به گزارش کردپرس، بحران سیاسی عمیقی در منطقه اقلیم کردستان در شمال عراق وجود دارد. دنبال کردن اخبار این منطقه این نگرانی را ایجاد می کند که آیا ممکن است این بحران از کنترل خارج شود. بیم آن می رود که بحران بار دیگر به درگیری بین کردها تبدیل شود. نگاهی به وضعیت کنونی این منطقه خالی از لطف نیست.

بحران سیاسی بین دو حزب بزرگ سیاسی اقلیم کردستان یعنی حزب دمکرات کردستان (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) همچنان ادامه دارد. بارزترین بخش این درگیری، اختلاف نظر بر سر نامزد پست ریاست جمهوری عراق است. در حالی که اتحادیه میهنی کردستان برهم صالح را پیشنهاد کرده است، حزب دمکرات کردستان با معرفی نامزد خود به نام ریبر احمد، او را به چالش کشیده است. دو بار تلاش برای رای گیری در مجلس، به دلیل حد نصاب نرسیدن تعداد نمایندگان شکست خورد.

ریاست جمهوری عراق منصبی است که طبق قانون اساسی مصوب سال 2005 به یک سیاستمدار کرد و به طور دقیق تر به نامزد اتحادیه میهنی کردستان می رسد. اولین کسی که این پست را اشغال کرد، جلال طالبانی، بنیانگذار و رهبر تاریخی فقید اتحادیه میهنی بود. در مقابل، در توافقی که طالبانی با مسعود بارزانی انجام داده بود، پست ریاست دولت اقلیم کردستان به حزب دمکرات کردستان واگذار شد. در حال حاضر، درگیری بین دو حزب کردی پیامدهای گسترده ای داشته و تمام نهادهای سیاسی عراق از جمله تشکیل دولت جدید را فلج کرده است.

محمود محمد، یکی از اعضای دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان و سخنگوی این حزب به من گفت: «چیزی که اتحادیه میهنی کردستان باید بداند این است که آنها نماینده نیمی از کردستان نیستند. آنها فقط نماینده تعداد آرایی هستند که در انتخابات گذشته دریافت کردند. وقتی نوبت به تصمیم گیری و توزیع پست ها می رسد، نیمی از پستها را می خواهند.» آخرین انتخابات اقلیم کردستان در سال 2018 برگزار شد که حزب دموکرات کردستان 45 کرسی و اتحادیه میهنی 21 کرسی از 111 کرسی پارلمان را به دست آوردند.

درباز رسول، یکی از چهره‌های برجسته اتحادیه میهنی کردستان است. او همچنین فرزند ژنرال پیشمرگ معروف کوسرت رسول است که نیروهای چریکی را در جریان قیام سال 1991 علیه صدام حسین وارد اربیل و کرکوک کرد. درباز رسول درباره تنش میان حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان گفت: «آنها توافقاتی را که به دست آمده اجرا نمی کنند» وی افزود: «نسل پیشمرگه با نسل جدیدی از رهبران جایگزین می شود، اما حزب دمکرات کردستان همچنان تحت کنترل نسل قدیم است». وی افزود: «خانواده در همه جا اهمیت دارد اما بدون داشتن نهادهای قوی نمی توان مملکتی را اداره کرد.»

با این حال، یکی از مقامات بلندپایه دولت اقلیم کردستان که مایل به ذکر نامش نبود، به من گفت: «با به حاشیه راندن حزب اتحادیه میهنی کردستان، وضعیت موجود زیر سؤال می‌رود و هیچ‌کس از این وضعیت نفعی نمی برد».

اگرچه حزب دمکرات کردستان بر اربیل و دولت اقلیم کردستان تسلط دارد اما اتحادیه میهنی کردستان هم متحدان قدرتمندی در بغداد دارد. هنگام گفتگو با رهبران اتحادیه میهنی کردستان، این تصور وجود دارد که میدان دید سیاسی آنها گسترده تر از سیاست محدود کردها است و شامل موازنه قدرت در بغداد هم می شود. سعدی احمد پیره، یکی از رهبران قدیمی اتحادیه میهنی کردستان به من یادآوری کرد: «مشارکت کردها در نهادهای کلیدی عراق تنها 20 درصد است». او همچنین ابراز تاسف کرد که نهادهای دولتی عراق آنقدر ضعیف شده که می توان گفت که «عراق اکنون دولتی ندارد».

تنش با پ ک ک

آیا تنش های سیاسی میان حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان می تواند جدی تر می شود؟ ترس از تشدید تنش میان این دو حزب، با توجه به بروز جنگ داخلی بین کردها در دهه 1990 وجود دارد.

با این حال، امروز رهبران کرد وجود چنین خطری را انکار می کنند. سعدی احمد پیره گفت: «ما نباید همان اشتباه را دوباره تکرار کنیم». محمود محمد نیز همین نظر را بیان کرد و گفت: امروز «ما در وضعیت اجتماعی و سیاسی سابق نیستیم. ما در شرایطی نیستیم که بخواهد درگیری وجود داشته باشد.»

با این حال، تنش بین حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان تنها عامل نگرانی نیست. تنش های فزاینده ای دیگری هم وجود داشته و حتی ترس از درگیری گسترده میان پیشمرگه های حزب دموکرات کردستان و چریک های پ.ک.ک نیز وجود دارد. این نگرانی به ویژه پس از درگیری های ژوئن 2021 که منجر به کشته شدن نیروهایی از هر دو طرف شد، گویای واقعیت است.

تنش بین حزب دمکرات کردستان و پ‌ک‌ک تأثیر منفی بر روابط بین دولت اقلیم کردستان عراق و نهاد تحت رهبری کردها در سوریه که رسماً به عنوان «اداره خودگردان شمال شرق سوریه» شناخته می‌شود، داشته است. گذرگاه مرزی سمالکا – پل متحرک بر روی رودخانه دجله – برای چندین ماه بسته شد و در حال حاضر فقط سه روز در هفته و فقط برای افراد دارای مجوز خاص (امدادگران خارجی، دلایل پزشکی و غیره) باز است.

نیاز بارزانی، رئیس سیاست خارجی و دیپلماسی در نهاد ریاست اقلیم کردستان به من گفت: «پ‌ک‌ک بهانه مداخله ترکیه در عراق و سوریه فراهم می‌کند». بسیاری از دیگر مقامات اقلیم کردستان نیز عقیده دارند حضور پ.ک.ک در اقلیم کردستان بهانه خوبی برای اجرای سیاستهای تهاجمی ترکیه و سرمایه گذاری بیشتر در بخش نظامی این کشور، با وجود بحران اقتصادی ترکیه فراهم کرده است.

تنش‌های حزب دموکرات کردستان و پ‌ک‌ک نتیجه عملیات نظامی مستمر ترکیه در داخل خاک اقلیم کردستان عراق است. ارتش ترکیه از سال 2015 که توافق آتش‌بس بین دولت ترکیه و پ‌ک‌ک شکست خورد و چرخه جدیدی از خشونت را بوجود آمد، توانسته چریک‌های کرد را از شهرهای بزرگ بیرون براند. اغلب این موفقیت به قیمت تخریب مناطق شهری مانند دیاربکر به دست آمده است. امروزه توانایی پ ک ک برای انجام عملیات نظامی بزرگ در داخل ترکیه بسیار کاهش یافته است. حتی برخی از کارشناسان نظامی می گویند که پ ک ک از ترکیه بیرون رانده شده است.

علیرغم موفقیت های اخیر ارتش ترکیه، این مسئله نه به معنای پایان کار پ ک ک به عنوان یک سازمان است و نه پایان مسئله کردها در داخل ترکیه. پ‌ک‌ک از دیرباز، پایگاه‌های نظامی خود را در خارج از ترکیه، به ویژه در شمال عراق ایجاد کرده است. حضور پ ک ک حتی پس از سال 2014 که جنگجویان آن نقشی کلیدی در دفاع از غیرنظامیان ایزدی ایفا کردند، گسترش یافته است. چریکهای کرد مرتبط با پ.ک.ک حضور قوی در شمال شرق سوریه دارند. نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) که یک سازمان دارای ارتباط با با پ‌ک‌ک است، امروز حدود 70000 نیروی جنگنده دارد و همپیمانی نظامی نزدیک با ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده ایجاد کرده است.

حمله ژانویه 2022 داعش به زندان حسکه - جایی که جنگجویان سابق داعش و همچنین کودکان در آن نگهداری می شوند- و منجر به کشته شدن 154 نفر از میان نیروهای SDF و چندصد نفر از مهاجمان و زندانیان شد، یک بار دیگر اهمیت نیروهای SDF برای آمریکا را یادآور شد. بسیاری در واشنگتن از این نگرانند که عملیاتی که نیروهای دموکراتیک سوریه را تضعیف می کند، ممکن است به احیای داعش یا سایر گروه های اسلامگرای افراطی در شمال و شرق سوریه منجر شود. این یکی از دلایل اصلی ادامه حضور نظامی آمریکا در این منطقه است و واشنگتن با هرگونه عملیات نظامی جدید ترکیه در سوریه مخالف است.

درست است که واشنگتن هنوز به نیروهای دموکراتیک سوریه در سوریه نیاز دارد و همکاری نظامی خود با نیروهای کرد را حفظ می کند، اما این اتحاد یک اتحاد محدود و نظامی است. از نظر سیاسی هنوز مشخص نیست که دولت بایدن در شمال شرق این کشور چه اقداماتی را در سر دارد. با این که دیپلمات‌های آمریکایی تلاش می‌کنند رهبران SDF را متقاعد کنند که روابط خود را با رهبران نظامی پ‌ک‌ک قطع کنند، تلاش‌های آنها تا این لحظه شکست خورده است.

چشم انداز مثبتی از ثبات طولانی مدت هم در مورد اقلیم کردستان و هم در مورد منطقه تحت کنترل کردهای سوریه دیده نمی شود. نه بازیگران کرد و نه قدرت‌های خارجی - آمریکا، روسیه، ترکیه و غیره - چشم‌اندازی حداقلی در مورد چگونگی ایجاد ثبات در منطقه و رسیدگی به مشکلات عظیم آن ندارند. در حالی که زمان برای حل این مسائل از دست می رود، «جنگ های کوچک خاورمیانه» نیز که فقط بهانه های سیاسی قدرت های جهانی و منطقه ای هستند، ادامه خواهند داشت.

نویسنده: ویکن چتریان، روزنامه نگار و نویسنده ارمنی

منبع: نشریه الکترونیکی دراج