به گزارش خبرنگار کردپرس، سیل آمد و رفت. آنچه از پس آن در مهاباد بر جای ماند، کارنامه نامدیریتی ها بود. اکنون مسئولان شهر، برای سرپوشانی بر این وضعیت می گویند؛ «وقوع سیل طی یک بارش ٢٠ میلی‌متری باران و درعرض نیم‌ ساعت به دلیل شرایط ویژه توپوگرافی مهاباد بوده است». ولی به نظر می رسد این مورد بیشتر بهانه تراشی باشد، تا یک دلیل علمی.

منطقه سیل زده اخیر مهاباد از قدیم الایام حریم رودخانەهای فصلی بوده که با بارش های رگباری سیلابی می شد، اما با گذشت زمان و ساخت و سازهای متعدد در مسیل ها، مسیر رودخانه های فصلی منحرف شده و بحران سیلاب اخیر هم حاصل این وضعیت بود.

بحرانی از جنس ناکارآمدی حوزه مدیریت شهری و تصرف و تجاوز به حریم و بستر رودخانه های مهاباد که در سکوت نهاد ناظر همچون گلوله برفی روز به روز بزرگتر شد و عاقبت سیل شد و دامان شهر را گرفت.

پس از سیلاب هم اولین اقدام مدیران شهری، برگزاری جلسات مدیریت بحرانی بود که تا آن لحظه نادیده مانده بود، بحرانی که به مدد سکوت ناظران و تلاش های زمین خواران و مسیل خواران از مدت ها پیش در لایه لایه شهر جا خوش کرده بود.

قطعا ساخت و سازهای حاشیه رودخانه‌ها و اجرای طرح‌های مرتعداری و آبخیزداری با احداث سیل بندها و مسیل‌ها، از پیش، می توانست از این بحران جلوگیری کند اما متأسفانه سیل‌ اخیر محصول بی تدبیری ها بود.

مثل همیشه؛ مدیریت بحران بعد از بحران!

باید بدانید که؛ در پهنه بندي زيرحوضه های استان آذربايجان غربی، از نظر طبقات خطر سيل، بیشتر حوزه های جنوب استان در طبقه متوسط از نظر سیل خیز بودن قرار دارند. اما انجام اقدامات اساسی در پیشگیری و مقابله با سیلاب در آذربایجان غربی تنها زمانی جدی گرفته می شود که سیلی به راه بیافتد و خرابی عظیم به بار بنشیند. همان قول معروف؛ "مدیریت بحران بعد از بحران!"

در مهاباد نیز سرعت تشکیل جلسات مدیریت بحران از سرعت سیل بیشتر بود، ولی چه فایده که دیگر سیل آمده بود!

بازدیدهای شبانه و سرزده استاندار آذربایجان غربی، تشکیل جلسات فوری و خارج از وقت اداری در روز جمعه، نشان از دستپاچگی مدیرانی است که در سال های بی آبی نسبت به خطرات احتمالی سیل بی خیال شده بودند و حواسشان نبود که در مسیل ها، بستر و حریم رودخانه ها ساخت و سازهای غیر مجازِ مجاز شده، صورت گرفته و در این وانفسا آبراهه رودخانه ها هر روز تنگ تر شده و مسیل ها هم دستکاری شدند، تا جایی که دیگر، جایی برای نفس کشیدن رودهای فصلی و دائمی باقی نماند.

تجربه دو سیل اخیر مهاباد هم عبرت مدیران نشد!

سال ٩٥ نیز در پی افزایش بارش های بهاری و رهاسازی آب سد برخی مناطق شهری مهاباد دچار آبگرفتگی شد در آن زمان کارشناسان تغییر بستر و حریم رودخانه و ساخت و سازهای غیر مجاز در آن را دلیل وقوع سیلاب دانستند و اگر رهاسازی به میزان بیشتری انجام می گرفت امکان ورود سیلاب به مناطق بیشتری از شهر هم ممکن بود. البته پس از این سیلاب هم، ساماندهی حریم و بستر رودخانه در مهاباد تا کنون انجام نشده است!

در سال ٩٧ هم سیلاب در مهاباد از مسیر معروف به "خره سنجوان" از راه روستای اوزوندره به طرف شهر جاری شد. این سیلاب به دلیل منحرف کردن مسیر اصلی رود و احداث جاده روستای اوزوندره در مسیر و احداث پل های غیر مجاز به وجود آمد و حجم قابل توجهی گل و لای وارد مغازه ها و منازل مسکونی شد. این سیلاب در مهاباد ۲ میلیارد تومان خسارت به ابنیه و راه روستایی، تاسیسات، معابر شهری و زیرساخت‌ها وارد ساخت و برای اصلاح این مسیر هم کار قابل توجهی انجام نگرفته است! و وقوع این دو سیل هم عبرتی برای مدیران شهری نشد.

مطالعه بحران سیل اولویت شهرستان مهاباد بود اما...

ساماندهی ها و لایروبی رودخانه ها هم که شعار اصلی جلسات ستاد بحران شهرستان بوده در این سال ها محلی از اعراب نداشته است. جالب تر آنکه؛ در سال ٩٦، ایرج شجاعی، فرماندار وقت مهاباد، اولویت این شهرستان را مطالعه بحران سیل عنوان کرده و گفته بود: «تغییر بستر و حریم رودخانه و ساخت و سازهای غیر مجاز در آن می‌تواند خطرآفرین باشد لذا باید راهکارهای مواجهه با سیل مطالعه و بررسی شود».

مطالعاتی که هیچوقت انجام نشد، تا اینکه ٥ سال بعد و در فروردین ماه سال ١٤٠٠ مقرر شد، نقشه مخاطرات و نقاط بحرانی مهاباد هر چند با تاخیر برای ساماندهی و آمادگی در مقابل حوادث طبیعی و غیرطبیعی با همکاری شهرداری تدوین شود. نقشه ایی که قرار بود در آن سازه‌های بحرانی که فرسوده‌اند، مکان های استقرار موقت در بحران و نقاط حادثه خیز جهت شناسایی و ساماندهی قبل از وقوع حوادث مشخص و نسبت به رفع آنها اقدام لازم انجام شود.

اما ٧ ماه گذشت و خبری از نقشه مخاطرات و نقاط بحرانی مهاباد که ستاد بحران شهرستان وعده اش را داده بود، نبود!! ٥ سال زمان هم از اولویت بندی مطالعات سیلاب در مهاباد گذشته و هنوز هم مسئولان این شهر اقدامی اساسی برای بررسی و حذف نقاط حادثه خیز و ایجاد سیل گاه انجام نداده اند.

نوشداری بعد از مرگ سهراب... انجام مطالعات سیل بعد از سیلاب!

تا اینکه دوازدهم آبان ماه سال جاری، سیلاب بخشی از شهر را در برگرفت و بیش از ٥ میلیارد تومان در برآورد اولیه، خسارت به زیر ساخت های شهری وارد کرد. در جریان این سیل ۷۵ واحد مسکونی و ٣٠ دستگاه خودرو خسارات دیدند که براساس برآورد کارشناسان بنیاد مسکن در مجموع ۶۳ میلیون ریال به واحدهای مسکونی آسیب دیده از سیل در این شهر خسارت وارد آمده است.

سیل همچنین به ٧ هزار و ۱۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی و باغات این شهرستان بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت وارد کرده و حتی شماری از باغات انگور را نیز از ریشه کنده است. میزان برآورد خسارت وارده به بخش کشاورزی در مجموع افزون بر ۱۵۲ میلیارد ریال و میزان خسارت وارد آمده به ابنیه های راه ها هم ۸۵ میلیارد ریال اعلام شده است.

البته این میزان خسارات برآورد اولیه است و برای بار دوم نیز باید ارزیابی مجدد صورت بگیرد. اکنون در میان لایروبی گل و لای و به کارگیری نیروهای انسانی و ماشین آلات شهرداری و ارتش که باز هم با کمبود نیرو و امکانات رو به رو هستیم... تازه مسئولان به فکر مطالعات سیلاب افتاده اند!

معاون عمران استاندار آذربایجان غربی در بازدید از مناطق آسیب دیده از سیل در مهاباد گفت: «گزارش ها نشان می دهد که در مسیر سیل انسدادهایی وجود داشته اما اقدامات لازم در زمینه بازگشایی آنها و سنجش سیلاب ها انجام نشده است. نیاز است تا مسئولان این شهرستان مطالعات دقیقی در تمام مسیل های منتهی به مناطق شهری و در خطر انجام دهند».

ضرورت تهیه نقشه های پهنه بندی سیل

نکته دیگر اینکه؛ فرماندار ویژه مهاباد در جلسه ستاد بحران این شهرستان که در شب سیلاب ١٢ آبان تشکیل شد، اعلام کرد: «گزارش احتمال سیل به دستگاه های اجرایی اعلام شده بود و این دستگاه ها ذیربط می توانستند با توجه به صدور این هشدار بهتر عمل کنند تا شاهد حداقل خسارت های وارد از این حادثه باشیم». اما باید گفت تنها اعلام هشدار سیل به دستگاه های اجرایی دردی را دوا نمی کند، چرا که برنامه ایی برای مقابله و پیشگیری در اختیاری دستگاه های اجرایی شهر نیست.

سیلی که دقیقا در هفته پدافند غیر عامل اتفاق افتاد و نشان داد، تجربه مدیریت اجرایی شهری و ستاد بحران شهر مهاباد، در بیشتر موارد برنامه و طرح جامعی در برخورد با مواقع بحرانی ندارند.

جهت مقابله و پیشگیری با سیلاب تهیه نقشه های پهنه بندی سیل ضروری است. در این نقشه نسبت به تعیین پهنه های سیل گیر، برای سیلاب های با دوره بازگشت های معین اقدام می شود. این نقشه ها توانایی تدوین طرح مقابله اضطراری با سیل، مشخص کردن اراضی سیل گیر در سامانه های هشدار سیلاب، کمک رسانی و تخلیه مناطق در خطر سیلاب و تعیین پهنه بندی با خطرهای متفاوت و تحلیل های اقتصادی طرح های مهار سیلاب را دارا هستند.

از سویی دیگر تعیین حد بستر و حریم رودخانه ها نیز امکان حفاظت بستر رودخانه در مقابل اشغال و احداث هر گونه تأسیسات غیر مجاز در آن را فراهم می سازد. اما تا کنون در مهاباد کمترین توجهی به این موارد نشده است!

کردپرس از بحران نوشت اما کسی گوش نداد..

بهار امسال، خبرگزاری کردپرس در گزارشی جامع با عنوان مدیریت بحران فراموش شده در مهاباد؛ شهر در خطر است! نسبت به وقوع حوادث و بلایای طبیعی و غیر طبیعی هشدار داده و نوشته بود؛ «نقشه مخاطرات و نقاط بحرانی شهرستان مهاباد باید سال ها پیش تهیه می شد تا در کنار طرح جامع و تفصیلی به ساخت شهری ایمن و استاندارد کمک می کرد». اما گوش کسی بدهکار نبود.

کردپرس دوباره در مهر ماه امسال در گزارش ستاد بحران شهرستان مهاباد همیشه عقب تر از بحران! از ستاد بحران شهرستان مهاباد انتقاد کرد و در خصوص جلسات بدون دغدغه این ستاد نوشت: «باز هم خبر از نقص های فراوان طبیعی و غیرطبیعی در شهرستان است و مسئولان تازه از یک برنامه منسجم برای مقابله با مواقع بحران و آگاهی مسئولان خبر می دهند. الان که دیگر فصل عمرانی در حال تمام شدن است و سرما و بارش و سیلاب در راه است؟! امنیت روانی زمانی برقرار می شود که برنامه ایی منسجم و جامع برای مقابله با بحران در زمان درست وجود داشته باشد نه با نزدیک شدن به فصل بحران».

کردپرس همچنین از ضرورت تجهیز نیرو و امکانات آتش نشانی و امداد نوشته بود؛ اما در سیل اخیر رییس شورای شهر اعلام کرد: «شهرداری فاقد حتی یک دستگاه بیل مکانیکی و یا لجن کش برای استفاده در مواقع آبگرفتگی ها است. بارها تلاش شده است حتی با دریافت وام از سازمان همیاری و شهرداری ها کشور اقدام به نوسازی تجهیزات کرد ولی این تلاش ها تاکنون بدون نتیجه بوده است».

به گفته امید خضری؛ «تجهیزات و ماشین آلات شهرداری با بیش از ۱۵ سال عمر، فرسوده شده و باید مورد نوسازی قرار گیرند در غیر این صورت در هنگام تکرار حوادث مشابه هیچ اقدامی نمی توان انجام داد».

شهر همچنان در خطر است

همه این ها بارها در جلسات مکرر ستاد بحران گفته شده و در رسانه ها هم نوشته شد، اما باز هم اقدامی صورت نگرفت و کسی کاری از پیش نبرد. نقاط بحرانی شهر مهاباد، همچنان خطر آفرین هستند و هر لحظه ممکن است حادثه ایی جدید بلای جان شهروندان شود.

اکنون سوال می شود؛ شهروندان تا چه حد خوشبین هستند که بعد از پایان بحران سیل اخیر، ستاد بحران به صورت جدی و مصمم پیگیر این امور و ساماندهی اوضاع بحرانی شهر شود؟ آیا سیلاب اخیر مسئولان را از خواب غفلت بیدار می کند؟!

گزارش/ تانیا شعفی