نمی توان گفت جنگ شدید قدرت در ترکیه چه زمانی به پایان می رسد، یا آیا اصلاً پایان خواهد یافت. حتی یک احساس حد اقلی از امکان پایان این جنگ می تواند تا حدی بی اعتمادی موجود میان بخش های مختلف جامعه را برطرف کند. این وضعیت را سیاست های تفرقه افکنانۀ حزب عدالت و توسعه (AKP) رقم زده است. این سیاست ها به خوبی در خدمت منافع رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه هستند.

وضعیت کنونی ادامۀ وضعیت حاکم در گذشته است. در یک سطح، تفاوت های میان سکولارها، اسلام گرایان، کردها و چپ گرایان منعکس کنندۀ شکاف های عمده ای است که ترکیه را از هم گسسته اند. جامعه به تساوی میان کسانی که به مصطفی کمال آتاترک، بنیان گذار جمهوری ترکیه، احترام می گذارند یا حتی ستایشش می کنند، و کسانی که اردوغان را بزرگ می دارند، تقسیم شده است. از نظر این دستۀ دوم، همان گونه که کنترل تقریباً تام اردوغان بر رسانه های ترکیه تأیید می کند، پرداختن به اشتباهات وی ممنوع است.

هر چه اردوغان کنترل بیشتری بر نهادهای کلیدی حکومت پیدا می کند، نسبت به آتاترک ادعای برتری بیشتری می کند. او آتاترک را برای «سرکوب سنی های متدین» ملامت می کند. آشکار است که اردوغان به محبوبیتی که آتاترک چند دهه پس از مرگش از آن برخوردار است، غبطه می خورد.

موضوع اسطوره سازی در کشورهایی است که فرهنگ پاتریمونیال (سلطۀ موروثی) عمیقاً در آنها ریشه دوانده و قدرت از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. آتاترک برای میلیون ها تن یک اسطوره است و آرزویی که اردوغان در سر می پروراند این است که از خود یک اسطوره بسازد و با آن اسطورۀ آتاترک را کم رنگ کند. آرزوی غایی او این است که اسطورۀ آتاترک در اذهان عموم به اسطوره ای درجه دوم و ثانویه تبدیل کند.

هر سال 10 نوامبر یکی از آیین های به خوبی حفظ شدۀ ترکیه برگزار می شود. ساعت 9:05 صبح زنگ ها به نشانۀ مرگ پدر در سال 1938 به صدا در می آیند. مردم در اماکن عمومی از حرکت باز می ایستند. خودروها توقف می کنند. رهبران به ملت تسلیت می گویند. یک روز کامل صفحات نخست روزنامه ها و صفحات تلویزیون ها به تصاویر آتاترک اختصاص می یابد.

برای نیمۀ دیگر ترکیه – که اکثریت غالب آنها رأی دهندگان وفادار اردوغان هستند – سالروز مرگ آتاترک اهمیت چندانی ندارد، اما هفتادمین سالگرد او با برخی وقایع خراب شد.

10 نوامبر امسال، بیش از هر سال دیگر، نگرش ها خود را به شکلی بسیار نمادین نشان دادند. علی ارباش رئیس ادارۀ امور مذهبی (دیانت) با شخصیتی جنجالی، اگر چه حاشیه ای، دیدار کرد که به تعبیر سکولارها به زبان هجو آمیزش علیه خاطرۀ آتاترک شهرت دارد. در قانون ترکیه چنین چیزی جرم است.

دیانت، به ویژه پس از تضعیف ارتش ترکیه، قدرتمندترین نهاد قیمومتی در ترکیه است. ارباش با شخصی که به دیدارش رفته بود عکس انداخته بود و اگرچه دیدار یک روز پیش از 10 نوامبر صورت گرفته بود، اما به اندازۀ کافی چشمگیر بود که خشم سکولارها را بر انگیزد.

در جاهای دیگر کشور نیز رویدادهای دیگری گزارش شدند. در یکی از استان های حاشیۀ مرز سوریه یک پناه جو به مجسمۀ آتاترک حمله کرد و یک زن نیز در غرب ترکیه دست به چنین اقدامی زد.

پوشیده نیست که در نظر سنی های عمیقاً متدین، مجسمه به خودی خود خالی از اشکال نیست. با توجه به شخصیت فرا سکولار آتاترک، مجسمه های وی هدف حمله قرار گرفتند. دکترین ترک – اسلام گرایی که مورد تأیید شدید اردوغان است، دارد هر چه بیشتر در جامع ریشه می دواند و فرایند اسطوره زدایی از بنیان گذار جمهوری ترکیه را به یک روال طبیعی تبدیل می کند.

با وجود این، این نبردی دراز مدت است و به کندی پیش می رود. آتاترک به تصور خود از خاکستر یک امپراتوری 600 ساله، کشور و جامعه ای جدید بنا نهاد. او با عزمی جزم و اراده ای که شانه به شانۀ لجاجت می سود، کشورش را بر زمینی سست بنا کرد، زیرا جامعه ای بود متشکل از گروه هایی که به طرزی غیر طبیعی بر مبنای «ترک بودن» به هم چسبانده شده بودند. این جامعه، جامعه ای بود که در آن جایی برای اقلیت نبود. ستون فقرات جمهوری ترکیه شکل خشنی از یک تعصب سکولار بود که بعداً مشکلات بزرگ و دراز مدتی ایجاد کرد.

به نظر می رسد ترکیۀ جدید اردوغان در ویژگی های اصلی آن، چندان متفاوت نیست. چیزی که وی در تصور خود می خواهد چنین جامعه ای است: واکنشی، متفرق، ضد آتاترک و با هویت آشکار اسلام سنی.

اردوغان این را نیز می داند که تنها با کمک ملی گرایان دست راستی افراطی به هدف خود دست می یابد. ملی گرایانی که علاقۀ آنها به آتاترک به طرق گوناگون در اسطوره شناسی پان ترکیست آنها که به آسیای مرزکی باز می گردد، کم رنگ شده است. آتاترک مخالف این جنبۀ ملی گرایی بود. می توان گفت اردوغان با مهارت تمام برای ادغام این دو ایدئولوژی – ملی گرایی ترکی و اسلام گرایی ترکی – تلاش می کند.

اردوغان می خواهد بر بلندای این آمیزۀ ایدئولوژی ها بایستد و از آتاترک پیروزتر باشد و پیروزیش از موفقیت آتاترک ماندگارتر باشد. او حتی امیدوار است رهبر ابدی ترکیه باشد. با توجه به حمایت توده های محافظه کار ترکیه، ممکن است اردوغان در این تلاش به موفقیت دست یابد.

* یاووز بایدار روزنامه نگار، تحلیل گر، بلاگر و بنیان گذار P24، پلتفورم رسانه های مستقل است. وی دربارۀ سیاست داخلی و خارجی ترکیه برای نیویورک تایمز، گاردین، ال پایس، عرب ویکلی و... می نویسد. وی در سال 2014 به خاطر مبارزه با سانسور و دفاع از ارزش های حرفه ای روزنامه نگاری در ترکیه برندۀ جایزۀ ویژۀ مطبوعات اروپا شد.

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی احوال

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

چرا HDP محبوبیت خود را از دست داد؟/ مهمت دمیر

ترکیه باید اتحاد قوی آمریکا – YPG را بپذیرد / یاشار یاکیش

پزشکان کرد در ترکیه جایی ندارند / فاروق بالکچی

راه دشوار روزنامه نگاران کرد در ترکیه / شرزان امید

کردهای سوریه برای حملۀ احتمالی ترکیه آماده می شوند / سیمون اسپیکمن کوردال

تصمیم آمریکا دربارۀ سران PKK ترکیه را خام نمی کند / برهان الدین دوران

صالح مسلم: تا مسألۀ کردها حل نشود، صلح و ثبات در خاورمیانه به دست نمی آید

دلایل تصمیم آمریکا دربارۀ سه عضو ارشد PKK / سعدت ارگین

از منبج تا ادلب: زد وبندهای ترکیه در سوریه / پل ایدون

خشم اردوغان از گشت مشترک نظامیان آمریکایی و کردهای سوری / جاسپر مورتیمر