به گزارش کردپرس، نعمان کورتولموش، رئیس پارلمان ترکیه از حزب حاکم عدالت و توسعه یا (AKP)، در 11 نوامبر، از پیشنهاد ماه اکتبر دولت باغچه لی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه برای رسیدگی به تنش های طولانی مدت دولت ترکیه با  حزب کارگران کردستان ترکیه یا پ.ک.ک حمایت کرد. پ.ک.ک یک گروه ستیزه جوی چپگرا است که در دهه 1980 و در واکنش به ممنوعیت هویت زبان کردی و توسط دولت ترکیه، تأسیس شد.

باغچه لی چند هفته قبل پیشنهاد کرده بود که عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب غیرقانونی اعلام شده پ.ک.ک، در ازای اعلام پایان شورش این گروه، از حبس ابد رها شده و همچنین اجازه سخنرانی در پارلمان ترکیه را داشته باشد. کورتولموش در بیانیه خود تأکید کرد که «مکانی که همه این مذاکرات باید انجام شود، مجلس ملی ترکیه، پایگاه اراده ملی است. امیدوارم وارد دوره ای شویم که در آن سخنی از تروریسم به میان نیاید و تروریسم ریشه کن شود.»

بیانیه کورتولموش تاکید کرده که ممکن است حمایت گسترده‌تری از سوی دولت، از روندی که در ابتدا توسط باغچه لی، رئیس MHP بیان شده بود، صورت بگیرد. باغچه لی در جریان اظهارات اولیه خود، با نمایندگان حزب برابری و دموکراسی خلق ها (DEM) جنبش سیاسی طرفدار کردها نیز دست داد. این در حالی است که او در گذشته بارها خواستار تعطیلی حزب سلف DEM یعنی حزب دموکراتیک خلقها و مخالفت با روند صلح بین ترکیه و پ.ک.ک شده بود. پس از سخنرانی باغچه لی، خانواده اوجالان برای اولین بار از مارس 2020 اجازه ملاقات با او را پیدا کردند و اوجالان نیز اعلام کرد که آماده ایفای نقش برای یافتن راه حل است. با این حال، اندکی بعد، ممنوعیت ملاقات سه ماهه جدیدی برای اوجالان وضع شد.

با این وجود، پیشنهاد باغچه لی - به ویژه از طرف MHP که اتحاد جمهور با حزب عدالت و توسعه را در سال 2018 تشکیل داد و در گذشته همیشه سیاست سختگیرانه ای در قبال پ.ک.ک از جمله اعدام اوجالان در سال 2007 داشت، بحث های زیادی در ترکیه به راه انداخته است. اردوغان (و پ‌ک‌ک) در سال‌های اولیه ریاست‌جمهوری او روند مشابهی را دنبال کرده بودند اما این تلاشها در سال 2015 فروپاشید و منجر به درگیری‌های جدید بین دولت ترکیه و پ‌ک‌ک شد. نچیروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان در اکتبر 2024 در کنفرانس MERI در اربیل خاطرنشان کرد که این آغاز یک روند جدید خواهد بود و افزود که اظهارات مقامات دولت ترکیه امیدوارکننده است. بارزانی گفت: «آنها نشان دادند که روندی در حال انجام است و به مسائل موجود رسیدگی خواهد شد.» رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در 30 اکتبر از این پیشنهاد استقبال کرد اما تاکید کرد که درخواست باغچه لی متوجه  نیروهای پ.ک.ک در عراق و سوریه نیست و از کردها خواست که پیشنهاد باغچه لی را بپذیرند.

انگیزه های پیش قدم شدن آنکارا برای صلح با پ.ک.ک

انگیزه های ترکیه برای آشتی چندگانه است. اولین مورد، توقف خشونت سیاسی در حال فوران است که مشخصه این درگیری است. به گزارش گروه بین الملل بحران، از 20 جولای 2015، 7119 نفر در درگیری ها یا حملات در ترکیه و شمال عراق کشته شده اند. این تلفات جنگ شامل کشته شدن 639 غیرنظامی، 1491 نیروی امنیتی ترکیه، 226 فرد ناشناس و 4763 جنگجوی پ.ک.ک است. علاوه بر این، حملات اخیر، این درگیری را به بخشی از دغدغه افکار عمومی  در ترکیه تبدیل کرده است. پ‌ک‌ک مسئولیت حمله انتحاری بی‌سابقه‌ای را به ساختمان اداره کل امنیت، بلافاصله قبل از آغاز نشست پاییزی مجلس بزرگ ملی، برعهده گرفت. آنها همچنین مدعی حمله در 22 اکتبر 2024 به یک شرکت دفاعی ترکیه شدند.

با این حال، آشتی ممکن است ناشی از ملاحظات سیاسی نیز باشد. اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در 11 نوامبر، برای اولین بار اعلام کرد که به شرط خواست مردم، برای حضور در انتخابات بعدی کشور که برای 7 می 2028 برنامه ریزی شده است، و در پی درخواست های خود باغچه لی برای اصلاح قانون اساسی، آماده است. وی گفت: تا زمانی که خداوند به ما حیات عطا کند و ملت ما رضایت دهد، ما به خدمت به کشور و ملت ترکیه ادامه خواهیم داد. از آنجایی که اردوغان در حال حاضر بر اساس قوانین ترکیه واجد شرایط نامزدی برای یک دوره دیگر نیست، نامزدی آینده وی مستلزم اصلاح قانون اساسی با رای سه پنجم اکثریت پارلمان است تا اصلاحیه به همه پرسی یا اکثریت دو سوم برای تصویب مستقیم گذاشته شود. ائتلاف فعلی حزب عدالت و توسعه دارای 321 کرسی است و بنابراین برای ارائه اصلاحیه قانون اساسی، به حداقل 39 رأی از مخالفان نیاز دارد.

تعدادی از تحلیلگران بر این باورند که باغچه لی در تلاش است تا حمایت کردها را برای تغییر قانون اساسی جلب کند.

بکر آیدوغان روزنامه نگار ترک ساکن اربیل گفت: اولین دلیلی که در مورد پیشنهاد تعجب آور به اوجالان به ذهن می آید، این است که باغچه لی ممکن است قصد داشته باشد کردها را در کنار خود قرار دهد و CHP  یا حزب جمهوری خلق را به حال خود رها کند تا اردوغان بتواند دوباره به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود.

HDP در انتخابات شهرداری ها در 2019 از CHP حمایت کرد و به آنها کمک کرد کنترل استانبول و آنکارا را از حزب عدالت و توسعه بگیرد. HDP در سال 2023، آشکارا از کمال قلیچداراوغلو برای ریاست جمهوری ترکیه حمایت کرد. مقامات ترکیه همچنین احمد اوزر، شهردار CHP در اسنیورت استانبول را در 31 اکتبر دستگیر کردند و یک قیم یا منصوب دولت را جایگزین وی کردند.   DEM پارتی یا همان HDP سابق با حزب CHP در اسنیورت همکاری کرده بود و به احتمال زیاد دولت موقعیت او را برای ایجاد اختلاف بین CHP و حزب DEM هدف قرار داد. اوزگور اوزل، رهبر CHP نیز از برکناری این سه شهردار کُرد انتقاد کرده است.

دلیل دیگر می تواند رفع تنش داخلی باشد که آنکارا از تشدید آن با توجه به بی ثباتی منطقه بیم دارد. آیدوغان افزود: آنکارا می خواهد جبهه داخلی خود را در برابر پیامدهای احتمالی جنگ اسرائیل و ایران تقویت کند. ترکیه از ترس اینکه اسرائیل بتواند در نهایت بر بازیگران کُرد به ویژه بر پ‌ک‌ک نفوذ بیشتری داشته باشد، پ‌ک‌ک را هدف آسانی یافته و به‌دنبال حل این موضوع است.

مهمت گورسس، مدیر مطالعات سیاسی کرد در دانشگاه فلوریدا مرکزی نیز بر اهمیت در نظر گرفتن تغییرات منطقه‌ای بزرگتر در ارزیابی پیشنهاد باغچه لی تأکید کرد. از آنجایی که منطقه تحولات قابل توجهی را تجربه می کند، ممکن است اهمیت استراتژیک کردها افزایش یابد. این تغییر می‌تواند قدرت‌های مختلف منطقه‌ای و جهانی را به تعمیق تعامل خود با جمعیت‌ کرد در این منطقه سوق دهد. گورسس گفت: علاوه بر این، هرگونه رویارویی مستقیم یا غیرمستقیم بین اسرائیل و ایران می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای کردها در منطقه ای بزرگ‌تر ایجاد کند.

به نظر می رسد اظهارات اخیر اردوغان در مورد پویایی های منطقه ای با این دیدگاه همخوانی دارد. اردوغان در توضیح پیشنهاد 12 اکتبر باغچه لی گفت: « برقراری صلح در داخل، با توجه به منطقه محاصره شده توسط سازمان های تروریستی و در میانه تنش در عراق، جنگ داخلی در سوریه و وحشیگری اسرائیل، مهم است.»

گیدئون سار، وزیر امور خارجه جدید اسرائیل، احتمالاً با سخنرانی اخیر خود این نگرانی ها را تقویت کرده است زیرا او گفت که کشورش باید به عنوان «متحدان طبیعی» به کردها و دیگر اقلیت های منطقه ای نزدیک شود. اگرچه بعید است که پ‌ک‌ک - که جنگ اسرائیل علیه حماس در غزه را «نسل‌کشی» نامیده و در سال 1982 علیه اسرائیل در لبنان جنگیده - به دنبال کسب حمایت از اسرائیل باشد. با این وجود، ممکن است آنکارا نگران دست‌اندازی احتمالی اسرائیل به جمعیت کرد این کشور باشد. زبیر آیدار، یکی از اعضای ارشد پ‌ک‌ک، در مصاحبه‌ای در 14 نوامبر اظهار داشت که پ‌ک‌ک به قضیه این طور نگاه نمی کند.

سرکوب به موازات نزدیک شدن به کردها

علیرغم پیام‌های آشتی‌جویانه آنکارا، دولت ترکیه سیاست‌های خود را نسبت به حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها (DEM) که 57 کرسی از 600 کرسی در مجلس بزرگ را ترکیه دارد، تغییر نداده است. حزب DEM جانشین HDP (حزب دموکراتیک خلق ها) است. HDP برای دور زدن خطر بالای تعطیل شدنش توسط دادگاه قانون اساسی ترکیه قبل از انتخابات عمومی در ماه مه 2023، تحت عنوان DEM پارتی در این انتخابات شرکت کرد. در گذشته چندین حزب طرفدار کردها، به دلیل تصور آنکارا مبنی بر داشتن روابط سازمانی با PKKممنوع الفعالیت شده اند. دم پارتی ارتباط با پ‌ک‌ک را رد کرده و همچنین حمله آنکارا را محکوم کرده است.

دولت ترکیه در اوایل ماه جاری، سه شهردار کرد را برکنار کرد و به جای آنها معتمدان منصوب دولت در ماردین، باتمان و حلفتی را جایگزین کرد. بر اساس گزارش‌ها، ترکیه همچنین در حال برنامه‌ریزی برای تحقیق در مورد ارتباط ادعایی 37 شهردار منتخب با PKK است. این سرکوب ها پس از حمله پ ک ک به مقر یک شرکت دفاعی کلیدی در آنکارا انجام شد که در آن پنج نفر کشته شدند. ارتش ترکیه پس از این حمله، حملات هوایی را در سوریه و عراق انجام داد. در همین حال رهبران ارشد کرد عراق، حمله در آنکارا را محکوم کردند.

اما دست‌کم برخی از سیاستمداران کرد در مورد نیت صادقانه ترکیه برای ایجاد صلح تردید دارند. عبدالله دمیرباش، شهردار سابق کرد شهرداری سور در شهر دیاربکر گفت که «این اقدامات در خدمت روند [صلح] احتمالی نیست. اگر این روند درست و صادقانه است، پس باید انزوای تحمیل شده بر آقای اوجالان برداشته شود.» وی همچنین خواستار آزادی سیاستمداران کرد زندانی و برکناری معتمدان دولتی شد.

علاوه بر این، هیچ اتفاق نظری در مورد چگونگی پاسخ به اقدامات اخیر وجود ندارد. در حالی که DEM به طور کلی از درخواست های باغچه لی استقبال کرده است اما پ.ک.ک تاکنون به این پیشنهاد پاسخ منفی داده است. جمیل بایک، یکی از بنیانگذاران پ.ک.ک، تاکنون پیشنهاد باغچه لی را جدی نگرفته و مدعی است که انگیزه دولت ترکیه از نگرانی دولت ترکیه از تحولات اخیر منطقه نشآت گرفته و نیت واقعی برای صلح با کردها وجود ندارد. بر اساس تحلیل نشریه میدل ایست آی، باغچه لی در نظر دارد از احمد ترک، سیاستمدار کهنه کار کرد ترکیه به همراه اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، برای دور کردن حزب دم پارتی از رهبران پ.ک.ک در اقلیم کردستان استفاده کند.

باغچه لی در این زمینه، نقشی غیرمعمول ایفا کرده است. او درخواست آشتی خود را در روز 5 نوامبر و در پی گزارش‌هایی مبنی بر ادامه تحقیقات شهرداری‌های DEM و ابراز مخالفت با برکناری احمد ترک، شهردار کهنه‌کار کرد ماردین از سمت خود تکرار کرد. او یک هفته قبل هم در یک ضیافت «شام صلح» برای پایان دادن به اختلافات خانوادگی بین دو خانواده کرد، از پیشینه سیاسی رقیب با مقامات دولت ترکیه صحبت کرده بود.

علاوه بر این، اردوغان در 10 نوامبر، با اشاره به گفتگو با دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا درباره خروج احتمالی نیروهای آمریکایی از سوریه، اعلام کرد که ترکیه ممکن است حمله جدیدی را در شمال سوریه برای ایجاد مناطق امن در امتداد مرز خود آغاز کند. تنش در روابط ایالات متحده و ترکیه ناشی از حمایت دیرینه ایالات متحده از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) است. در حالی که هر دو کشور پ‌ک‌ک را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده اند، آنکارا نیروهای دموکراتیک سوریه را شاخه‌ای از سازمان‌های تروریستی می‌داند و بنابراین، آن را یک سازمان تروریستی اوابسته به پ.ک.ک دانسته است. ایالات متحده ارتباط بین SDF و PKK را رد کرده است. نکته قابل توجه، آرام کردن تنش های داخلی با اقلیت کرد ترکیه می تواند اثرات مثبتی بر روابط بین نیروهای دموکراتیک سوریه و ترکیه داشته باشد.

تأثیر انتخابات ایالات متحده

کسانی که نتایج انتخابات ایالات متحده را زیر نظر دارند، فضایی برای خوش بینی محتاطانه در مورد آشتی ترکیه و پ ک ک پیدا کرده اند. روند صلح جدید می تواند از سیاست های ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا در خاورمیانه با هدف توقف جنگ ها حمایت کند؛ هدفی که در سخنرانی پیروزی او نیز بیان شد.

جوئل ریبورن - اولین فرستاده دولت ترامپ در سوریه -که اکنون در تیم انتقالی شورای امنیت ملی حضور دارد - در سال 2023 استدلال کرد که ایالات متحده باید راه حلی را برای پایان درگیری ترکیه و پ ک ک که به بی ثباتی در عراق، سوریه و جنوب ترکیه دامن می زند، دنبال کند. از سوی دیگر، پروفسور گرگس خاطرنشان کرد که ترامپ می تواند مانند دوران قبلی ریاست جمهوریش در سال 2019، به دولت ترکیه برای حمله به شمال سوریه چراغ سبز نشان دهد. روابط دو کشور و یا موفقیت در ایجاد صلح، «در درجه اول به موضع ترامپ در قبال روژاوا (کردهای سوریه) و واکنش آنکارا به آن بستگی دارد.»

چنگیز چاندار، نماینده حزب برابری و دموکراسی در دیاربکرهشدار داد که با توجه به تلاش‌های ناموفق متعدد در گذشته، وقتی نوبت به روند صلح مربوط به کردها در ترکیه می‌رسد، باید بیش از حد محتاط بود. با این وجود، او بسیار محتاطانه خوشبین به نظر می‌رسد: او گفت: « با این حال می توانیم با باغچه لی، ملی‌گرای سرسخت که همیشه با دولت در سایه مرتبط شناخته می‌شود، برای تحقق این روند همراه باشیم. ممکن است [تلاش های آشتی جویانه] از درون اخراج شهرداران بیرون اید و یا دوره ریاست جمهوری اردوغان را تمدید کند، اما مسئله خیلی فراتر از اینهاست. با این حال، باید محتاط باشیم، صبر کنیم و منتظر بمانیم.»

نتایج بالقوه

روند موفقیت آمیز صلح ترکیه و پ‌ک‌ک می‌تواند تنش‌ها بین ایالات متحده و ترکیه بر سر حمایت ایالات متحده از نیروهای دموکراتیک سوریه را کاهش دهد و به واشنگتن این فرصت را بدهد تا روابط خود را با ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه تقویت کند. در نتیجه، ایالات متحده می‌تواند بیشتر بر تلاش‌های ایجاد ثبات در سوریه، مبارزه با تروریسم و ​​مدیریت  بهتر مناطقی مانند دیرالزور تمرکز کند. در جریان روند صلح قبلی، صالح مسلم و الهام احمد، رهبران کرد سوریه برای گفتگو با مقامات ترکیه، از آنکارا دیدن کردند. روند صلح همچنین می تواند تهدیدهای نظامی ترکیه علیه شمال شرق سوریه را که عملیات ضد داعش نیروهای SDF را تضعیف کرده است، متوقف کند. حملات پهپادهای ترکیه همچنین منجر به کشته شدن رهبران SDF در شمال شرق سوریه و آسیب قابل توجهی به زیرساخت های انرژی و نفت شده و آب و برق میلیون ها نفر را مختل کرده است. ترکیه در سال 2016 چندین حمله نظامی انجام داده است.

این تحول همچنین می تواند روابط اقتصادی و فرامرزی بین دولت اقلیم کردستان و اداره خودگردان کردی به رهبری کردها در سوریه را که ترکیه تاکنون با آن مخالفت کرده است، بهبود بخشد. شروع روند جدید صلح همچنین می‌تواند وضعیت امنیتی در شنگال را که ترکیه در این منطقه به گروه‌های ایزدی محلی تحت حمایت پ‌ک‌ک ضربه زده و بازگشت ایزدی‌ها را به تعویق انداخته بهبود بخشد. علاوه بر این، موفقیت روند صلح می‌تواند جبهه مخالفان سوری-کرد-ترکیه را تقویت کند. ترکیه در گذشته با هرگونه روابط بین مخالفان سوری و گروه های وابسته به نیروهای دموکراتیک سوریه مخالف بوده است. صلح میان ترکیه و پ.ک.ک می تواند روابط آمریکا و ترکیه را نیز تقویت کند.

منبع: اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه

نویسنده: ولادیمیر وان ویلگنبرگ