آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت دوم) / بیستون عباسی

سرویس ترکیه – اوجالان در پیام نوروزی خود از PKK خواست «به منظور خلع سلاح کنگره برگزار کند و خود را با روح دوران جدید وفق دهد. دوران جدیدی که بر اساس شهروندی قانونی و حیات برابر و آزاد آغاز می شود و امید می رود با اصلاح قانون اساسی و تبدیل آن به یک قانون آزاد و برابر، تمام هویت ها در داخل ترکیه به رسمیت شناخته شده و زندگی آزادی در کنار هم داشته باشند.» اما از همان ابتدا سنگ اندازی ها آغاز شد و پروسۀ آشتی دچار تلاطم گشت.

قسمت اول را (اینجا) بخوانید.

نوروز 1394 و پیام تاریخی اوجالان برای خلع سلاح PKK

پروسۀ آشتی همچنان به پیشرفت خود ادامه داد و در مراسم تاریخی نوروز همان سال در منطقۀ باغلار دیاربکر، 21 مارس 2015، در مراسمی که به گواهی خبرگزاری های دولتی، حکومت شرایط شرکت مردم را تسهیل و فراهم می کرد و بیش از 100 هزار تن در آن شرکت داشتند، پیام صلح تاریخی اوجالان توسط اوندر و پروین بولدان نمایندۀ HDP، دیگر عضو هیأت امرالی، به دو زبان کردی و ترکی برای مردم قرائت شد. در پیام اوجالان که بر مبنای توافق دلمه باغچه تنظیم شده بود، آمده بود:

«من معتقدم لازم است و گامی تاریخی است که PKK به 40 سال نبرد مسلحانۀ خود علیه جمهوری ترکیه پایان دهد و برای مطابقت دادن خود با روح این دوران جدید کنگره ای برگزار کند. کنگرۀ ما باید تشکیل شود و یک دوران جدید را آغاز کند. دوران جدید باید بر اساس شهروندی قانونی و حیات برابر و آزاد آغاز شود. ما در حال گذار از دوران جنگ به دوران صلح هستیم.»

«برای تغییر استراتژی و تاکتیک مبارزۀ PKK از مبارزات مسلحانه به مجادلات سیاسی، باید کنگرۀ خلع سلاح برگزار شود. امیدوارم در کوتاه ترین زمان ممکن توافق در خصوص موارد اساسی صورت گیرد، هیئت ناظر در روند مذاکرات آغاز به کار کند، کمیسیون تحقیق و حقیقت یاب در پارلمان تشکیل و کنگرۀ خلع سلاح برگزار شود. با برگزاری این کنگره دوران جدیدی در تاریخ ترکیه رقم خواهد خورد. وارد دورانی می شویم که با اصلاح قانون اساسی و تبدیل آن به یک قانون آزاد و برابر، تمام هویت ها در داخل ترکیه به رسمیت شناخته شده و زندگی آزادی در کنار هم خواهند داشت. بدین ترتیب، در تاریخ 90 سالۀ جمهوری ترکیه، تمام حوادث تلخ گذشته را پشت سر گذاشته و برای آینده ای دموکراتیک و آزاد به راه خود ادامه خواهیم داد. این چیزی است که شایستۀ تاریخ واقعی و روح حقیقی عید نوروز است. این مسئله برای کشورمان و برای ملتمان بهترین انتخاب است.»

بلافاصله پس از انتشار این پیام، بولنت آرنچ معاون نخست وزیر و سخنگوی وقت حکومت ترکیه پیام اوجالان را «از جمیع جهات مثبت» ارزیابی کرد و آن را «موفقیتی برای حکومت و رئیس جمهور ترکیه» خواند. آرنچ اعلام کرد نقشۀ راه پروسۀ آشتی آماده است و در این باره گفت: «تشکیل کمیتۀ نظارت یکی از گام هایی بود که تا این لحظه برای پروسۀ آشتی برداشته ایم. حکومت ما این اقدام را مناسب می داند. ما هم اینک نقشۀ راهی داریم که مشخص می کند هر کسی چه وظیفه ای دارد. حکومت است که کشور را اداره می کند و مسئولیت متوجه حکومت است.»

یک روز بعد داود اوغلو نیز در مراسمی که به مناسبت نوروز برگزار شده بود، ضمن اشاره به پیام نوروزی اوجالان تأکید کرد پروسۀ آشتی به موفقیت خواهد رسید و گفت: «بیایید سرودهای گذشته را رها کنیم و سرود برادری بخوانیم، خشم و نفرت را رها کنیم و تنها به زبان مهر سخن بگوییم. بیایید به جای به خاک سپردن جوانانمان، اسلحه هایمان را دفن کنیم، اشک و رنج مادرانی را دفن کنیم که فرزندانشان شهید شده اند.»

حدود دو هفته پس از پیام نوروزی اوجالان، جمیل بایک در مصاحبه ای که روز 9 آوریل 2015 (20 فروردین 1394) از شبکه های تلویزیونی آلمان پخش شد، از فراخوان خلع سلاح اوجالان حمایت کرد. بایک ضمن عذر خواهی از مردم آلمان، به خاطر رویدادهای خشونت آمیزی که به واسطۀ فعالیت PKK در این کشور اتفاق افتاده بود، گفت: «دیگر هدف PKK تشکیل دولت مستقل کردی نیست. ما می خواهیم یک راه حل سیاسی را امتحان کنیم. ما دیگر نمی خواهیم علیه ترکیه مبارزه کنیم. دیگر کافی است. نه ما و نه حکومت ترکیه از طریق جنگ به اهداف خود دست نیافته ایم.»

مراد یتکین روزنامه نگار و تحلیل گر روزنامۀ حریت اظهارات بایک را «پاسخی شایسته به فراخوان 21 مارس اوجالان، برای پایان دادن به مبارزۀ مسلحانه علیه ترکیه که از سال 1984 آغاز شده است و بیش از 40 هزار نفر در آن کشته شده اند»، توصیف کرد. یتکین نوشت: «شنیدن این سخنان از زبان یکی از رهبران مهم PKK سیگنال مهمی است مبنی بر این که سه دهه مبارزۀ طولانی و خونین واقعاً می تواند به پایان برسد.»

ساز مخالف اردوغان

با وجود این، اردوغان که پیشتر نیز با تشکیل کمیتۀ ناظر مخالفت کرده بود، یک بار دیگر مخالفت خود را به صورتی جدی تر مطرح کرد. اردوغان گفت: «من به موضوع هیأت ناظر در روند مذاکرات با دیدی مثبت نگاه نمی کنم. در دوران نخست وزیری نیز گفتم که قصدی در خصوص تشکیل هیأتی به عنوان ناظر بر پروسۀ آشتی نداریم. بر سر مواضع همان روزهای خود هستم و تشکیل هیأت نظارت را مفید نمی دانم.»

مخالفت اردوغان با تشکیل این هیأت که از بندهای توافق دلمه باغچه بود، به سرعت مورد انتقاد قرار گرفت. در نخستین واکنش به این موضع، ارطغرل کورکچی نمایندۀ HDP در پارلمان ترکیه در مصاحبه با روزنامۀ رادیکال گفت: «تشکیل این هیأت برای نظارت بر روند مذاکرات پروسۀ آشتی در دیدارهای هیأت امرالی و هیأت نمایندۀ حکومت مورد توافق قرار گرفته است. ما منتظر انتشار اسامی اعضای این هیأت بودیم، اما جناب رئیس جمهور خارج از حیطۀ وظایف خود اظهار نظر کرده و برای روند مانع تراشی می کند.»

بولنت آرنچ نیز از کسانی بود که به تندی به اردوغان تاخت و اعلام کرد تشکیل این هیأت مورد توافق قرار گرفته است و برخی از اعضای آن پیشتر تحت عنوان هیأت فرزانگان در جریان پروسه بوده و حتی با اوجالان در امرالی دیدار کرده اند. آرنچ تلویحاً موضوع را خارج از حیطۀ اختیارات اردوغان دانست و گفت: «این اظهارات رئیس جمهور باعث ناراحتی خواهد شد. حتی باعث انتقاد از حکومت و هیأت نمایندگی حکومت در مذاکرات خواهد شد. ما به عنوان حکومت ترکیه نسبت به تشکیل هیئت ناظر تصمیم قاطع داریم. ما معتقدیم که هیأت ناظر در روند مذاکرات مفید واقع خواهد شد. اسامی مطرح شده اسامی جدیدی نیستند. افرادی از انجمن فرزانگان هستند. جناب رئیس جمهور نیز این افراد را می شناسد و آنان را دوست دارد. همان گونه که آکدوغان و آقای نخست وزیر نیز عنوان کرده اند، در این خصوص تنها به خبرهایی که از جانب این دو فرد صادر می شود باید اعتماد کرد. خبرهای خارج از این دو منبع غیرمعتبر هستند.»

اما اردوغان به همین اندازه بسنده نکرد و دو روز بعد، 23 مارس 2015 (3 فروردین 1395)، مخالفت صریح و قاطع خود را با توافق دلمه باغچه نیز اعلام و حتی وجود مسألۀ کردها را در ترکیه انکار کرد. اردوغان ادعا کرد از محتوای توافق اطلاع نداشته و گفت: «حکومت ما در این چند سال سیاست انکار و طرد کردها از جامعه را از بین برده است. در وضعیت کنونی آیا باز هم می توان از مسألۀ کردها سخن گفت؟ شهروندان کرد نیز مانند شهروندان ترک مشکلاتی دارند، اما سخن گفتن از "مسألۀ کردها" در ترکیه دیگر قابل قبول نیست. این سخنان از زبان کسانی جاری می شوند که در پی جدایی طلبی هستند... من بیانیۀ مشترک کاخ دلمه باغچه را نیز درست ارزیابی نمی کنم. در خصوص 10 مادۀ مذکور در بیانیۀ مشترک نیز باید بگویم، در آن بیانیه که قرائت شد پیامی مبنی بر دموکراسی وجود ندارد. در بررسی دقیق محتوای بیانیۀ مشترک هیچ ارتباط دور یا نزدیکی با دموکراسی مشاهده نمی کنم.»

ایلنور چویک از مشاوران ارشد اردوغان در یادداشتی پر از مطالب معنادار دربارۀ مناقشۀ اردوغان و دولت ترکیه در خصوص پروسۀ آشتی چنین استدلال کرد که «اردوغان قصد ندارد پروسه را متوقف کند، بلکه تنها می خواهد از التهاب موجود بکاهد. اردوغان می خواهد مانع از آن شود که دولت تصمیم شتاب زده ای بگیرد و به این وسیله چشم انداز انتخاباتی AKP را به خطر بیاندازد.» چویک افزود: «داود اوغلو یا باید در مقابل اردوغان تسلیم شود یا راه آرنچ را در ابراز مخالفت با اردوغان ادامه دهد. مسأله برای آرنچ ساده است، نمی تواند برای دور چهارم وارد پارلمان شود و آیندۀ سیاسی درخشانی نخواهد داشت. اما داود اوغلو چیزهای زیادی برای از دست دادن دارد.»

اما یحیی بستان یک روزنامه دیگر طرفدار حکومت دربارۀ دلیل دخالت اردوغان در پروسه و سنگ اندازی در آن استدلال دیگری داشت که در کنار استدلال چویک معنادارتر می نماید. بستان نوشت: «اردوغان احساس کرد لازم است در پروسۀ آشتی دخالت کند چون نمی خواست HDP چنین القا کند که پروسه به کلی تحت کنترل و هدایت آنها است... اردوغان احساس کرد توافق دلمه باغچه به نحوی در نظر مردم جلوه می کند که گویی حکومت در مسیری که HDP تعیین کرده است، حرکت می کند.» این را نیز باید افزود که ‌HDP در این دوران محبوبیت زیادی به دست آورده بود، در نظر سنجی ها به حد نصاب 10 درصدی انتخابات نزدیک شده بود و اعتماد به نفسی پیدا کرده بود که دمیرتاش اعلام کرد به صورت حزبی وارد رقابت انتخابات خواهد شد. علاوه بر این، دمیرتاش تأکید کرد که با هیچ حزبی ائتلاف نخواهد کرد.

به این ترتیب می توان پی برد که دلیل مخالفت اردوغان با ادامۀ پروسۀ آشتی چه بود: نگرانی از تأثیر پروسه بر نتیجۀ انتخابات پارلمانی 7 ژوئن و این که این پروسه به نفع رقیب کرد وی تمام شود. به قول مراد یتکین «HDP قول داده است اگر موفق به عبور از حد نصاب 10 درصدی شود، همراه با سایر احزاب اپوزیسیون جلوی داوود اوغلو و حزب عدالت و توسعه بایستد تا اجازه ندهند یک قانون اساسی جدید بر اساس مدل ریاست جمهوری اردوغان تصویب شود. استقبال PKK از پیام اوجالان نه تنها به عنوان یک راه حل سیاسی ممکن است به روند صلح کمک کند، بلکه ممکن است برای عملکرد انتخاباتی HDP نیز مفید واقع شود.»

توقف پروسۀ آشتی در آستانۀ انتخابات پارلمانی 7 ژوئن

تنها سه روز پس از پیام نوروزی اوجالان برای خلع سلاح PKK و پس از حدود دو سال آتش بس در ترکیه، در شرایطی که اردوغان تنها مخالف جدی ادامۀ پروسۀ آشتی بود، روز 24 مارس 2015 (4 فروردین 1394) ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه در وب سایت خود از حملۀ نیروهای امنیتی ترکیه به مواضع PKK در مناطق جنوب شرقی ترکیه خبر داد. بر اساس بیانیۀ ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه، پنج تیم امنیتی در مناطق روستایی شهرستان مازی داغی استان ماردین به مخفی گاه های شبه نظامیان PKK حمله کرده و آنها را منهدم کرده اند. روزنامۀ دیلی صباح دربارۀ این اقدام غیر منتظره نوشت از سال 2013 که PKK اعلام کرد نیروهایش را از ترکیه خارج می کند تاکنون هیچ گونه حملۀ تروریستی چشمگیری گزارش نشده است.

دو روز بعد، 26 مارس 2015 (6 فروردین 1394) آکدوغان معاون نخست وزیر و نمایندۀ حکومت در مذاکرات صلح، با عقب نشینی از مواضع دولت و چرخش از مفاد توافق دلمه باغچه اعلام کرد دولت در اطلاع رسانی به رئیس جمهور کوتاهی کرده و مخالفت وی با تشکیل هیأت ناظر بجا است. آکدوغان گفت اظهارات اردوغان به عنوان «معمار پروسۀ آشتی» برای دولت در حکم دستور است.

پس از آن رسانه های دولتی دو مورد تیراندازی نیروهای PKK به سمت نیروهای نظامی ترکیه را گزارش کردند که کشته و مجروحی در پی نداشت و چندان مهم نبود. تا این که روز 10 آوریل 2015 (21 فروردین 1394) ستاد کل نیروهای مسلح در بیانیه ای ادعا کرد گروهی از شبه نظامیان PKK در استان آگری به نظامیان ترکیه حمله کرده و پس از یک روز درگیری پنج تن از نیروهای PKK کشته و چهار تن از پرسنل نظامی ترکیه مجروح شده اند.

اردوغان بلافاصله حملۀ «25 عضو PKK» به نیروهای ارتش ترکیه را محکوم کرد و گفت: «من این حمله به نیروهای امنیتی ترکیه را که با از خود گذشتگی برای تأمین امنیت مردم تلاش می کنند، قویاً محکوم می کنم.» اردوغان به طرزی غیر منتظره HDP را نیز به خاطر این حمله متهم کرد و گفت: «این حزب سعی می کند به واسطۀ فعالیت های یک سازمان تروریستی رأی جمع کند. راه دموکراسی و حقوق و آزادی های اساسی از طریق تفنگ نیست، از طریق صندوق آرا است.» پس از اردوغان سایر مقامات حکومت نیز این حمله را «تروریستی» خوانده و آن را محکوم کردند و دمیرتاش و حزبش را، به شیوه ای که می توان ادعا کرد نظام مند و برنامه ریزی شده بود، به خاطر «جمع کردن رأی به زور اسلحه» مورد انتقاد قرار دادند.

با وجود این PKK دست داشتن در این حمله را تکذیب کرد. 15 آوریل 2015 (26 فروردین 1394) دوران کالکان از اعضای ارشد PKK در این باره گفت: «می گویند کار PKK بوده است. من رهبر اجرایی PKK هستم. ما چنین تصمیمی نگرفته و چنین اقدامی نکرده ایم. من آشکارا اعلام می کنم، ما هیچ ارتباطی با حملۀ آگری نداریم. تصمیم ما در مورد جریان امور قاطع است. این نه در راستای استراتژی ما و نه تاکتیک ما است. رهبرمان اوجالان به ما هشدار داده است. شورای رهبری PKK ده ها بار در این باره بحث کرده است. ما به نیروهایمان دستور داده ایم از پروسه ای که اوجالان هدایت می کند، حمایت کنند.» کالکان افزود: «اوجالان به ما هشدار داد. او گفت ما باید نسبت به حملات احتمالی هوشیار باشیم، ممکن است کسانی که مخالف آشتی، دموکراتیزاسیون و حل مسألۀ کردها هستند، به ما حمله کنند.»

علی رغم تکذیب PKK، آکدوغان روز 17 آوریل 2015 (28 فروردین 1394) در اظهاراتی کاملاً متضاد با مواضع پیشین خود، اعلام کرد امیدی به موفقیت پروسۀ آشتی نیست. آکدوغان گفت به نظر نمی رسد PKK کنگرۀ خلع سلاح را برگزار کند. با توجه به این که مانیفست انتخاباتی AKP روز 15 آوریل منتشر شده بود اما به پروسۀ آشتی و مسألۀ کردها اشاره ای نکرده بود، آکدوغان در پاسخ به پرسش خبرنگاران در این باره، با عباراتی نظیر آنچه اردوغان در انکار مسألۀ کردها گفته بود، گفت: «چارچوب شهروندی جمهوری ترکیه روشن است و تنها بر مبنای حق و عدالت است و همچنین بر مبنای ملیتی که بر اساس برابری است. حکومت AKP به این اصول احترام گذاشته و مطابق با آنها کشور را اداره کرده است.» آکدوغان یک بار دیگر HDP را متهم کرد که قصد دارد از طریق PKK در مناطق جنوب شرقی آشوب ایجاد کند و به این طریق آرای خود را افزایش دهد. وی دمیرتاش را سخنگوی PKK خواند. (ادامه دارد)

در قسمت سوم می خوانید:

انتخابات پارلمانی 7 ژوئن و مذاکرات تشکیل حکومت

شکست پروسۀ آشتی و آغاز درگیری های PKK و حکومت ترکیه

خاطرۀ پروسۀ آشتی در سال 2018

بیشتر بخوانید:

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی

دەنگ بێژ: هنرمند مقاومت در برابر از یاد ر فتگی / دویگو یلدیز

مشکل تراشی حکومت برای گروه های اسلام گرای ترکیه / گوکهان باجیک*

ترکیه به دهۀ 1990 باز گشته است / بارچین یینانچ

زمانی برای ستم گری / نورجان بایسل

آیا وضعیت فوق العاده در ترکیه به پایان رسیده است؟ / سیبل هورتاس*

برات البایراک «دامات سر حکومت» اردوغان: رئیس جمهور آیندۀ ترکیه / بیستون عباسی