مقدمه:
مصرف غلات توسط انسان، در مراحل ابتدایی به صورت دانه بو داده شروع گردیده و سپس مراحل تکاملی خود را به شکل خمیر و نان مسطح و نازک طی نمود و امروزه در فرم نان حجیم و متخلخل نقش عمده ای را در تغذیه به عهده دارد. مراحل تهیه شامل خرد کردن دانه، اختلاط اندوسپرم نرم وریز شده با آب که در نهایت منجر به تولید خمیر و پخت آن بر روی آتش گردید. این اولین نان به شکل امروزی بود که اثر سیرکنندگی بیشتری نسبت به دانه خام داشت. امروزه وقتی سخن از ۶ هزار سال تاریخ نان به میان می آید، در واقع منظور مصرف غلات به صورت اعم می باشد در حالی که نان تهیه شده با خمیرترش یا مخمر نتیجه ابتکار غیرمنتظره ای بوده است. در افسانه ها آمده که نانوای فرعون به دلیل فراموشی خمیر مانده و ترش شده را به خمیر اضافه می نماید که در نتیجه آن، کیفیت نان بهبود قابل ملاحظه ای پیدا نمود که این مقدمه ای برای استفاده از خمیرترش گردید. تهیه نان با استفاده از خمیرترش و به صورت نازک و مسطح سبب شد که در اثر خمیر، نان حاصل پوک و از حالت سفت و سختی خارج و قابلیت جویدن بهتری پیدا نماید. از این برهه صدها سال گذشت تا در اثر پیشرفت و توسعه صنعت مخمرسازی نان های حجیم متخلخل امروز بوجود آمد.

نان محلی پَپِگ:

انسان های اولیه برای تهیه آرد از گندم  (از غلات) دانه ها را بین سنگ ثابت و سنگی که به وسیله دست نگهداری و بر روی دانه ها فشرده و غلتانده می شد خرد می کردند. مصری ها در ۲ هزار سال قبل از میلاد مسیح از نوعی آسیاب سنگی برای آرد کردن استفاده می نمودند که متشکل از یک سنگ دایره ای شکل که سنگ دایره ای شکل دیگری بوسیله دست بر روی سنگ پایین چرخانده می شد. از این نوع آسیاب سنگی هنوز هم در بعضی از خانه های قدیمی و دروستا های ایران وجود داشته و استفاده می شود. در ایلام نیز این آسیاب دستی که متشکل از یک سنگ ثابت زیرین و یک سنگ متحرک بود در زندگی شهری – روستایی و عشایری جایگاه ویژه ای داشته و یکی از ابزار و وسایلهای ضروری زندگی به شمار می آمد.

تعریف نان در سراسر دنیا، یک غذای اصلی محسوب می‌شود و طبق تعریف نان به آن دسته از غذاها اطلاق می‌شود که از خمیر نمودن ماده اصلی آرد و مایه خمیر و ترکیب آن‌ها با آب یا سرخ کردن خمیری که متشکل از آرد و آب است، تهیه می‌شود. در بیشتر خمیرها نمک هم لازم است و معمولاً از یک ماده برای ور آمدن خمیر نان استفاده می‌کنند. تولید گندم که اخیرا در کشور ما به خودکفایی رسیده است، حمل آن و تبدیل آن به آرد، توزیع آرد و مواد اولیه دیگر و پخت نان، مختصری از مراحلی است که برای رسیدن نان به مردم انجام می‌پذیرد. در تهیه نان به غیر از نمک، مخمر، روغن، آب، برخی ادویه جات و گاهی از انواع غلات استفاده می‌کنند و انواع بسیار متفاوتی نان را عرضه می‌نمایند. معمولاً از آرد گندم خمیری تهیه می‌کنند که به کمک خمیر مایه، ور می‌آید و حجمش زیاد می‌شود و در نهایت درون تنور یا فر آن را می‌پزند.

مردم هر استان با توجه به مواد اولیه‌ی بومی و ذائقه‌ی مردم ساکن در آن منطقه، به طبخ و تهیه‌ی نان‌های محلی و سنتی خود اقدام می‌کنند. یکی دیگر از نان های سنتی و قدیمی استان زیبای ایلام، نان پَپِگ نام دارد که مخصوص استان ایلام است. مردان و زنان  ایلامی با ترکیب نمک، آرد، پیاز و آب خمیری نسبتا پهن و بزرگی درست کرده و آن را زیر خاکستر ذغال قرار می‌دهند. بعد از چند دقیقه نان پپگ تهیه می‌شود. طعم این نان سنتی بسیار لذیذ و منحصر به فرد است.

بیشترین کاربرد نان پپگ در اوایل فصل پاییز و بهار به صورت سمبلیک و معمولا در زمان طبیعت گردی پخته می شود همچنین در منازل مختلف مردم استان اعم از روستایی و شهری بوده که مایحتاج زندگی روزمره خود را با آرد کردن گندم توسط آسیاب دستی تا دهه شصت ادامه داشت به ویژه در دوران دفاع مقدس بدلیل مهاجرت مردم و پناه بردن به کوه و دشتهای اطراف استان و کمبود امکانات از این آسیاب استفاده و نان محلی پپگ از آرد بلوط و گندم پخت می کردند.

تاریخچه و قدمت:

انسان های اولیه برای تهیه آرد از گندم  (از غلات) دانه ها را بین سنگ ثابت و سنگی که به وسیله دست نگهداری و بر روی دانه ها فشرده و غلتانده می شد خرد می کردند ...
در استان تاریخ استفاده از آسیاب دستی به هزاره ششم ق. م می رسد که نمونه های آن در تپه علی کش و چغا سفید و چغا آهوان هزاره هفتم ق. م و چغا گلان هزاره نهم همچنین در قرون اولیه اسلامی در شهر تاریخی سیمره و قلعه جهانگیر آباد در دوران پهلوی وجود دارد. که ابتدا به صورت ساطوری و کوبه ای بوده سپس به شکل تخت زیرین و کوبه و بعدها به شکل هاون و سپس به شکل آسیاب دستی در آمده است که نشان از قدمت و اصالت در تاریخ و تمدن استان ایلام دارد.

نان یکی از قدیمی‌ترین غذاهایی است که بشر آنرا تهیه نموده است و تاریخچه آن به اواخر عصر حجر بر می‌گردد. آن زمان بود که برای اولین بار، دانه غلات را با آب مخلوط کرده و سپس خمیر به دست آمده را می‌پختند. در دوران یونان باستان، تهیه نان یکی از مهمترین قسمت‌های آشپزی محسوب می‌شد که البته، چون در مراسم مذهبی استفاده می‌گردید، از اهمیت مذهبی هم برخوردار بود. اولین کوره بسته برای پخت غذاها از جمله نان را هم به احتمال زیاد یونانی‌ها ساختند. نان به عنوان یک کالای ضروری و قوت روزانه مصرفی مردم مورد توجه بسیار زیادی است که از این رو بحث تولید و توزیع آن هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در تاریخ اروپا، حداقل از قرن ۱۰۰۰ قبل میلاد مسیح، نان به عنوان غذای اصلی به چشم می‌خورد. از سال ۱۹۱۲ بود که نان‌های ورقه شده تهیه شد. ابتدا هیچ کس از این دسته نان‌ها استقبال نمی‌کرد، چون تصور افراد این بود که نان ورقه شده، زود بیات می‌شود. اما از سال ۱۹۲۸ میلادی، نان‌ها را برش زده و سپس بسته بندی می‌نمودند. از آن زمان، این ابتکار مورد استقبال مردم قرار گرفت. نان‌های مسطح، فوق‌العاده ابتدایی هستند. بشر وقتی خواست نان تهیه کند به روش مسطح آن را تولید کرد.

اما در خصوص نان پپگ که در میان مردم کرد زاگرس نشین بویژه ایلام یکی از غذاهای فوری و مقوی عشایر و کوچ نشینان بوده که در زمانهای دور از آرد بلوط تهیه می گردید این آرد از خشک کردن بلوط و جداسازی مواد تلخ آن به نام جَفت توسط خواباندن در آب سپس خشک کردن و آسیاب نمودن توسط دس هر (آسیاب دستی) یا بردولگ (سنگ غلتکی) به عنوان آرد مصرفی خانواده ها با اضافه کردن نمک در زیر خاکستر تهیه می گردید و بعدها با تولید گندم و آرد و اضافه نمودن پیاز، زردچوبه، نمک و ادویه به عنوان یک نان خوشمزه و پر طرفدار در بین مردم ایلام شناخته شده است.

تاثیر موضـوع مطرح شـده بر مـوارد اجتماعی، اقـتصادی، فرهـنگی، جغرافـیایـی، کالبدی و...

از بعد اقتصادی هزینه ساخت این نوع نان بسیار مقرون به صرفه بوده که بیشتر در بهار زمانی که مردم از فضای طبیعت جهت تفریح و طبیعت گردی استفاده می کردند، پخت می شود و در ایام تعطیلات نوروز جهت فروش به گردشگران داخلی و خارجی پخت و مورد استفاده گردشگران به عنوان سوغات قرار می گیرد. از بعد اجتماعی این نان خودکفایی خانواده ها و رفع احتیاجات روزمره و ضروری زندگی را بیان می کند و باعث شور و نشاط در خانواده ها از قدیم تا کنون بوده است. ازبعدفرهنگی این نان اهمیت بسیاری دارد چرا که ساخت آن نشان بر تمدن ایلام و استفاده بهینه از آرد و نان در گذشته تا کنون بوده، همچنین استفاده بهینه از طبیعت در زندگی روزمره که با توجه به تاریخچه استفاده از نان ریشه در تاریخ وفرهنگ منطقه داشته ونشان از غنای فرهنگی استان ایلام می باشد.

آسیب شناسی:

از مواردی که بعنوان عامل تهدیدکننده این موضوع به شمار می رود:

۱- پیشرفت تکنولوژی و عدم علاقه نسل حاضر به مصرف نانهای سنتی  و وابستگی به نانهای فانتزی 

۲- فراموشی این نوع نان سنتی و عدم توجه محققان و رسانه ها به این موضوع جهت حفظ سنتها وآداب و رسوم قدیمی

۳- افزایش رفاه عمومی با توجه به صنعتی شدن انواع محصولات به ویژه نان.

پیشنهادها دربـاره راهـکارهای حفـاظت شامل شناسایی، مستندسازی، تحقیق، حفظ وضع موجود، حمایت، ترویج، ارتقاء و احیاء جهت کلیت موضوع و ابزار و اشیاء و مکان های وابسته

۱- حمایت از پایان نامه های دانشجویی مرتبط با موضوع جهت بررسی بیشتر
۲- تشویق دانشجویان و دانش آموزان به تحقیقات میدانی درمورد نانهای سنتی و تاریخچه آن در استان ایلام
۳- چاپ کتاب و مستند سازی