دست یابی به سلاح هسته ای برای بسیاری از کشورهای دنیا، به ویژه حکومت های اقتدارگرایی که همواره در پی تقویت قوای نظامی خود از طریق افزایش بودجه های نظامی و خرید تکنولوژی های تسلیحاتی مدرن هستند، آرزویی جدی و در خور تأمل است. دارا بودن چند کلاهک هسته ای با موشک هایی که توانایی حمل آنها را داشته باشند، نه تنها در عرصۀ نظامی و امنیتی، بلکه در عرصۀ سیاسی و بین المللی نیز معادلات را به نفع کشور واجد آنها تغییر می دهد.
کیم جونگ اون رهبر کرۀ شمالی که به واسطۀ قدرت (!) هسته ای خود، توانست با دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده، کشوری که مقام نخست دشمنی با پروژه های (صلح آمیز و غیر صلح آمیز) هسته ای کشورهای دیگر را دارد، پشت میز مذاکره نشسته و موافقت نامه ای را با وی به امضا برساند، به نوعی مشروعیت و وجهۀ بین المللی دست یافته است. شاید تجربۀ اون، که بر خلاف معمر قذافی رهبر سابق لیبی به جای قتل با چاقو در کانال آب، تضمین امنیتی از ایالات متحده می گیرد و کشورش را به سمت پذیرش در جامعۀ بین المللی می برد، رهبران اقتدارگرای دیگری را نیز به فکر بلند پروازی های هسته ای بیاندازد.
ترکیه در دهۀ 1970 برای دست یابی به انرژی هسته ای (و نه لزوماً سلاح هسته ای) از طریق پاکستان تلاش کرد، اما بعداً نگرانی نسبت به از دست دادن شانس عضویت در اتحادیۀ اروپا این کشور را از این بلند پروازی باز داشت.
گذشته از این، جمهوری ترکیه پس از تشکیل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال 1949، از نخستین کشورهایی بود که به عضویت این سازمان در آمد. ترکیه از سال 1952 تا کنون عضو ناتو است. ناتو و به ویژه ایالات متحده از سال 1959 تسلیحات هسته ای در ترکیه دارند. گفته می شود حدود 50 کلاهک هسته ای در پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه مستقر شده اند. ترکیه تا کنون به این تسلیحات به سان جنگ افزارهایی که در صورت لزوم امنیتش را تأمین خواهند کرد نگاه کرده است.
اما تنشی که به ویژه در دو سال گذشته بر روابط این کشور با ناتو و ایالات متحده حکم فرما بوده است، ممکن است ترکیه را به این فکر انداخته باشد که تکیه به سلاح های هسته ای دیگران ولو این که در خانه هم باشند، چندان ضامن پایداری برای امنیت نیست و همین ایده ترکیه را به سمت تولید سلاح های هسته ای خانگی سوق دهد. در مقاله ای که در سال 2015 در وب سایت موقوفۀ کارنگی برای صلح بین المللی منتشر شد آمده است محتمل ترین سناریویی که ممکن است در نتیجۀ آن ترکیه در پی تولید سلاح هسته ای بر آید، فروپاشی روابط این کشور با ناتو و ایالات متحده است.
روسیه و برخی دیگر از کشورهای منطقه از تیرگی روابط ترکیه با ناتو و ایالات متحده استقبال می کنند، و حتی برای آن تلاش می کنند، زیرا به کاهش نفوذ ناتو و ایالات متحده در منطقه، تخلیۀ پایگاه اینجرلیک از کلاهک های هسته ای و امن تر شدن منطقه منجر خواهد شد. علاوه بر این، در این صورت ترکیه برای تأمین امنیت خود بیش از پیش به سمت روسیه متمایل خواهد شد. و ممکن است تولید سلاح هسته ای بخشی از برنامۀ ترکیه برای تأمین امنیت را تشکیل دهد.
ترکیه عملاً از ناتو فاصله گرفته و به روسیه نزدیک شده است. خرید سامانۀ دفاع موشکی روسی S-400 از سوی ترکیه که مورد انتقاد شدید اعضای ناتو قرار گرفت، از نشانه های این تغییر فاصله است. اما ناتو و ایالات متحده تلاش می کنند ترکیه را در کنار خود نگاه دارند، چه با زبان تهدید و چه با زبان تطمیع. ایالات متحده نخست فروش سلاح به ترکیه را ممنوع کرد و سپس از تحویل جنگنده های پیشرفتۀ F35 به این کشور که پیشتر مورد توافق قرار گرفته بود، خودداری کرد. در روزهای اخیر نیز نشانه هایی از تمایل ایالات متحده به فروش سامانۀ دفاع موشکی پاتریوت به ترکیه، به جای سامانۀ روسی S-400، مشاهده شد. ناتو می داند فشار زیاد به ترکیه با ارتش قدرتمندی که دارد و رئیس جمهور بلند پرواز و جاه طلبی که بر آن حکومت می کند، عواقبی وخیم خواهد داشت که یکی از آنها ممکن است حرکت در مسیر تولید سلاح هسته ای باشد، آن هم با کمک کشورهایی که می توان با اندکی تسامح بلوک شرق نامید.
یکی دیگر از نشانه های تغییر جایگاه ترکیه در میانۀ طیف روسیه و ناتو، پروژۀ مشترک ترکیه و روسیه در زمینۀ تولید انرژی هسته ای است. نخستین پروژۀ هسته ای ترکیه نیروگاهی 20 میلیون دلاری است در منطقۀ آک کویو واقع در ساحل دریای مدیترانه، که روسیه به تازگی عملیات ساخت آن را آغاز کرده است. ترکیه می خواهد با کمک روسیه، نه ایالات متحده یا ناتو، به باشگاه کشورهای بهره مند از انرژی هسته ای بپیوندد.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در چند سال اخیر نشان داده است که هر گونه جاه طلبی سیاسی و نظامی از جانب وی دور از انتظار نیست. سلسله اقدامات و تصمیماتی که به واسطۀ آنها نخست وزیر سابق ترکیه اینک پس از سرکوب اپوزیسیون، رسانه ها، روزنامه نگاران، کردها، دانشگاهیان، دانشجویان، گولنیست ها، معلمان، کارمندان و نظامیان، بر کرسی ریاست جمهوری اجرایی و مقتدر خارج از نظارت و کنترل ترکیه نشسته است، و ذکر گلچینی از آنها نیز در حوصلۀ این نوشته نیست، گویای این واقعیتند.
اردوغان با تحمیل دامادش برات البایراک به سمت وزارت انرژی و منابع طبیعی در کابینۀ احمد داود اوغلو و بینالی یلدریم آخرین نخست وزیران ترکیه، از سال 2015 عملاً کنترل خود را بر همۀ پروژه های حوزۀ انرژی، از جمله پروژۀ انرژی هسته ای که با روسیه توافق کرده است، گسترش داد. و اینک نیز که البایراک به وزارت خزانه داری و دارایی رسیده است، بر خلاف وزارت خانه های دیگر که چهره هایی جدید، خارج از حکومت، جنجالی و نسبتاً قوی برای تصدی آنها تعیین شده اند، معاون سابق البایراک در وزارت انرژی و منابع طبیعی به ریاست این وزارت خانه رسیده است، تا کنترل البایراک و پدر زن مقتدرش بر پروژه های حوزۀ انرژی همچنان ادامه داشته باشد. اما اردوغان به این نیز بسنده نکرد و در نخستین فرمان خود پس از ادای سوگند ریاست جمهوری، فرمان شماره 702، کنترل مطلق سازمان تازه تأسیس تنظیم مقررات هسته ای را، که تنها نهاد مرتبط با پروژه های انرژی هسته در این کشور خواهد بود و استقلال اداری و مالی خواهد داشت، به خودش واگذار کرد. اعضای شورای تنظیم مقررات هسته ای که هیأت مدیرۀ این سازمان را تشکیل می دهند، جملگی توسط رئیس جمهور انتخاب خواهند شد و وظایف و مسئولیت های اعضا و بخش های سازمان را وی تعیین خواهد کرد. به طور خلاصه، بدون خواست اردوغان در خصوص مسائل مربوط به انرژی هسته ای کوچک ترین اقدامی در ترکیه انجام نخواهد شد. سازمان انرژی اتمی ترکیه نیز که تا کنون تنها نهاد رسمی متصدی برنامه های هسته ای این کشور بود، بسیاری از مسئولیت ها و اختیارات خود را از دست خواهد داد و تنها در زمینۀ دفع زباله های اتمی فعالیت خواهد کرد.
در کنار پروژۀ نیروگاه هسته ای ترکیه که با شتاب قابل توجهی آغاز شد و پیش می رود، سرعت فزایندۀ برنامۀ تولید و توسعۀ موشک های بالستیک بومی در این کشور نیز قابل تأمل است. شرکت دولتی راکتان (ROKETAN) در سال 2017 نخستین موشک ساخت ترکیه را رونمایی کرد. ترکیه به شدت تلاش می کند سهم تولیدات داخلی خود را در حوزۀ نظامی و دفاعی افزایش دهد.
آیکان اردمیر نمایندۀ پارلمان ترکیه و تحلیل گر بنیاد دفاع از دموکراسی در ایالات متحده معتقد است اردوغان به سلاح هسته ای علاقه دارد. اردمیر حدود یک سال پیش به هافینگتن پست گفته است: «اردوغان اشتیاق شدیدی دارد که ترکیه را به یکی از قدرت های هسته ای جهان تبدیل کند.»
عبدالله بوزکورت منتقد اردوغان و حکومت ترکیه نیز تقریباً همان هنگام از وجود «یک برنامۀ سری دست یابی به سلاح های کشتار جمعی، ازجمله سلاح هسته ای، با اهداف بازدارنده» سخن گفته بود. به باور بوزکورت ترکیه قراردادهایی برای تولید انرژی هسته ای با روسیه و ژاپن امضا کرده است که چندان شفاف نبوده و شک بر انگیزند.
اگر چه هنوز نمی توان با قاطعیت گفت که ترکیه برای دست یابی به سلاح هسته ای تلاش خواهد کرد، اما با توجه به آنچه گفته شد و سابقۀ اتفاقات غافلگیر کننده ای که در دو سال گذشته در ترکیه روی داده و برخی از آنها جامعۀ بین المللی را انگشت به دهان گذاشته اند، می توان انتظار داشت تولید سلاح هسته ای نیز به کلکسیون شگفتی های ترکیه اضافه شود.
بیشتر بخوانید:
گزارشی از عواقب دو سال وضعیت فوق العاده در ترکیه
پایان وضعیت فوق العاده؛ صفحه ای جدید در سیاست ترکیه / مراد یتکین
آغاز یک دوران جدید در ترکیه / برهان الدین دوران
فساد مالی سیاست ترکیه را رها نمی کند / ذوالفقار دوغان
شروعی نه چندان آسان برای اردوغان / مراد یتکین
مراسم تحلیف اردوغان: آغاز نو عثمانی گرایی در بالکان و نو استعمار گری در آفریقا / ریجن
کلید گاو صندوق ترکیه در دست داماد اردوغان / ذوالفقار دوغان
قانون تفویض اختیار 1933 و فرمان شماره 477 ترکیه / یاووز بایدار
حزب کردی ترکیه در مقابل ائتلاف جنگ اردوغان / جان هانت
تاج گذاری سلطان در سایۀ تلاش برای نسل کشی کردها / مارسل کارتیر
در ترکیه چه کسی تروریست نیست؟ / بیستون عباسی
برندگان وبازندگان انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه / بیستون عباسی
نظر شما