جزییات فاجعه آفرین

همین روال در اجرای سازه ها و ساختمان ها نیز وجود دارد ولی در ابعادی جزیی تر و کوچکتر؛ آنقدر کوچک که شاید اصلاً این نقص ها به چشم نیایند. اما با بروز حادثه ای، همین جزء ها یک کل بزرگ را تشکیل می دهند و فاجعه ای مانند ویرانی ساختمان ها در زلزله‌ی سال 96 سرپل ذهاب را رقم می زنند.

وقتی در شهر قدم می زنی، ساختمان هایی خوش رنگ و لعاب می بینی که چشمانت را خیره می کنند. همه، نماهایی مطابق معماری مد روز دارند و در آنها از سنگ نماهای گرانبهایی استفاده شده است. برای این بناها در مرتفع ترین نقاط، با استفاده از سنگ های زیبا، المان هایی مانند تاج پادشاهان برای تزیین نصب شده که گاهی شکوهی ترسناک به آنها می دهد.

این ترس زمانی غالب می شود که به یاد حادثه ای مانند زلزله می افتی و فروریختن آنها را در ذهن متصور می شوی. مانند آوار شدن سنگ نماها و تزییناتی که پیش پای ساختمان ها و بر سر مردم سرپل ذهاب آوار شده بود.

متأسفانه افراد کمی در ساختمان سازی از خطرات جدی و فجایعی که این جزییات کوچک ممکن است رقم بزنند، آگاه هستند و مهندسان ناظر نیز توجه جدی به این مقوله ندارند.

ضرورت توجه به وزن نماها در محاسبات سازه ای

یک کارشناس ارشد مهندسی ساختمان و طراح، ناظر و عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه در گفتگو با کردپرس، در خصوص خطرات نصب تزییناتی که به صورت سلیقه ای در نمای ساختمان ها به کار رفته اند هشدار می دهد و می گوید: «اگر در محاسبات سازه ای ساختمان، وزن المان های معماری در نما، در نظر گرفته شده باشند و همچنین نحوه صحیح اتصال به عناصر سازه ای ساختمان لحاظ شده باشد، در هنگام وقوع زمین لرزه و بادهای شدید، مشکلی ایجاد نمی شود، اما با توجه به اینکه عموماً در نقشه های اجرایی و طرح های معماری این المان ها و تزیینات پیش بینی نمی شوند و در هنگام ساخت به صورت سلیقه‌ی اجرا می شوند، در شرایط بحرانی با توجه به وزن زیاد این تزیینات امکان بروز خطر و جدا شدن و فروریختن آنها وجود دارد».

مهندس امیرپویا قدسی، با بیان اینکه مسئولیت پایداری سازه ها بر عهده‌ی ناظران است می افزاید: «با توجه به اینکه مسئولیت پایداری بنا به عهده‌ی ناظر سازه ساختمان است، لذا پیامدهای ناشی از اینگونه حوادث به عهده‌ی وی می باشد. همچنین ناظرین معماری در خصوص اجرای صحیح و ایمن سنگ نمای ساختمان ها ( شامل اجرای اسکوپ و لقمه گذاری در پشت سنگ نما) باید دقت لازم را بنمایند».

پس از هر زلزله یا پس لرزه شدید نمای ساختمان ها باید بازدید شوند

وی به لزوم بازدید از نمای ساختمان ها توسط کارشناسان پس از هر زلزله تأکید می کند و می گوید: «لازم است پس از هر زمین لرزه یا پس لرزه‌ی شدید، از تمامی اجزای بیرونی و داخلی ساختمان و نماها توسط کارشناسان بازدید صورت گیرد و در صورت بروز مشکل اقدامات اصلاحی انجام شود. به طور مثال اگر سنگ های نما از دیوار جدا شده باشند و به اصطلاح خالی کرده باشند، باید با اقداماتی نظیر تثبیت سنگ با پیچ و رول پلاک توسط اکیپ های متخصص، مشکل حل شود».

قدسی یاد آور می شود: «مردم احتمال سقوط سنگ نماها را به دور از ذهن تصور نکنند. حتی در شرایط عادی مواردی از سقوط سنگ نما و کشته یا زخمی شدن افراد و خسارات مالی به خودروها، بارها در استان کرمانشاه مشاهده شده است».

خسارت های نماهای ناکارآمد در زلزله

مسکن به عنوان نخستین نیاز بشر، محلی برای آسایش ساکنان در ابعاد عینی و ذهنی می باشد، حال آنکه عناصر تشکیل دهنده ی آن در بیان حجم و کالبد، نقشی مهم و تعیین کننده دارند.

یک کارشناس معماری با اشاره به «نما» به عنوان یکی از عناصر مهم در ساختمان به کردپرس می گوید: « در بیان عناصر ساختمان، نما، به عنوان رخسار و ظاهر ساختمان، نقشی بسزا در شکل دهی به مجموعه ی شهری و همگونی نمای شهری دارد و در تعریفی منفک، حاکی از موقعیت فرهنگی سازندگان آن است که دارای نمود اجتماعی ست و همبستگی با فضای عمومی دارد.

مهندس مسعود رستمی اضافه می کند: «حال با توجه به تنوع اقلیمی کشور، نوع ساخت، طرح و مقیاس و تناسبات آن امری مهم و در عین حال تعیین کننده است و اگر به عنوان قبلی، قرارگیری بخش های زیادی از کشور در مناطق زلزله خیز را هم اضافه کنیم، موضوع کاملاً تعریفی جداگانه تر خواهد داشت. در زلزله های اخیر خساراتی که نماهای ناکارآمد و غیر استاندارد به صاحبان و عموم وارد نموده بسیار تاسف برانگیز بود».

زیبایی باید همراه ایمنی و استاندارد باشد

وی با بیان اینکه عدم رعایت مقررات ملی ساختمان، عدم اتصال درست نما به تکیه گاه های ساختمان و عدم توانایی آن تکیه گاه ها در انتقال بار به سازه از جمله مسائل تخصصی سازه ای ست که بحثی مفصل دارد، توضیح می دهد: « در نگاهی دیگر ترکیب هنر معماری و سازه و نتیجه ی این ترکیب در بیان نمایی متناسب و هماهنگ در باز شوها، مصالح، رنگ و عناصر تزیینی با سازه ای مهندسی باید به ما یک هارمونی زیبا و درعین حال اصولی بدهد».

رستمی در خصوص راه حلی که بتواند زیبایی را در ساختمان با ایمنی و ساخت اصولی بیامیزد، می گوید: « طراحی نما باید از همان مراحل طراحی نقشه ها و مرحله فاز دوم انجام شده که تناسب پلان معماری و نمای ساختمان حفظ و بسیاری از ایده ها همزمان با انجام مراحل سفت کاری ساختمان انجام شود که این کمکی بسزا در عدم به کار بردن پوسته های غیر استاندارد و غیر منطبق با سازه ساختمان می کند».

وی می افزاید:« مشکل آنجاست که زمانی به طراحی نمای ساختمان پس از پایان سفت کاری پرداخته می‌شود، که طراح عموماً با کمک پوسته های الحاقی به نما می تواند به طراحی مورد تایید خود و کارفرما برسد، که همان پوسته ها علاوه بر سنگین کردن وزن ساختمان، بیشترین سقوط را در هنگام زلزله خواهند داشت».

نیاز به یک قانون نظام مند و سختگیرانه برای تطابق نما با سازه و معماری

مسعود رستمی تأکید می کند: «من از دید یک طراح معتقدم که باید قانونی نظام مند در ساختار معماری و شهرسازی به تصویب برسد که کارفرمایان الزام داشته باشند که همزمان با اخذ نقشه های فاز ۲ و اجرایی از مراجع ذیصلاح طراحی های نما را با جزئیات اجرایی مورد تایید دریافت نموده که این همان تطابق نما با سازه و معماری می باشد که در مرحله اجرا هم با نظارت مستقیم و دقیق خود این مراجع به پایان برسد».

وی بیان می کند: «همچنین تصویب قانونی بابت هماهنگی و سنخیت طرح نماها از لحاظ مقیاس، شکل، تناسبات حجمی و پیرامونی با ساختار شهری که بیانگر حس نوستالژیک در یک فضای مدرن شهری باشد».

ضرورت تجدیدنظر جدی در نمای بناها

به گفته‌ی بسیاری از کارشناسان معماری و شهرسازی، نماهایی که این روزها متداول شده است و مانند نماهای رومی مورد اقبال عموم مردم می باشد، علاوه بر اینکه با معماری ایرانی سنخیتی ندارد، به خاطربالا بردن وزن بیش از حد ساختمان، ایمن نیست و از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه نمی باشد.

دخالت و نظارت کارشناسان و مسئولان مربوطه با در نظر گرفتن جایگزین مناسب، علاوه بر اینکه می تواند موارد و مشکلات ذکر شده را بر طرف نماید، به ایجاد ساختمان هایی با نماهای متناسب با اقلیم و فرهنگ این سرزمین کمک می کند و در آینده، اصالت از دست رفته‌ی معماری شهر را به آن بر می گرداند.