به گزارش خبرنگار کردپرس، پل میانگذر دریاچه ارومیه، ١٤ سال بعد از افتتاحی ناقص، همچنان جنجالی و بحث برانگیز است، آن هم در حالی که دریاچه رو به احتضار است و چیزی از آن نگین فیروزه ای نمانده و تنها ٩٣٨ کیلومتر مربع از وسعت نیمه جانش باقی است.

ابتدای این پل و بخشهایی از آن را با خاکریز ساخته اند و مواد تشکیل دهنده اش از مصالح تپه های اطراف دریاچه ارومیه تامین شد تا در وسط دریاچه به جاده تبدیل شود. در این سال ها رنگ و شکل ظاهری دو طرف خاکریز در دریاچه با هم متفاوت بوده و آب در این بخش از دریاچه گردش نمی کرد، زیرا دروازه‌ای که زیر این پل ساخته شده تا آب جریان پیدا کند، کافی نبود. در طراحی سنتی این پل ۳ دروازه در نظر گرفته شده بود که برای ادامه جریان آب، این دروازه‌ها باید ساخته می‌شدند اما در اجرا، این دروازه ها به دلیل هزینه گزاف! حذف شدند.

جاده ایی وسط دریاچه

این شاهکار از لحاظ زیست محیطی بسیار مورد انتقاد قرار گرفت، به نحوی که عضو انجمن هیدرولیک ایران هم در خصوص آن گفته بود: «دانش موجود بشری از ۴۰ سال پیش هم نمی‌پذیرفت که در وسط یک دریاچه جاده ساخته شود».

امروز ٧ دی ماه ١٤٠١، «حسین دلیریان» سخنگوی سازمان فضایی ایران در تایید انتقادات گذشته کارشناسان در خصوص پل میانگذر دریاچه ارومیه در توییتی نوشت: «پل کلانتری نقش بسزایی در خشک شدن دریاچه ارومیه داشته است. میزان مصالح وارد شده به دریاچه برای احداث این میان گذر و برهم خوردن چرخه جریان‌های آبی در نیمه شمالی و جنوبی این دریاچه، یکی از عوامل تخریب اکوسیستم و خشک شدن آن است».

همین نشان می دهد که بعد از بیش از یک دهه، هنوز هم اثرات مخرب پل میانگذر در خشک شدن دریاچه ارومیه محل جدال است! پلی که قسمتی از بزرگراه شهید کلانتری است و قرار بود دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را به هم متصل می‌کند، اما یکی از عوامل بحران در منطقه شد!

این پل یک هزار و ۷۰۹ متر طول دارد که یک هزار و ۲۷۶ متر آن در داخل دریاچه ارومیه اجرا شده است. مسیر اول این طرح در ۲۷ آبان ۱۳۸۷ توسط محمود احمدی نژاد مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

پل میان گذر در خطرناک ‌ترین مکان دریاچه ارومیه ایجاد شد

نحوه ساخت این پل به علت هزینه بالاتر احداث پل هوایی، در بیشتر مسیر مبتنی بر خاکریزی و دو نیم سازی دریاچه بوده است و در تمام این مدت بسیاری از منتقدان ساخت این پل را در خشک شدن دریاچه ارومیه موثر می دانستند و اما سازندگان پل و مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه نمی خواستند این موضوع را قبول کنند. در نتیجه برای روشن شدن موضوع به سراغ دانشگاه تبریز رفتند تا معمای پل مذکور را حل کنند.

پس در سال ١٣٩٥ وظیفه بررسی و کارشناسی دقیق در مورد این میان گذر به دانشگاه تبریز واگذار و مقرر شد تا در صورت تأمین اعتبارات عملیات اجرایی ایجاد ترانشه هایی در خاکریز انجام شود تا با ایجاد آبگذر و شکل گیری اکوسیستم چرخشی مجدد از تکثیر رسوبگذاری در دریاچه کاسته شود.

در آن زمان جعفر شریفی، استاد دانشگاه تبریز و متخصص رسوب شناسی اعلام کرد: «پل میان گذر در خطرناک ‌ترین مکان دریاچه در گودال لجنی و بین دو گسل اصلی ایجاد شده است و در زیر آن نیز حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر لجن یا رس قرار دارد که این موجب تداوم نشست سطح دریاچه در این محل شده است».

این رسوب شناس معتقد بود که؛ «پل باید کامل از محل فعلی خود برداشته شود، به این دلیل که سطح دریاچه در این قسمت در حال نشست بوده و در آینده می‌تواند برای پل زیان بار باشد و هم‌چنین با این عمل جریان‌های چرخشی آب دریاچه به حالت طبیعی خود برمی‌گردد».

متاسفانه این گزارش به مذاق ستاد احیای دریاچه ارومیه، خوش نیامد و به بهانه اینکه گزارش فنی دانشگاه تبریز کافی نیست برای شفاف شدن موضوع آن را به انجمن هیدرولیک ایران تحویل داد، تا آن‌ها ضمن مطالعه این گزارش و افزودن اظهارنظر‌های خود، نظر خود را در مورد تکلیف میان گذر برای ستاد ارسال کنند.

اصلاح میانگذر، به حل بحران خشکیدگی دریاچه کمک نمی کند

بنابراین در سال ۱۳۹۶ انجمن هیدرولیک ایران طی بیانه‌ای برای تنظیم گردش آب و میزان شوری دریاچه ارومیه از ضرورت ایجاد یک پل یک کیلومتری یا ۲ دریچه ۵۰۰ متری برای گردش آب از جنوب به شمال دریاچه خبر داد. هر چند انجمن هیدرولیک ایران  بیان کرد: «اصلاح میانگذر و ایجاد بازشدگی‌های جدید، به تنهایی تاثیر مستقیم بر افزایش تراز آب دریاچه و حل بحران خشکیدگی دریاچه نخواهد داشت؛ ولی بر اکوسیستم دریاچه تاثیر مثبت داشته و در جهت کاهش بحران دریاچه تاثیر دارد».

در همین خصوص مهدی یاسی عضو هیات مدیره انجمن هیدرولیک ایران، در آن زمان با بیان اینکه دانش موجود بشری از ۴۰ سال پیش هم نمی‌پذیرفت که در وسط یک دریاچه جاده ساخته شود، تاکید کرد: «دروازه‌ای که زیر این پل ساخته شده تا آب جریان پیدا کند کافی نیست، در طراحی سنتی این پل هم ۳ دروازه گرفته شده بود. مدل‌سازی دانشگاه‌های مختلف هم نشان می‌دهند که برای ادامه جریان آب این دروازه‌ها باید ساخته می‌شدند. اگر بخواهیم این وضعیت به وجود آمده را بهبود بدهیم، قطعا ایجاد ۱ تا ۳ بازشدگی روی پل میان‌گذر دریاچه به وجود بیاید».

تعلل در اصلاح خاکریز دریاچه ارومیه و اصلاحات آبکی!

ستاد احیای دریاچه ارومیه عاقبت به این موضوع اعتراف کرد که ناکارآمدی هایی در ساخت سازه وجود دارد و لذا به اصلاح و ایجاد تغییرات در آن موافقت کرد.

پس از آن مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه سال ٩٧ در گفت و گو با کردپرس بیان کرد: «خاکریزی که از سمت آذربایجان غربی به طول ۱۰ کیلومتر اجرا شده است باید اصلاح گردد و این پروژه قطعاً در اولویت ستاد احیای دریاچه ارومیه خواهد بود وزرات راه و ترابری نیز موظف به اجرای آن است و به زودی عملیات اصلاح آن آغاز می شود».

طی چند سال اخیر اما، علیرغم هشدارهای انجمن هیدرولیک ایران، نه تنها خبری از اصلاحات اساسی پل میان گذر و آن خاکریز کذایی نبوده است، بلکه تمام هم و غم و اختلاف ستاد احیای دریاچه و اداره کل راه و شهرسازی استان، صرف زیباسازی و تکمیل سازه ایی و میزان مورد اختلاف عوارض پروژه ایی شده است که اکنون ١٤ سال از افتتاح آن می گذرد!

تبدیل خاکریز دریاچه ارومیه به یک بحران زیست محیطی!

تا اینکه اواخر تابستان سال ١٣٩٩ فرهاد سرخوش، مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان‌غربی، باز پای کار آمد و اینبار گفت: «کار مطالعاتی ایجاد آب گذر جدید در پل میان‌گذر دریاچه ارومیه آغاز شده تا با اجرای آن گردش آب دریاچه تسهیل شود».

 به گفته سرخوش؛ «خاکریز ایجاد شده در دریاچه ارومیه برای عبور و مرور خودروها هم اکنون به یک بحران زیست محیطی در احیای این دریاچه تبدیل شده است و مانعی برای سیستم چرخشی اکوسیستمی محسوب می‌شود. رفع این مشکل در اولویت وزارت راه قرار گرفته و به زودی عملیاتی می‌شود که تاکنون آزمایشات لازم حفاری و غیره برای آغاز احیای سیستم چرخشی اکوسیستمی در دریاچه ارومیه آغاز شده است».

دی ماه همان سال نیز وزیر راه و شهرسازی وقت در حاشیه افتتاح آزادراه تبریز – سهند در جمع خبرنگاران گفت: «با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست قرار است ۵۰۰ متر «آب گذر» از جاده شهید کلانتری در آزادراه تبریز ارومیه ایجاد کنیم که این یکی از ضرورت هاست چون سد و کنترل آب که در حال حاضر به اتمام رسیده، آب آن به بالای دریاچه ارومیه خواهد آمد».  

محمد اسلامی تأکید کرد: «نیاز مبرم محیط زیست و منطقه است که آب گذر را ایجاد و پروژه ساخت این پل را سریعاً شروع کنیم به طور طبیعی تا مدتی که بخواهیم این پروژه را آغاز کنیم، باید عبور و مرور را قطع کنیم تا با کار اجرایی سریع، این آب گذر ایجاد شود تا برای همیشه آسیب‌هایی که می‌توانست برای منطقه موجود باشد و آن خشک شدن دریاچه ارومیه است، رفع شود». وزارت راه و شهرسازی۵۰۰ متر آب گذر در پل میانگذر دریاچه ارومیه ایجاد می کند

در نهایت هيئت وزيران در جلسه ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی، به این وزارت راه و شهرسازی (شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور) اجازه داد جهت احداث آبگذرهای آزادراه میانگذر دریاچه ارومیه به نسبت کل سهم ۱۰۰ درصد منابع مالی از محل منابع بودجه عمومی و سایر اعتبارات مصوب بودجه سنواتی با عنوان مشارکت در احداث آزادراه تبریز - ارومیه تا سقف سه هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال نسبت به برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار اقدام نماید.

البته بعد از این وعده های وزیر وقت راه و شهرسازی دیگر خبری از آبگذر نشد و انگار طرح در همان مراحل مطالعاتی و اجرای مقدماتی پیش رفت تا اینکه دریاچه ارومیه آرام آرام خشک شد و دیگر آبی نبود تا آبگذری باشد!

نقش پل میانگذر در خشک شدن دریاچه ارومیه

نقش پل میانگذر و خاکریز دریاچه ارومیه در اختلال چرخش آب از جنوب به شمال دریاچه ارومیه برای اولین بار در سال ۱۳۸۱ به صورت رسمی مطرح شد، در آن زمان مطالعاتی نیز انجام شد ولی به دلیل اینکه این عدم تعادل در چرخش آب نقشی در تغییر تراز دریاچه ارومیه نداشت و صرفا در میزان شوری اثر گذار بود، مورد توجه قرار نگرفت.

سپس دانشگاه تبریز سال ٩٥، طی یک مطالعه تحقیقاتی به مختل شدن میزان شوری آب در شمال و جنوب دریاچه ارومیه اشاره کرد و در سال ۱۳۹۶ نیز انجمن هیدرولیک ایران طی بیانه‌ای برای تنظیم گردش آب و میزان شوری دریاچه ارومیه از ضرورت ایجاد یک پل یک کیلومتری یا ۲ دریچه ۵۰۰ متری برای گردش آب از جنوب به شمال دریاچه خبر داد.

با این همه پس از مطالعات "انجمن هیدرولیک ایران" جهت اصلاح و ایجاد بازشدگی‌های جدید در پل میان گذر دریاچه ارومیه، جلسات بررسی وضعیت پل میان گذر در سال های اخیر باز هم به تکمیل تقاطع‌های غیر همسطح، روشنایی‌های مسیر و عرشه پل و ایمن سازی آن محدود شد، پلی که حتی مدیرکل دیوان محاسبات آذربایجان غربی امسال و در چهاردهمین سال افتتاح ناقص پل، به کاهش استحکام آن اشاره کرده و گفته بود؛ «در صورت پاسخگو نبودن نهاد عامل پرونده این موضوع به دادگاه ارجاع داده خواهد شد».

موضوعی که مدیر کل راه و شهرسازی استان با آن موافق نبوده و معتقد است سازه سالم است، اما در زمان مطرح شدن ترک برداشتن پل، به خبرنگاران اجازه بازدید نداد و گفت: «نه تنها خبرنگاران بلکه هیچ کس دیگری اجازه حضور در زیر پل میانگذر ندارد و این موضوع مختص عکاسان و خبرنگاران نیست». از احتمال آسیب پذیری پل میانگذر دریاچه ارومیه تا اعزام تیم کارشناسی برای بررسی وضعیت

در هر حال قرار بود ١٥ درصد عوارض آزادراهی پل میان‌گذر دریاچه ارومیه صرف تعمیرات پل می‌شد که با وجود پیگیری‌های دیوان محاسبات استان، صورت حساب شفافی در این خصوص وجود ندارد. پل میان‌گذر دریاچه ارومیه استحکام ندارد/ نهاد عامل به دادگاه ارجاع داده می شود

پلی که قرار بود از روی دریاچه، ٢ استان را به هم متصل کند و به یک جاذبه گردشگری تبدیل شود، اکنون منجر به شکل گیری یک بحران زیست محیطی شده است. تا چند سال آینده دیگر چیزی از  دریاچه ارومیه جز یک شوره‌زار به وسعت ٥٠٠ هزار هکتار با چندین میلیارد تن نمک باقی نخواهد ماند که این حجم نمک برای نابودی زندگی مردم در چندین استان کشور کافی است.

آیا صرف میلیاردها تومان برای ساخت یک جاده وسط دریاچه آن هم به شیوه ای غیر مرسوم، نامش سوء مدیریت نیست؟ آیا سازندگان و متولیان این شاهکار، حاضر به پاسخگویی در خصوص این فاجعه زیست محیطی هستند؟/.

گزارش/ تانیا شعفی

در کردپرس بیشتر بخوانید؛

دریاچه ارومیه در احتضار!

دریاچه ارومیه به زودی به تراز اکولوژیک برنمی‌گردد/ خطر تبدیل شدن به تالاب فصلی

تیر آخر مسئولان برای احیای دریاچه ارومیه ترک خورد!

 دریاچه ای که «بازیچه» شد!