رابطۀ ایالات متحده و ترکیه تقریباً به سرعت سقوط ارزش لیر، رو به وخامت گذاشت. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز یکشنبه در یک سخنرانی در ساحل دریای سیاه با متحد خود اتمام حجت کرد. وی تهدید کرد که شرکایش را عوض می کند.

اردوغان گفت: «پیش از این که خیلی دیر شود، واشنگتن باید از این ذهنیت دست بردارد که رابطۀ ما می تواند نا متقارن باشد و باید این واقعیت را بپذیرد که ترکیه گزینه های دیگری نیز دارد. وی تأکید کرد که اگر «بی احترامی» ادامه پیدا کند، حکومتش در صدد یافتن «دوستان و متحدان جدید» بر خواهد آمد. روز سه شنبه او از این هم فراتر رفت و درخواست کرد کالاهای الکترونیک آمریکایی از جمله [گوشی تلفن همراه] آیفون در ترکیه بایکوت شوند.

منظور اردوغان از دوستان جدید روسیه – و تا حدی ایران – است. این دو کشور نیز مانند ترکیه هدف تحریم های ایالات متحده قرار گرفته اند. ترکیه نیز در بی اعتمادی به غرب با آنها هم عقیده است، در بحران سوریه با آنها همکاری می کند و همچنین در حال تقویت مناسبات اقتصادی خود با آنها است.

جای تعجب نیست که لیر ترکیه ارزش خود را در مقابل دلار از دست بدهد، همان گونه که پول روسیه و ایران نیز شاهد همین افت ارزش هستند. این که یکی از متحدان دیرینۀ آمریکا تهدید می کند که روابط خود را با یک رقیب تاریخی و یک دشمن قسم خوردۀ این کشور گسترش می دهد، عمیقاً نگران کننده است. اما آیا این تهدید واقعی است؟

روسیه و ترکیه پیشینه ای از همکاری و درگیری دارند. این دو کشور دست کم در نیم دوجین جنگ مقابل هم ایستاده اند و عمدتاً روسیه برنده بوده است. اما این حکومت بلشویکی پس از 1917 مسکو بود که از ملی گرایان پسا عثمانی ترکیه حمایت کرد. لنین حتی امیدوار بود که رهبران آسیایی «به سیستم شورایی روی بیاورند و پس از طی مراحلی از توسعه به کمونیسم گرایش پیدا کنند.» صنایع آلومینیوم و آهن ترکیه که توسط دونالد ترامپ هدف افزایش تعرفۀ واردات قرار گرفتند، در دهۀ 1960 با کمک شوروی احداث شدند.

با وجود این، وابستگی ترکیه به ناتو، امید به عضویت در اتحادیۀ اروپا و روابط نزدیک با ایالات متحده باعث شده است که روابط ترکیه با روسیه بر یک مبنای موردی مدیرت شوند. این دو کشور در سوریه با هم در تضاد بودند، ترکیه مخالف دیرینۀ بشار اسد بوده است، و پس از سرنگون شدن جنگندۀ روسیه توسط نیروی هوایی ترکیه در سال 2015 روابط آنها قطع شد. اردوغان در سال 2016 از پوتین عذرخواهی کرد و از آن زمان تا کنون همواره به هم نزدیک تر شده اند.

مجموعه ای از عوامل باعث این تغییر شده است. پس از آن که گروه های نیابتی ترکیه در سوریه از روسیه شکست خوردند، اردوغان بر نیروهای کرد سوریه تمرکز کرد زیرا از همکاری آنها با [حزب کارگران کردستان] PKK و ایجاد تهدید علیه ترکیه نگران بود.

تغییرات میدانی سوریه و بی اعتمادی فزایندۀ میان ترکیه و ایالات متحده که با مناقشۀ بازداشت یک کشیش آمریکایی در ترکیه به اوج خود رسید، راه را برای گسترش روابط ترکیه با روسیه تا حد هشدار هموارتر کرد. تصمیم ترکیه مبنی بر خرید سامانۀ دفاع موشکی S-400 از روسیه، که برای یک عضو ناتو اقدامی بی سابقه است، مانند ایجاد پیمان خون میان دو کشور بود.

اما جای تعجب است که رابطه با روسیه واجد همان ویژگی عدم توازن قدرت است که اردوغان در روابط خود با متحدان غربیش از آن بیزار است. در واقع به نظر می رسد این روسیه است که همه چیز را تعیین می کند.

روسیه بیش از نیمی از گاز مورد نیاز ترکیه را تأمین می کند و خط لولۀ جدید جریان ترک، که گاز پروم امیدوار است تا پایان امسال آن را تکمیل کند، وابستگی ترکیه به گاز روسیه را بیشتر خواهد کرد. همچنین اردوغان به روس اتم، شرکت انرژی هسته ای متعلق به دولت روسیه، اجازه داده است نیروگاه هسته ای آک کویو را در ترکیه احداث کند – یک پروژۀ 20 میلیارد دلاری با همکاری ترکیه و روسیه. روس اتم منابع مالی پروژه را تأمین می کند و مالک 51 درصد سهام آن می شود. گفته می شود نیروگاه هسته ای آک کویو 10 درصد انرژی مورد نیاز ترکیه را تأمین خواهد کرد.

تجارت ترکیه با روسیه رو به افزایش است، اما در حد منافع اقتصادی این کشور در اروپا نیست. بیش از 80 درصد کل سرمایه گذاری های مستقیم خارجی در ترکیه، در فاصلۀ سال های 2002 تا 2016، از غرب آمده است. تنها 6 درصد این سرمایه گذاری از جانب روسیه بوده است. صادرات به روسیه در سال 2017 افزایش بی سابقه ای داشت اما هنوز کمتر از 2 درصد کل صادرات است و با میزان صادرات این کشور به آلمان، ایالات متحده و حتی عراق فاصلۀ بسیار زیادی دارد.

با توجه به محدودیت های اقتصادی که روسیه خود با آنها مواجه است، به سختی می توان تصور کرد که اردوغان بتواند از تجارت با مسکو سود ببرد. او از کاربرد پول های ملی به جای دلار در تجارت با روسیه و کشورهای دیگر سخن گفته و روسیه نیز آن را تأیید کرده است. اما این تصمیم تا چه حد واقع بینانه است؟ حکومت سلف روسیه، اتحاد جماهیر شوروی، ناچار بود از تهاتر، تجارت پایاپای و توافق های تسویۀ دوجانبه استفاده کند تا این محدودیت را که روبل به آسانی قابل تبدیل نبود دور بزند و از این سبک بیشتر برای تجارت با بلوک کمونیسم استفاده می کرد. تجارت بر اساس پول ملی چندان عملی به نظر نمی رسد.

اردوغان زیرک تر از آن است که محدودیت های اقتصادی دوست روسی خود را تشخیص ندهد. اما پوتین با نگرانی های رهبر ترکیه در خصوص دشمنان غربی و داخلیش بازی می کند. این روابط در حال رشد با روسیه هم خواست اردوغان را برای دور کردن ترکیه از ایالات متحده منعکس می کند و هم اولویت های دوگانۀ وی در سطح داخلی را: پیشگیری از یک کودتای دیگر و آمادگی برای هر چالشی از جانب شورشیان کرد. ملاحظات اقتصادی در درجۀ دوم اهمیت قرار دارند، دست کم فعلاً.

اما در دوران التهاب همه چیز می تواند به سرعت تغییر کند. اردوغان نشان داده است که هر گاه لازم باشد می تواند دست به چرخش بزند، همان گونه که همکاری با مسکو در مسألۀ سوریه را پذیرفت. او در نهایت می تواند یک رابطۀ توأم با سرسپردگی را با رابطه ای دیگر از همین نوع جایگزین کند.

منبع: بلومبرگ

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

بحران ترکیه؛ آزمایش قدرت پوتین در بازی مقابل آمریکا

اقلیت های مذهبی ترکیه بر خلاف آنچه خود می گویند، «خوب» نیستند / فهیم تاشتکین

پل کروگمن، برندۀ جایزۀ نوبل اقتصاد: ترکیه به سمت بحران مالی پیش می رود / علل بحران اقتصادی کنونی

ترکیه بحران خود با ایالات متحده را چگونه می بیند؟ / رجب طیب اردوغان

تلاش برای احیای مجازات اعدام در قانون کیفری ترکیه / مراد یتکین

به بهانۀ روز خبرنگار: اینجا گل ها هم تروریست خوانده می شوند

معاملۀ به هم خوردۀ ترامپ و اردوغان / امبرین زمان

اردوغان وعدۀ آزادی اندیشه می دهد / مراد یتکین

اینجا جهنم است / نورجان بایسل*

تأثیر پیروزی اردوغان بر کردها و ثبات منطقه / کمال چومانی

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت دوم) / بیستون عباسی

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت سوم) / بیستون عباسی