردوافزود:اگرمسئولان استانی به ویژه استاندار کردستان چاره ای برای احیای صنعت فرش استان نیاندیشد،مرگ این هنر حتمی است.

او ازرکود بی سابقه صادرات فرش دستباف در 20 سال گذشته خبرداد وبه صراحت اعلام کرد که صادرات فرش دستباف کرستان از 600 میلیون دلار درسال 75 به 65 میلیون دلار در سال 1400 کاهش یافته است که این نمودار نزولی فاجعه است.

به اعتقاداین مقام مسئول فرش دستباف روستایی درکردستان، واگذاری مدیریت فرش ازجهادکشاورزی به وزرات صمت جدید و بازرگانی قدیم تیشه به ریشه فرش دستباف زد وکمراین صنعت مهم که بعد از نفت مقام دوم صادرات به کشورهای خارومیانه و اروپا را داشت،شکست.

آنگونه که عبدالله فتحی گزارش داد هم اکنون کشورهای هند،پاکستان،افغانستان ونپال صنعت فرش دستباف ایران راباکیفیتی نامرغوب تولید وبازار جهان را قبضه کرده اندوما اینجا ازدور فقط نظاره گراین فاجعه هستیم.

او با اعلام اینکه سال هاست نمایندگی فرش دستباف ایران درهامبورگ تعطیل شده است؛افزود:هندوستانی ها همان فرش سبک بیجار ایران را با نازل ترین کیفیت کپی و تولید کرده و به آمریکایی ها، قالب می کنند.

به گفته او از مجموع 10هزار بافنده فرش دستباف روستایی دراستان کردستان،تنها حدود 20درصد از این افراد بیمه صندوق عشایر روستایی هستند که به دلیل عدم صدوردفترچه درمانی، بافندگان از این نوع بیمه به مثابه بیمه تامین اجتماعی استقبال نمی کنند.

فتحی می گوید:سازمان بیمه تامین که تنها حامی و چترایمن برسرصنعت فرش دستباف بود به بهانه مقروض بودن دولت به این سازمان یارانه بیمه قالی بافان را قطع و سامانه ثبت نام بیمه تامین اجتماعی فرش بافان را مسدود کرد که این جفای نابخشودنی در صنعت فرش دستباف ایران است.

به اعتقاد اوبا این مشکلات عدیده،دیگر امیدی به باز احیای صنعت فرش دستباف درکشور وبه ویژه استان کردستان نیست؛چون بافندگان روستایی هر روز با طرحی غیرکارشناسی از سوی مقامات دستگاه متولی فرش مواجه می شوند.

واگذاری طرح صدور کارت قالی بافی از اتحادیه فرش دستباف روستایی به اتحادیه صنف فرش فروشان غیرکارشناسی ترین تصمیم ازدیدگاه عبدالله فتحی است که مابه ازای صدور هر کارت قالی بافی 500 هزار ریال از بافنده فقیر روستایی دریافت می شود که این ظلم عینی است چون هزینه هرکارت نهایت 100 هزار ریال هزینه دارد نه تنها 500 هزار ریال.

اواین رفتار رابی حرمتی به بافندگان فرش دستباف روستایی عنوان می کندومی گوید:درزمان مدیرت جهاد سازندگی قدیم کشاورزی امروز اعتبار ویژه بقا و بهداشت روستایی درروستاها برای دلگرمی بافندگان داشتیم که حالا این طرح نه تنها تعطیل بلکه یک بافنده پیرزن روستایی را از روستا های دورافتاده برای کارت قالی بافی یا بیمه به شهر می کشانند درحالی این خدمات راباید مسئولان مستفیم در آبادی ها انجام دهند.

اوبرتدوین شناسنامه فرش دستباف درکردستان ومقابله با واسطه گران ودلالان فرش دستباف تاکید کرد وگفت: درحال حاضر قیمت هر متر فرش گل فرنگ سنندج 50میلیون ریال و سبک بیجار 100 میلیون ریال است و تولید فرش صادراتی تک پود سنه – جقه به دلیل نبود صادرات تعطیل شده است.

تحریم بهانه است

کارشناس ارشد فرش دستباف تحریم را بهانه ای برای فراراز مسئولیت می داند ومعتقد است که اگر فرش های دستباف منحصر به فرد متناسب با طراح و نقشه های قدیمی و اصیل درکردستان تولید شود بدون شک می توان دوباره بازارصادرات فرش را احیا کرد وهرگزتحریم نمی تواندجلودار این هنر ناب کردها در جهان باشد.

«بهار رازانی»با اشاره به قدمت تاریخی فرش دستباف درکردستان؛افزود:بررسی های علمی نشان می دهد که در زمان صفویه کارگاه تولید فرش درکردستان داشته ایم ودرآن زمان فرش های دستباف کردستان به عنوان خراج به پادشاهان ایرانی داده می شد.

اوبا اعلام اینکه تاریخ فرش درکردستان به قبل از دوران صفوی ها نیز برمی گردد به سه سبک مهم سنه، بیجار و ایلیاتی یا عشایری اشاره می کند وازاینکه هم اکنون سبک ایلیاتی یا عشایری به کلی درکردستان نابود شده است؛ افسوس می خورد.

به گفته رازانی،فرش سبک ایلیاتی یا عشایری ذهنی بافت بوده وبیشتر نمادی از زندگی عشایر درمتن فرش ها نمود پیدا می کرده است که به لحاظ مردم شناسی ازاهمیت ویژه ای برخوردار است.

این کارشناس ارشد فرش با تاسف از نابودی کامل سبک های سماوری،کله روسی و قه ره چی (کولی) سخن گفت وافزود:شکل بافت سبک فرش های کولی ها ازراست به چپ فرق می کرد وبه نوعی می توان به آن سبک ناتورالیسم اتلاق کرد.

به گفته اودرفرش های ذهنی بافت کولی ها زندگی عشایری معنا داشت وفرایند ییلاق وقشلاق با نقش و نگارهای قوچ و میش،عروسی فرزندان و طبیعت سرسبز روایت می شده است واگر زن بافنده به هنگام عروسی دخترش شاد بوده است شادی و اگر غمگین بوده است غم و اندوه در متون فرش نقش و نگار یافته است.

او این نوع فرش های ذهنی بافت رادرتاریخ شفاهی زندگی مردمان عشایر وایلیاتی مهم توصیف می کند و می گوید:بدون شک باز احیای این نوع سبک منحصر به فرد می تواند،چشم و دل خارجی ها را مجذوب خودکند.

رازانی به یک سبک منحصر به فرد گل وکیلی مختص به نسل خانواده اصیل و سرمایه دار وکیلی ها در سنندج قریب به 200 قبل اشاره می کند ومی گویددرآن زمان خانواده وکیلی ها به دلیل متمول بودن طرح گل وکیلی را به چند بافنده می دهندکه مختص آن خانواده ببافند که هنوز این طرح با شناسنامه و شجره نامه وکیلی ها،پیوند خورده است که درتحلیل فرش شناسی در جهان بی نظیر است.

به گزارش این کارشناس ارشد فرش دستباف، طرح توس باغه ای( لاک پشت) که واژه ترکی است در سنندج بافته شده است وهم اکنون درموزه فرش ایران نگه داری می شود که تحلیل درونمایه،ساختار و بافتاراین سبک از فرش،سحرانگیز است.

به گفته رازانی،درسنندج قدیم طرح های موش وگربه، تخت جمشید و گل فرنگ میرزا علی نیز بافته شده است که با باز احیای این طرح ها و به روز کردن این سبک ها می توان بازار هدف جهان در صنعت فرش دستباف را قبضه کرد.

اوبافندگان سنندجی را افزون بر مدیران دستگاه های ذیربط در افول خورشید پر فروغ صنعت فرش کردستان نیز مقصر دانست وتشریح کرد که بافندگان سنندجی که در سال 70 تا 75 صادرات فرش دستباف کردستان و تمایل خارجی ها به خرید فرش دستباف زبانزد عام و خاص بود،تنها به تولید انبوه فرش با طراحی غیرکارشناسی، پشم و رنگ نامرغوب وفرش های بی کیفیت پرداختند وهمین مسئله باعث دوری خارجی ها از فرش دستباف کردستان و ایران شد.

این کارشناس ارشد فرش دستباف پیشنهاد می دهد که دوران خودسری تولید کنندگان در فرایند طراحی نقشه،رنگ فرش تمام شده است و باید تولیدکنندگان فرش به مثابه معماری ساختمان ابتدا طراحان حرفه ای را تعریف کنند و بعد بافندگان از روی نقشه های طراحی شده متناسب با نیاز و ذائقه خارجی ها فرش تولید کنند در غیر این صورت با ادامه این روند کنونی،صنعت فرش دستباف روز به روز در باتلاق بی مدیریتی فرو می رود.

به گفته اوفرش سبک بیجار هنوز این اصالت را به مانندسبک گل فرهنگ سنندج از دست نداده است وطرح «اسلیمی دهان اژردی» هنوزحرف اول را در جهان می زند؛چون تولیدکنندگان و بافندگان با انحصار گرایی این سبک آمیخته به هنر را حفظ و صیانت کرده اند.

دست دلالان را قطع کنید

کارشناس وتحصیل کرده رشته فرش درکردستان طرح های بسیار زیبا وآمیخته با تاریخ، هنر،باورها، عقاید و رسوم درتاریخ قالی بافی گردستان را بی نظیر توصیف کردوگفت: فرش کردستان زینت بخش بساری از موزه ها و کلکسیون های مطرح فرش دستباف دنیاست.

«سعید نظری» با اعلام اینکه فرش سنندج و بیجاربا سابقه طولانی وصاحب سبک دارای اعتبار جهانی بود؛ افزود: فرش سنندج درسبک وساختار بافت از دونوع گره استاندارد بافت«متقارن و نامتقارن» مشهور به گره سنه برخوردار است.

او ناله وفغان بافندگان فرش وکاهش صادرات این هنر زیبای دستی راتایید و ازمسئولان دستگاه های ذیربط خواست که با چاره اندیشی علمی و کارشناسی برای هنر فراموش شده فرش دستباف کردستان تلاش کنند.

این کارشناس فرش افزون برسیاست های غلط مسئولان پیرامون صنعت فرش دستباف درایران وبه ویژه کردستان توضیح دادکه جایگاه وقیمت فرش دستباف کردستان به دلیل عدم کیفیت مواد اولیه، بالا بودن هزینه دار و ابزار بافت مناسب،وجود عیوب فرش و بافت تقلبی،متمرکز نبودن اماکن بافت،بی سوادی وکم سوادی قشر تولید کننده وبافنده و به روز نبودن روش های جدید کاری واطلاعات بافندگان، چله کش ها، بازرسان و سرپرستان کارگاه ها هر روز در بازار فروش افت می کند.

او با اشاره به تاثیرگذاری عیوب فرش درکاهش ارزش و قیمت قالی؛افزود: ابزاربافت شامل دارقالی،نامتناسب بودن قلاب با رج شمار وایجاد شیار و تیز بودن نوک قلاب، نامرغوب بودن پشم یا خامه دباغی، ساسیز و شماره خامه ها با رج شمار فرش بسیار موثر است.

این تحصیل کرده رشته فرش وجود واسطه های سودجو و دلالان دربازار فرش کردستان از دیگر عوامل تاثیر گذار در تولید فرش عنوان کرد و افزود: برای احیای بازار فرش دستباف باید از تجار سرشناس و مطرح فرش که توانایی خریداری، بازاریابی، وفروش فرش در بازارهای جهانی رادارند حمایت کرد وباید دست دلالان را از صنعت و بازار فرش قطع کرد.

نظری معتقد است که برای معرفی وشناسایی دوباره فرش کردستان به جهان باید از تکنولوژی های مدرن تبلیغاتی رسانه ای از جمله شبکه های اجتماعی بهره برد.

او نسبت به گرایش سنندجی ها به تولید فرش های پشتی و کامپیوتری هشدار داد و گفت: متاسفانه اکثر صادرکنندگان فرش ایرانی متکی به بازار آلمان بوده که این طرز تفکر ایرانی ها را از بازاریابی و شناسایی سلایق و ذائقه مردم دیگر کشورهای جهان محروم کرده است.

انتقاد از کپی رایت طراحی نقشه فرش

کپی رایت نقشه های فرش از دیگر مواردی است که طراحان نقشه های فرش دستباف درکردستان به آن انتقاد دارندو ازاینکه دستگاهی ناظر از روند نیست گله مند هستند.

برادران قوامی از جمله طراحان قدیمی نقشه های فرش دستباف درکردستان هستند که به این موضوع مهم در حوزه صنعت فرش دستباف اشاره می کنند ومی گویندعلیرغم کسادی بازار فرش،شبانه روز برای طراحی نقشه های مدرن و جدید با ترکیب فرم و ساختار نو و علمی تلاش می کنند.

برادران قوامی با سابقه 30 سال طراحی نقشه فرش دستباف به دوشیوه سنتی ودستی از اینکه صنعت فرش دستباف با بی مدیریتی مسئولان به این فلاکت افتاده است نگرانند و می گویند که بیشتر نقشه های فرش دستباف کردستان ازجمله گل فرنگ، سه ترنج،جقه یحیی، باجناقی، شوره بی، گل و بلبل، گل عروس، گل جریه، گل مینا،چقه زمردی، چقه هشت پر،طرح پشت قلابی، ماهی سنه و ماهی تکاب را طراحی کرده اند که اکثر آن طراحی ها، خلق گلستان فرش های کردی در منازل اروپایی ها را رقم زده است.

او که از روی علاقه وافر هنری دل مشغول طراحی نقشه فرش دستباف هستند به دلیل عدم درآمد اقتصادی در تکاپوی شغال دیگر هستند ومی گویند درصورت پیدار کردن شغل پایدار این هنر را در اولویت دوم کاری قرار می دهند.

تحریم مانع فروش فرش کردستان در جهان

رییس صمت کردستان تحریم های ظالمانه را عامل اصلی عدم فروش فرش و ورود تجار خارجی به ایران و کردستان عنوان کرد وافزود که ما نیز می دانیم که زمانی صنعت فرش دستباف ایران به ویژه کردستان زبانزد جهان بود و البته هم اکنون نیز هست.

بختیار خلیقی با اشاره به میدان داری چینی ها، هندی، افغانستانی ها و نپالی ها در بازار فرش جهان ابراز امیدواری می کندکه با بر برداشتن تحریم های ظالمانه بازار صادرات فرش دستباف درایران وکردستان رونق دوباره بگیرد؛چون هیچ کشوری توانایی و مهارت تولید فرش دستباف را به زیبایی هنر فرش کردستان در سبک های گل فرنگ سنندج، بیجاروتک پود سنه –جقه را ندارند.

اوتولیدفرش متناسب با سلایق و ذائقه های جهانی درکردستان را مهم می داند وازبافندگان وتولیدگنندگان صنعت فرش دراستان می خواهد که باروش های نوین وکارشناسی متناسب با بازار جهان فرش تولید کنند.

خلیقی انتقاد مدیرعامل اتحادیه فرش روستایی پیرامون طرح بیمه اجتماعی را تایید کرد؛اما توضیح داد که شماری از افرادکه تحت عنوان بافنده فرش دستباف زیرچتربیمه تامین اجتماعی رفته بوددرفرایند راستی آزمایی ورصد یابی میدانی مشخص شد که درواقع بافنده نیستند وخود رابافنده فرش دستباف جازده اند که وزارت صمت درتفاهنامه با سازمان تامین اجتماعی خواستارحذف افراد غیر بافنده وافزایش بافندگان واقعی فرش دستباف به آمار بیمه تامین اجتماعی شد.

او تشریح کردکه براساس مفاد این تفاهنامه افرادغیر بافنده ازسامانه بیمه تامین اجتماعی حذف شده اند؛اما تاکنون نسبت به بیمه شدن بافندگان واقعی جا مانده ازطرح بیمه تامین اجتماعی اقدام نشده است که ما خواستاراجرای این طرح مهم برای برخوداری بافندگان ازمزایای درمانی، ازکارافتادگی وبازنشستگی بیمه هستیم.

به گفته بختیار خلیقی 50 هزار نفر قالی باف درکردستان وجود دارند که ازاین تعداد 13 هزار نفر بیمه قالی بافی و 5 هزار بیمه صنایع دستی دارند.

او درپاسخ به مبحث کپی رایت طراحی نقشه ونقاشی فرش دستباف نیز گفت که درسال گذشته تمام بسترهای تشکیل انجمن طراحان و نقاشان فرش دستباف درکردستان فراهم شدکه می بایست افرادوطراح و نقاش فرش دستباف فرایندثبت انجمن رادرسازمان میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع دستی انجام وبعد نسبت به برگزاری انتخابات اقدام می کردند به توافق نرسیدند واین انجمن شکل نگرفت وما دراین زمینه بی تقصیریم.

گزارش: شیروان یاری/منبع: روزنامه شرق