آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی

سرویس ترکیه – اوجالان در پیامی به حکومت ترکیه دربارۀ پروسۀ آشتی هشدار داد که «این آخرین شانس برای صلح است. ما توانسته ایم در چارچوب یک پیش نویس مذاکرات به نتایج امیدوار کننده ای برسیم. ما در آستانۀ حل و فصل مسألۀ کردها و تمام مسائلی هستیم که به خاطر آنها 200 سال است در این جغرافیا زجر و سختی متحمل می شویم.»

آخرین شانس برای صلح

عبدالله اوجالان رهبر و بنیان گذار دربند حزب کارگران کردستان (PKK)، گروهی که از بیش از 30 سال است با حکومت ترکیه مبارزه می کند، اواخر ماه نوامبر سال 2014 (اوایل آذر 1393)، زمانی که مذاکرات موسوم به پروسۀ آشتی برای پایان دادن به بیش از سه دهه درگیری مسلحانه در جریان بود، از زندان جزیرۀ امرالی به حکومت ترکیه هشدار داد که «این آخرین شانس برای صلح است» و فرصتی است که بهتر است غنیمت شمرده شود.

خطیب دجله سیاستمدار کهنه کار کرد و از اعضای هیأت مذاکره کنندۀ کردها، موسوم به هیأت امرالی، در تاریخ 12 دسامبر 2014 (21 آذر 1393) گفت اوجالان در آخرین دیدار خود با این هیأت، از آنها خواسته است بدون اطلاع رسانه ها به حکومت ترکیه هشدار دهند. دجله از قول اوجالان گفت: «به حکومت بگویید نمی خواهیم تهدید کنیم، اما این آخرین شانس است. پیش نویس مذاکرات صلح باید در چهار الی پنج ماه آماده شده و حداکثر تا آوریل 2015 به یک راه حل سیاسی واقعی برسیم.» اوجالان این را نیز افزوده بود که «مسألۀ مهم اینک این است که ارزش این مقطع حساس تاریخی را که در آن قرار داریم، درک کنیم. حکومت نیز باید درک کند. به حکومت هشدار می دهم. هیچ کس نباید در این باره کم کاری کند.»

درخواست اوجالان از اروپا برای کمک و ایفای نقش در پروسۀ آشتی

اوجالان در همان ایام پیامی به یازدهمین کنفرانس بین المللی «اتحادیۀ اروپا، ترکیه، خاورمیانه و کردها» که روزهای 10 و 11 دسامبر (19 و 20 آذر 1393) در بروکسل برگزار شد، ارسال کرد که توسط اِسا موسی قاضی آفریقایی و از وکلای نلسون ماندلا قرائت شد. اوجالان در این پیام نیز بر اهمیت پروسۀ آشتی تأکید کرده و از جامعۀ بین المللی و به ویژه اتحادیۀ اروپا درخواست کرده بود به پیشرفت این مذاکرات کمک کنند. در پیام اوجالان آمده بود:

«شرکت کنندگان گرامی، ما در این پروسۀ آشتی و صلح دموکراتیک که حدود دو سال است با امید ها و آرزوهای بزرگی آن را به پیش برده ایم، به مرحله ای تاریخی رسیده ایم که مرحلۀ مذاکره و گفتگو است. پروسۀ گفتگو های دموکراتیک تنها یک راه حل نهایی برای یک مسأله به قدمت یک قرن نیست، بلکه افزون بر آن، به واسطۀ نتایج دموکراتیک و سیاسی که دارد، سهمی به سزا در ساختن آیندۀ دموکراتیک مشترک مردم و ایجاد صلح در خاورمیانه خواهد داشت. در چنین پروسۀ پر اهمیت و معنی داری، فعالیت های بین المللی انجام شده توسط همۀ نهادهای دموکراتیک و سازمان های غیر دولتی در ترکیه و اروپا که جانب صلح و آشتی را گرفته اند، پروسۀ گفتگو ها را تسریع خواهد کرد.»

«من مایلم بگویم که کنفرانس کردها در پارلمان اروپا را به شدت با اهمیت و قابل تأمل می دانم، و قویاً باور دارم که نقشی قابل توجه در پروسۀ آشتی ایفا خواهد کرد. مشارکت پارلمان اروپا در پروسۀ گفتگوها و پوشش دادن مسائل آن برای حل آنها در برنامۀ کاری آن پارلمان، بدون شک دارای اهمیتی تاریخی است. همۀ نهادهای تصمیم گیرنده، از جمله پارلمان اروپا، با نقش فعالی که در پروسۀ آشتی ایفا می کنند، سهم بزرگی در تاریخ بشریت، مبارزه به افتخار انسانیت و دیالوگ و صلح میان مردم خواهند داشت. ما انتظار داریم دوستان اروپاییمان، مردم اروپا و نهادهای فخیمی که به دموکراسی و آزادی باور دارند از این گذار حمایت کنند و از تلاش افتخار آمیزی که برای دگرگونی این سرزمین می کنیم جانبداری کنند؛ دگرگونی سرزمینی که سال های سال است در آن به جای دموکراسی و آزادی، رنج و درد تجربه می شود. ما صادقانه این را باور داریم، چراکه در مرحلۀ تاریخی سرنگونی یک قاعده قرار داریم که بر اساس آن تاریخ طبق خواست و خوشایند قدرت یک شهریار و به زبان وی نوشته می شد.»

چیزی که آشکار است این است که غرب به کلی، و به ویژه اروپا، حمایتی را که شایسته بود و انتظار می رفت از پروسۀ آشتی به عمل نیاورد و به هیچ روی نقش پر رنگی در آن نداشت. اصلاً دلیل پیام تشجیع کنندۀ اوجالان همین بی عملی اروپا بود. یک هفته پس از قرائت این پیام در پارلمان اروپا، 16 دسامبر 2014 (25 آذر 1393)، مارکار اِسایان در روزنامۀ طرفدار حکومت دیلی صباح نوشت: «اوجالان به صورتی آشکار و دوستانه از اروپاییان درخواست حمایت بیشتری کرد، چون اروپا در چنین پروسۀ صلح حساسی، آن حمایتی را که انتظار می رفت از خود نشان نداد. با این پیام و با اعلام شخصیت رسمی و اهمیت این پروسه برای جهان، اوجالان نوعی گارانتی نیز دست و پا کرد، که در نوع خود تاکتیک زیرکانه ای است. بدون شک نا آرامی هایی روی خواهد داد. با این حال مردم و طرف های درگیر در پروسه کاملاً مصمم هستند. مسلماً آنها بر تلاطم ها فائق خواهند آمد. به طرز تناقض آمیزی، هر آشوبی که بر آن مسلط می شویم پروسۀ صلح را بیش از پیش تقویت می کند.» اما اینک می دانیم که چنین نشد.

حمایت PKK از اوجالان و پروسۀ آشتی

در همین ایام بود که رمزی کارتال از سران شاخۀ اروپایی PKK و رئیس وقت تشکیلات موسوم به کنگرۀ ملی کرد (KNK) از حمایت PKK از مواضع اوجالان خبر داد. کارتال روز 12 دسامبر 2014 (21 آذر 1393) در مصاحبه با سی ان ان ترکی گفت: «رهبر کردهای ترکیه یک پروژه ارائه کرده است. این پروژه هم به حکومت و هم به قندیل پیشنهاد شده است. قندیل می گوید ما برنامۀ ارائه شده از سوی رهبرمان را به عنوان یک استراتژی می بینیم و کاملاً از آن حمایت می کنیم. اگر حکومت نیز این برنامه را بپذیرد، تمام اقداماتی را که لازم است انجام خواهیم داد. ما برای برداشتن هر قدمی آماده ایم. موضع ما روشن است: از اوجالان حمایت می کنیم.»

جمیل بایک از اعضای شورای رهبری PKK نیز روز 22 دسامبر 2014 (1 دی 1393) در مصاحبه با یک روزنامۀ آلمانی حمایت PKK از پروژۀ اوجالان را اعلام کرد. بایک ضمن متهم کردن حکومت ترکیه به فقدان «منطق، هدف و برنامه برای پروسۀ آشتی»، از پیش قدم شدن PKK در پایان دادن به درگیری ها برای پیشبرد پروسۀ آشتی و حمایت از اوجالان خبر داد و گفت: «ما بسیاری از اقدامات انجام شده را در توافق با حکومت انجام نداده ایم. این اقدامات یک جانبه بوده است. ما پیش نویس مذاکراتی را که اوجالان به ما و حکومت ترکیه پیشنهاد کرد، پذیرفته ایم و با اعتماد به این پیش نویس دست به اقداماتی زدیم. می خواهیم حکومت نیز ارزیابی های خود را به عمل آورد. اگر حکومت نیز بپذیرد، مذاکرات صلح آغاز خواهد شد.»

امیدواری هیأت امرالی و حکومت ترکیه به موفقیت پروسۀ آشتی

پس از آن خطیب دجله روز 22 دسامبر 2014 (1 دی 1393) در کنفرانس «اسلام وصلح در خاورمیانه» یک بار دیگر نسبت به احتمال موفقیت پروسۀ آشتی ابراز امیدواری کرد و همچنین از امیدواری اوجالان نیز خبر داد. دجله گفت: «توانسته ایم در چارچوب یک پیش نویس مذاکرات به نتایج امیدوار کننده ای برسیم. این سخن اوجالان است. ما در آستانۀ حل و فصل مسألۀ کردها و تمام مسائلی هستیم که به خاطر آنها 200 سال است در این جغرافیا زجر و سختی متحمل می شویم.»

در همین روز بود که هیأت امرالی پس از یکی از دیدارهایش با اوجالان، با یالچین آکدوغان معاون وقت نخست وزیر ترکیه به عنوان نمایندۀ حکومت در مذاکرات پروسۀ صلح دیدار کردند. پس از این دیدار، آکدوغان به نمایندگی از حکومت و سری ثریا اوندر نمایندۀ حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) در پارلمان ترکیه، به نمایندگی از هیأت امرالی در یک کنفرانس مطبوعاتی شرکت کردند. دو طرف طبق توافق قبلی بسیاری از جزئیات مذاکرات را اعلام نکردند، اما نسبت به روند مثبت پروسه و موفقیت آن ابراز امیدواری کردند. آکدوغان گفت: «پروسۀ آشتی با اراده ای قوی و عزمی جزم پیش می رود. با اعتماد و حسن نیت متقابل، به دیدارها و گفتگوها سرعت بخشیده ایم.» اوندر نیز گفت: «این دیدار نسبت به دیدارهای گذشته مفیدتر و مثبت تر بود و گفتگوهایی جدی داشتیم.»

یک روز بعد، 23 دسامبر 2014 (2 دی 1393)، ایلنور چویک مشاور ارشد اردوغان نیز در یادداشتی در دیلی صباح ضمن حمایت از پروسۀ آشتی نوشت: «به گفتۀ هر دو طرف، پروسۀ صلح و آشتی میان ترکیه و کردهایش علی رغم همۀ اقدامات تحریک آمیزی که علیه آن انجام می شود، همچنان در جریان است.» چویک بسیار خوش بینانه نوشت: «آشکار است که هنوز عناصری در میان کرد ها، و همچنین عناصری از ترک ها هستند که از این تحولات مثبت خشنود نیستند و می خواهند با خرابکاری کل پروسه را تخریب کنند. آنها باید بدانند که این کار غیر ممکن است و هرگز نخواهند توانست جریان را به عقب باز گردانند. هم حکومت و هم طرف کردی، به رهبری اوجالان، می دانند که پروسۀ صلح و آشتی به نقطه ای رسیده است که دیگر بازگشت از آن به آسانی ممکن نیست، زیرا کردهای ترکیه و اکثریت ترک ها قویاً از آن حمایت می کنند.» اما دیدیم که این غیر ممکن، ممکن شد آن هم نه توسط «عناصر کرد» یا «عناصر ترک» مورد نظر چویک، بلکه به دست اردوغان، که خود آغازگر پروسۀ صلح بود.

مهم تر از همۀ این ها، شخص اردوغان نیز بر پیگیری و ادامۀ پروسه به رغم همۀ مشکلات فرا روی آن تأکید می کرد. اردوغان در آخرین روز از سال 2014، 31 دسامبر (10 دی 1393)، در پیامی به مناسبت آغاز سال نو میلادی دربارۀ پروسۀ آشتی که خود آن را «پروژۀ وحدت و اخوت ملی» می نامید، گفت که علی رغم همۀ تحریک ها و خراب کاری ها پروسه در سال 2014 با عزمی راسخ به پیش برده شد. وی گفت: «آنها که تلاش کردند پروسۀ آشتی را تخریب کنند و اوضاع را به خشونت و درگیری بکشانند، نا امید شده اند. پروسۀ آشتی تسلیم تهدیدها و افتراها نخواهد شد و ترکیه اجازه نخواهد داد کسانی با اقدامات تحریک آمیز از این وضعیت سوء استفاده کنند.» اردوغان دشمنان پروسۀ آشتی را تهدید کرد که «در سایۀ دموکراسی و حاکمیت قانون» پاسخی درخور دریافت خواهند کرد.

توافق دلمه باغچه؛ نقطۀ عطف پروسۀ آشتی

پروسۀ آشتی با این جدیت و تعهد از جانب هر دو طرف ادامه یافت تا در نهایت به «توافق دلمه باغچه» رسید. روز 28 فوریه 2015 (9 اسفند 1393) پس از دیدار آکدوغان با اعضای هیأت امرالی در کاخ دلمه باغچه، پیام اوجالان مبنی بر خلع سلاح PKK در یک کنفرانس مطبوعاتی به اطلاع عموم رسید. اوجالان در پیام خود از PKK خواسته بود در بهار همان سال کنگره ای برگزار کرده و برای خلع سلاح تصمیم بگیرد. آکدوغان به موفقیت مذاکرات اشاره کرد و گفت: «دعوت اوجالان و متعاقب آن خلع سلاح PKK دموکراسی را در ترکیه گسترش خواهد داد... حکومت مصمم است با حمایت مردم پروسۀ آشتی را به سرانجام برساند.»

اردوغان از پیام اوجالان استقبال کرد و خلع سلاح را لازمۀ ایجاد صلح دانست. وی همان روز گفت: «خلع سلاح گام مهمی برای نهایی کردن پروسۀ آشتی است، اما آنچه اهمیت دارد عملی کردن درخواست اوجالان است.» اردوغان افزود دو طرف باید صداقت خود را نشان دهند و «از میان برداشتن سیاست های تبعیض آمیز و سرمایه گذاری های عمده در مناطق کردنشین» نشانۀ صداقت و حسن نیت حکومت است. احمد داود اوغلو نخست وزیر وقت نیز همان روز از فراخوان اوجالان ابراز خرسندی کرد و گفت پروسۀ آشتی «شکل جدیدی» گرفته و وارد «مرحلۀ جدیدی» شده است. داود اوغلو گفت: «پروسۀ آشتی که در سال 2005 با سخنرانی رئیس جمهور اردوغان در دیاربکر آغاز شد، اینک شکل جدیدی به خود گرفته است.» وی افزود: «دعوت اوجالان برای یافتن زمینۀ مشترکی برای خلع سلاح PKK راه را برای یک سیاست دموکراتیک در ترکیه هموار خواهد کرد.»

از سوی دیگر، PKK نیز از درخواست اوجالان استقبال کرد و اتحادیۀ جوامع کردستان (KCK)، سازمان مادری که PKK بخشی از آن است، با انتشار بیانیه ای موافقت خود با درخواست اوجالان و پایبندیش را به پروسۀ آشتی اعلام کرد. در این بیانیه فراخوان اوجالان «گامی تاریخی به سوی صلح» ارزیابی شده بود. در این بیانیه آمده بود: «ما درخواست اوجالان را برای برگزاری کنگره ای به منظور ترک سلاح، تاریخی می دانیم... تا جایی که حکومت به وظایف و مسئولیت های خود [بر اساس توافق دلمه باغچه] عمل کند، ما آشکارا اعلام می کنیم همۀ وظایف خود را انجام خواهیم داد... دیگر هیچ مانعی برای حرکت به سوی دموکراتیزه شدن ترکیه و حل مسألۀ کردها وجود ندارد. ما همۀ اقدامات لازم را برای پروسه انجام داده ایم. از این به بعد رویکرد حکومت به پروسه تعیین کنندۀ اقدامات ما خواهد بود.»

به طور خلاصه توافق دلمه باغچه دگرگونی بزرگی در فضای سیاسی و عمومی ترکیه بود. با نگاهی به آرشیو اخبار منتشر شده در آن ایام می توان شادی و امید به صلح را حتی در میان رسانه های طرفدار حکومت دید. به عنوان یک نمونه، دوغان اشکنات روزنامه نگار ترک در یادداشتی با عنوان «زمانی برای صلح» در دیلی صباح نوشت: «نسل های آینده 28 فوریۀ 2015 را به عنوان روزی تاریخی برای مردم ترکیه به یاد خواهند آورد... این کشور هرگز تا این حد به صلح نزدیک نبوده است. وعدۀ صلح در جامعه ای که هزاران فرزند خود را به خاک سپرده است، پیامی مهم و قوی است.» (ادامه دارد)

در قسمت دوم می خوانید:

نوروز 1394 و پیام تاریخی اوجالان برای خلع سلاح PKK

ساز مخالف اردوغان

توقف پروسۀ آشتی در آستانۀ انتخابات پارلمانی 7 ژوئن

بیشتر بخوانید:

ترکیه به دهۀ 1990 باز گشته است / بارچین یینانچ

زمانی برای ستم گری / نورجان بایسل

آیا وضعیت فوق العاده در ترکیه به پایان رسیده است؟ / سیبل هورتاس*

برات البایراک «دامات سر حکومت» اردوغان: رئیس جمهور آیندۀ ترکیه / بیستون عباسی

ترکیه در راه دست یابی به سلاح هسته ای؟ / بیستون عباسی

گزارشی از عواقب دو سال وضعیت فوق العاده در ترکیه

پایان وضعیت فوق العاده؛ صفحه ای جدید در سیاست ترکیه / مراد یتکین