به گزارش خبرنگار کردپرس، امروزه یکی از چالش های جدی در کشورهای در حال توسعه جایگزینی ارقام جدید با ارقام قدیمی محصولات زراعی و ترویج آن ها به دلایل طولانی بودن فرآیند مراحل به نژادی و نبود کفایت میزان بذر موجود در زمان آزادسازی به دلیل روند کند فرآیند ازدیاد بذر و در نتیجه میزان پذیرش پایین لاین های مورد نظر برای تجاری سازی است. برای رفع این مشکلات و موانع، انتخاب ارقام به روش مشارکتی (Participatory Variety Selection = PVS) می تواند راهگشا باشد.

مزیت این روش آن است که سازگاری این ارقام جدید و لاین های امید بخش در مناطق بیشتر و در مقیاس وسیع تری مورد ارزیابی قرار می گیرد و در عین حال بذر ارقام و لاین های انتخابی به اندازه کافی تولید می شود تا در صورتی که تعدادی از آن ها مورد پذیرش کشاورزان قرار گرفت، فرآیند ترویج و تجارتی شدن آن ها تسریع شود. انتظار می رود چون کشاورزان در اجرا و انتخاب آن ها مشارکت فعال دارند میزان پذیرش بالاتر خواهد بود.

در اصل روش به نژادی مشارکتی برای سازگاری محصولات کشاورزی با تغییرات آب و هوایی، افزایش تنوع زیستی و حمایت از معیشت پایدار کشاورزان در نظر گرفته شده است.

سال شروع در ایران

در ایران، اولین آزمایش های به نژادی مشارکتی در سال 85 با همکاری مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست )سنستا(، کشاورزان محلی، مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک )ایکاردا(، سازمان جهاد کشاورزی استان«کرمانشاه» و مؤسسه تحقيقات كشاورزي ديم سرارود آغاز و آزمایش های به نژادی مشارکتی گندم و جو در چندین مزرعه در استان های «کرمانشاه و سمنان» اجرا شد. مانند بیشتر تحقیقات به نژادی مشارکتی، کار با استفاده از تعداد زیادی از ارقام مختلف شروع گردید و بعد از چهار سال انتخاب ارقام توسط کشاورزان، در نهایت این حجم زیاد با موفقیت، به تعداد معدودی رقم بومی سازگار خلاصه شد و کشاورزان، ارقام انتخاب شده را به صورت خالص تکثیر کرده و کشت نمودند.

آغاز اجرای طرح در کردستان

با به دست آمدن نتایج قابل قبول در این روش، هم اکنون در استان هایی که شرایط لازم را دارند کشت به نژادی مشارکتی در حال انجام است. در این میان استان کردستان هم باتوجه به اقلیم آب و هوایی سردسیر برای اجرای این نوع از کشت مناسب بوده و آن طور که رئیس جهاد کشاورزی کردستان می گوید معمولاً بین 10 تا 12 درصد از گندم کشور در این استان تولید می شود.

به گفته «خالد جعفری» باتوجه به همین مسئله و اینکه از نظر تولید گندم کردستان از استان های شاخص کشوری است اجرای یکسری از مسایل مرتبط به کشت محصول با ارقام مناسب ضرورت دارد.

او جدای از مسایل مدیریتی مثل مبارزه با علف هرز و آفات و همچنین تغذیه مناسب، یکی از مهمترین اهرم های مدیریتی را استفاده از ارقام مختلف در بذرها دانست که باید باتوجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی از بهترین رقم ها انتخاب شود.

کشت 90 درصدی «پیشگام» در قروه

در واقع یکی از شهرستان هایی که در این حوزه می تواند به چشم آید «قروه» است. شهرستانی که در زمینه تولید گندم سرآمد بوده و مهمترین محصول کشاورزی آن محسوب می شود. به طوری که هم اکنون 12 هزار و 100 هکتار از اراضی آن زیر کشت گندم آبی و 73 هزار هکتار هم زیر کشت گندم دیم بوده و در حال حاضر سومین شهرستان در زمینه تأمین گندم در کردستان است و با اجرای روش «به نژادی مشارکتی» در این منطقه می توان امیدوار بود که کشت این محصول رونق گرفته و با تغییراتی خوب همراه شود.

در این منطقه در حال حاضر میزان 9 هزار و 700 مترمربع از مزارع گندم آبی زیر کشت 7 رقم بذر در 4 لاین شامل «لوکولوس، آنتونیوس، آپاچی، سیروان، پیشگام، حیدری و میهن» در روستای «کامشگران» قرار گرفته و همچنین بخش دیگری از بذرها هم در مرکز تحقیقاتی «قاملو» زیر کشت ارقام مختلف رفته است.

بر همین مبنا رئیس جهاد کشاورزی کردستان به تعیین یکسری از مزارع شهرستان قروه در راستای اجرای پروژه ایران ایکاردا به صورت مشارکتی اشاره کرد. «برای این طرح تعدادی از مزارع شهرستان را تحت عنوان «PVS» تعیین کردیم که مربوط به بذر گندم آبی برای کشت استفاده شده است.»

مطابق اظهارات او باتوجه به اعمال مدیریت ها این مزارع به عنوان واحدهایی برای بازدید کشاورزان بوده تا بتوان برای استفاده از رقم بذر، هم مادری و هم گواهی شده در اختیار کشاورزان قرار داد و هم از نزدیک ببینند عملکرد آن را و انتخاب کنند.

«جعفری» با تأکید بر اینکه این شیوه در دنیا به خوبی جواب داده و در کردستان هم مورد استقبال واقع شده، بیشترین میزان بذر کشت شده در قروه را از نوع «پیشگام» با 90 درصد عنوان کرد.

طرحی برای افزایش بازدهی گندم

طرح های «PVS» یا به نژادی مشارکتی طرح هایی هستند که به منظور توسعه ارقام جدید و لاین هایی که روی آن ها کار شده مورد استفاده قرار گرفته و در نهایت ارقام توسط کشاورزان مقایسه می شوند. معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان ضمن بیان این مطلب طرح به نژادی مشارکتی را عاملی برای افزایش بازدهی گندم به شرط همراهی کشاورزان دانست.

به گفته «ابراهیم روحی» کشاورزان می توانند با ارقام و لاین های جدید در مزرعه آشنا شده و خود اقدام به انتخاب رقم مناسب برای افزایش و پایداری محصول نمایند و با مشارکت بهتر از این ارقام جدید برای تکثیر بذر و فرآوری آن استفاده کنند.

او هدف از اجرای طرح فوق را در این دانست که ضریب نفوذ ارقام جدید در مزارع بالا رود و ارقام بیشتر و جدیدتری به دست کشاورز برسد و همچنین اصلاح و معرفی ارقام پر محصول و در عین حال مقاوم به تنش های محیطی و غیرمحیطی در این طرح مهم است.

«روحی» از اجرای این طرح در زمین های دیم و گندم و جو آبی در شهرستان های مختلف استان خبر داد و افزود: در واقع سعی شده هر رقمی را در شرایطی که بدون تکرار باشد در یک سطح 200 تا 300 مترمربعی کشت و ارقام معرفی شوند.

او ارزیابی نهایی برای طرح به نژادی مشارکتی را منوط به هنگام برداشت محصول دانست و افزود: در این طرح بسیاری از لاین ها هنوز معرفی نشده اند و باید توسط مؤسسه تحقیقاتی کار شود و هنگام برداشت ارزیابی خود را داشت.

همراهی کشاورزان؛ نیاز اصلی

مدیر پروژه ایران ایکاردا به مشکلات پیش رو برای اجرای بهتر این طرح اشاره کرد و گفت: این پروژه نیازمند همراهی کشاورز است و از طرفی برای برداشت هم باید با هماهنگی لازم انجام شود تا اختلالی در آن صورت نگیرد.

مطابق اظهارات «ابراهیم روحی» ارقام کشت شده از نوع خوبی بوده و تراکم مناسبی دارند و با توجه به بارندگی ها و شرایط سخت سال جاری می توان در بعضی از لاین ها برای کشت حساب باز کرد.

او معرفی طرح به کشاورزان را ضروری خواند و تصریح کرد: اصل این است که کشاورزان این طرح را ببینند و به نظر من برنامه ای با عنوان روزهای مزرعه انتخاب شوند تا بازدید از نمونه های کشت شده صورت گیرد و استقبال از آن بالا رود.

طرحی در راستای حفاظت از تنوع زیستی

برنامه به نژادی تکاملی مشارکتی، تلاشی است در جهت پویاتر کردن روند حفاظت از تنوع زیستی در محل با ترکیب مشارکت و تکامل. یکی از راه های مناسب برای بهره گیری از توان سازگاری مداوم توده های تکاملی، استفاده از این توده ها به عنوان منابع تهیه ارقام جدید سازگار با شرایط در حال تغییر کشاورزی و شرایط اقلیمی است.

باید گفت اجرای برنامه به نژادی مشارکتی نمونه ای موفق از غلبه بر موانع و کمبو دهای بخش کشاورزی به شمار می آید. در این طرح ها، روشی ایجاد و توسعه داده شده که بر اساس آن در زمانی کوتاه تعداد زیادی از کشاوزان به حجم وسیعی از تنوع زیستی دسترسی پیدا می کنند. کشاورزان مشارکت کننده در فرآیندهای به نژادی مشارکتی، با رسیدن به درک بهتری از تنوع زیستی به جای استفاده از بذرهای یکنواخت، توده های مخلوط ارقام کشاورزی را ترجیح داده و به کشت توده های تکاملی یا مخلوط ارقام با تنوع زیستی گسترده اقدام می کنند.

در مجموع می توان چنین نتیجه گیری کرد که ارقام معرفی شده کنونی قابلیت مناسبی برای افزایش سطح تنوع ژنتیکی گندم در دیم زارهای کردستان را دارا بوده که این توسعه تنوع ژنتیکی کلید اصلی پایداری در دیم زارهای استان و کشور محسوب می شوند./