کرد پرس- مدارس کانکسی، بخاری های نفتی، ترک تحصیل کودکان، کمبود معلم، پایین بودن سرانه فضای آموزشی، رتبه بالای تراکم دانش آموزی در کلاس ها، کمبود کلاس درس، بیسوادی و .... همه و همه دست به دست همه داده اند تا رتبه استان آذربایجان غربی را در چندین حوزه آموزش و پرورش تنزل دهند. تغیرات اندک در برخی شاخص ها اما چیزی از اصل مطلب کم نمی کند؛ اینکه امسال چند واحد آموزشی جدید افتتاح شده یا سرانه آموزشی چند صدم ارتقا یافته هم دردی از محرومیت های اساسی آذربایجان غربی دوا نمی کند.

آمار دقیقی در دسترس نیست اینکه سالانه چند مدرسه روستایی از کانکس رهایی می‌یابند؟ چند مدرسه، بخاری های نفتی شان را برای همیشه خاموش کرده و به سیستم گرمایشی مجهز تجهیز می شوند؟ آمار برخی کاستی ها اما مشخص است و سالانه به آمار کمبود کلاس های درس در استان افزوده می شود. هر سال تعداد زیادی از کودکانی مدارس را ترک می کنند و آموزش و پرورش استان موفق به بازگشت تعداد کمی از آنها برای برگشت به مدرسه می شود.

بسیاری از این کودکان کارگران فصلی هستند و همراه خانواده هایشان برای کار به استان های دیگر می روند و دیگر رنگ و روی مدرسه را نمی بینند. فقر، مهاجرت، کودک کار بودن، محرومیت و مرزنشینی در آذربایجان غربی... کاری کرده که کودکان زیادی با قلم و کتابشان خداحافظی کنند.

آمار بالای ترک تحصیل و بی سوادی در آذربایجان غربی

شهریور ماه سال گذشته بنا بر اعلام رییس شورای آموزش و پرورش آذربایجان غربی؛ ۲۰ هزار بازمانده و تاترک ِ تحصیل در این استان شناسایی شده بود!

با آغاز سال تحصیلی ١٤٠٢-١٤٠١ هم مشخص شد که آمار ترک تحصیل به دوره ابتدایی تنزل یافته و شمار زیادی از دانش آموزان(بیش از ٦ هزار نفر) در همان سال های اولیه تحصیل مدارس را ترک کردند و این یعنی افزایش بی سوادان در استان.

بنا بر اعلام سازمان نهضت سوادآموزی کشور، استان های سیستان و بلوچستان، خوزستان، آذربایجان غربی، لرستان و هرمزگان بیشترین میزان بیسوادان در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال را دارند. هر چند بر اساس سرشماری سال ۹۵ میانگین باسوادی کشوری ۸۷.۶ درصد و میانگین استان آذربایجان غربی ۸۲ درصد بوده و استان مابین دو سرشماری با رشد ۲.۳ درصد باسوادی در جایگاه ششم کشوری قرار گرفته اما وجود۲۰  هزار کودک بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی گذشته در این استان بر نگرانی ها اضافه شده است.

بنا بر آمار تحصیلی سال گذشته نیز پوشش تحصیلی دوره ابتدایی در استان آذربایجان غربی ١٢.٩٨ درصد بود که یکی از دلایل آن وجود آمار بالای بازماندگان از تحصیل است.

آموزش و پرورش آذربایجان غربی البته از راه اندازی قرارگاه عدالت آموزشی وزارت آموزش و پرورش در استان جهت رفع معضل بازماندگی از تحصیل خبر داده بود، اما با این همه؛ شرایط مرزی، محرومیت و فقر مالی از علل اصلی بازماندگی از تحصیل در استان آذربایجان غربی است؛ تدوام این وضعیت به سال جدید هم کشیده شده و در مرداد ماه ۱۴۰۲ آذربایجان غربی، در زمینه بازماندگان از تحصیل در رده های آخر کشور قرار گرفت!! آنطورکه به نظر می‌رسد تلاش‌های سال‌های گذشته برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان یا جلوگیری از بازماندن آن‌ها از تحصیل در استان نتوانسته انتظارات را برآورده کند.

کمبود کلاس های درس و تراکم بالای دانش آموزان

از دیگر سو؛ سایر سرانه های آموزشی نیز در این استان بسیار پایین هستند به نحوی که سرانه فضای آموزشی به ازای هر دانش آموز در این استان ۴.۱ و سرانه میانگین کشوری ۵.۲۲ است و در این شاخص استان در رتبه ۲۸ ام کشور قرار دارد.

کمبود فضای آموزشی و تراکم بالای کلاس های درس هم از دیگر چالش‌های پیش روی آموزش و پرورش در استان آذربایجان غربی است و این استان رتبه ٣١  کشوری در تراکم دانش آموزان در کلاسهای درسی را داراست و در خود استان هم با توزیع نابرابر امکانات آموزشی روبه رو است؛ اینکه در نقطه ای از استان سرانه فضا ۱.۷ و در نقطه ای بالاتر از میانگین استانی باشد بیانگر عدم توجه به تخصیص صحیح منابع و اعتبار است و بر اساس آمار موجود شهرستان‌های پیرانشهر و سردشت کمترین سرانه فضای آموزشی را دارند. تراکم دانش‌آموزی نیز در مناطق آموزشی در شهرهای ارومیه، بوکان و پیرانشهر به علت پایین بودن سرانه فضای آموزشی، بیش از ۴۰ نفر است.

کمبود کلاس های درس در آذربایجان غربی بنا بر آمار رسمی اعلام شده، از ٥ هزار کلاس درس در سال ١٤٠٠ به ٩ هزار کلاس در سال ١٤٠١ افزایش یافته است.

مرداد امسال نیز در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید استاندار آذربایجان غربی  در نشست مشترک وزیر آموزش و پرورش و معاونان وی با اعضای شورای آموزش و پرورش آذربایجان غربی اعلام کرد: «این استان به ۱۷ هزار کلاس درس جدید نیاز دارد و هم اکنون برای دستیابی به میانگین کشوری نیز نیازمند ٥ هزار کلاس درس است».

با نگاهی به این آمار متوجه خواهیم شد که آذربایجان غربی در طول سال های ١٤٠٠ تا ١٤٠٢ همچنان با کمبود کلاس های درس روبه رواست و این آمار نه تنها کاهش نمی یابد بلکه بنا به ضرورت و نیاز افزایشی هم شده است.

در دیگر سو؛ استان همچنان با کمبود ٩ هزار نفر نیروی فرهنگی و معلم دست و پنجه نرم می کند و با این کارنامه، آذربایجان غربی در شاخص توسعه آموزشی در ردیف استان های آخر کشور قرار گرفته است.

سرابی به نام جشن برچیدن بخاری‌های نفتی و مدارس کانکسی

آمار و ارقام سال های اخیر تعجب آوراند و این سوال مطرح می شود که با وجود تخصیص اعتبارات پس چرا برخی آمار ثابت اند و تغییری نمی کنند. یک نمونه کوچک؛ استانداردسازی سیستم‌های گرمایشی وضعیت مدارس در شهرستان مهاباد است. در فروردین سال ١٣٩٩، سرپرست وقت اداره کل نوسازی مدارس آذربایجان غربی گفته بود: «۱۲۵۹ باب کلاس درس در استان نیازمند استانداردسازی سیستم‌های گرمایشی هستند و تا پایان اردیبهشت‌ماه سال جاری عملیات استاندارد سازی آنها را به اتمام رسیده و جشن برچیدن بخاری‌های نفتی را برگزار کنیم»، اما دی ماه همان سال نماینده مهاباد در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «هنوز ۱۰۵ مدرسه این شهرستان سامانه گرمایشی آنها با استفاده از بخاری نفتی است».

آمارها نشان می دهند جشن برچیدن بخاری‌های نفتی که به قول اداره کل نوسازی مدارس آذربایجان غربی قرار بود اردیبهشت ماه سال ١٣٩٩ برگزار شود، نه تنها برگزار نشد؛ بلکه با گذشت ١٠ ماه از این وعده وعیدها هنوز هم ١٠٥ مدرسه در مهاباد با بخاری نفتی گرم می شدند و مشخص نیست این آمار در سطح استان چقدر بوده است!

نبود سیستم های استاندار گرمایشی در کلاس های درس مناطق محروم استان که به گاز شهری دسترسی ندارند، معضل دیگری در بخش آموزش و پرورش استان شناخته می شود و بنا بر آمار اعلام شده از خود این سازمان، تا بهمن ماه ١٤٠٠ همچنان ۱۳۰ باب مدرسه فاقد سیستم گرمایشی استاندارد بوده اند!

در خصوص مدارس کانکسی هم وضعیت چندان تعریفی ندارد. بهمن  ماه سال گذشته مدیرکل نوسازی توسعه و تجهیز مدارس آذربایجان غربی گفته بود: «در حال حاضر ۳۴۶ مدرسه کانکسی در سطح استان آذربایجان غربی داریم که براساس طرح شهید پناهی حذف مدارس کانکسی با اولویت مدارس کانکسی بالای ۱۰ دانش آموزان را در دستور کار داریم  و برای ساماندهی مدارس کانکسی استان یک هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است».

مدارس نا ایمن هم بخشی دیگر از چالش هایی است که حوزه آموزش و پرورش استان با آن رو به رو است. اول مهر ماه سال گذشته بنا بر اعلام مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس آذربایجان غربی؛ همچنان ۲۱ درصد مدارس استان نا ایمن بوده و ١٣٥هزار دانش آموز در این مدارس تحصیل می‌کنند که ۱۷.۱ درصد این فضاها نیازمند مقاوم سازی و ۳.۸ درصد آنها نیاز به تخریب، بازسازی و نوسازی دارند. همچنین  در قالب مدارس سنگی با ملات ۲۹۳ کلاس در استان وجود دارد و مدارس کانکسی هم ۳۲۰ مدرسه را شامل می‌شود که از این تعداد ۱۲۰ مدرسه دارای دانش آموزان بالای ۲۰ نفر هستند.

این استان همچنین از نظر سرانه ورزشی روباز در بین ۳۲ استان در رتبه ۳۰ و در زمینه فضای سر بسته و برای هر دانش آموز نیز در رتبه ۲۴ کشور قرار دارد.

تخصیص اعتبارات زمان دار هم از محرومیت ها نکاسته است

گفته می شود؛ برای مقاوم سازی فضاهای آموزشی این استان ۲۸ میلیارد و ۹۴۰ میلیارد ریال اعتبار لازم است. ۱۰۸ میلیارد تومان جهت توسعه حوزه آموزش و پرورش استان در سفر ریاست جمهوری به استان اختصاص یافت که تا مهر ماه سال قبل ۲۰ میلیارد تومان از این اعتبار برای تجهیز و توسعه مدارس استان بخصوص در مناطق محروم تخصیص یافته و مابقی آن قرار است در طول ٣ سال به صورت کامل محقق شود.

علاوه بر همه این کمبودهای زیر ساختی، آذربایجان غربی سال تحصیلی گذشته را در حالی آغاز کرد که بنا بر اعلام آموزش و پرورش، این استان بین ۶ تا ۹ هزار نیروی انسانی برای امر آموزش در مدارس استان کمبود داشت و سعی کرد که این کمبودها را با استفاده از سایر نیروهای بازنشسته جبران کند.

در واقع از سال ها پیش دو مشکل کمبود نیروی انسانی و پایین بودن سرانه فضای آموزشی آذربایجان غربی، نقل محافل جلسات شورای آموزش و پرورش این استان بود و با تغییر چندین مدیر کل، اما تغییرات مثبتی در آمار کمبودها ایجاد نشده و راهکار همان دست به دامان شدن خیرین مدرسه ساز است.

اهم جلسات شورای آموزش و پرورش استان در کل، حول این محورهاست و خروجی مثبتی در آنها به چشم نمی خورد، چرا که کمبودهای آغاز هر سال تحصیلی نشان از عملکرد و کارنامه این اداره کل در سال های قبل است.

نبود عدالت آموزشی در حق آذربایجان غربی

وزیر آموزش و پرورش خرداد ماه سال گذشته در سفر به آذربایجان غربی وضعیت فضاهای آموزشی این استان را بحرانی خواند و گفت: «چندین شهر استان از این لحاظ شرایط مطلوبی ندارند». در واقع عدالت آموزشی در حق آذربایجان غربی در سطح کشور رعایت نشده و در میان شهرستان های استان نیز شاهد توزیع عادلانه امکانات آموزشی نیستیم.

استاندار آذربایجان غربی راهکار برون رفت از این وضعیت  و جبران عقب افتادگی ها در حوزه آموزش و پرورش استان، را نیازمند حمایت های ملی می داند و معتقد است؛ «وزارت آموزش و پرورش بر موضوع جبران عقب افتادگی های آذربایجان غربی در حوزه آموزشی، باید نگاه ویژه داشته باشد و همچنین جهت جبران بخشی از عقب افتادگی های حوزه آموزش و پرورش باید از طریق مولدسازی املاک اقدام کرد».

کودکانی در آرزوی یک سقف امن

در سال جدید تحصیلی ١٤٠٣-١٤٠٢ هنوز آمار و ارقام در برخی شاخص ها تغییر چندان مثبتی به خود ندیده اند. استان آذربایجان غربی با حدود ٧٠٠ هزار دانش آموز، چالش های فراوانی پیش رو دارد و مشخص نیست امسال چند کودک و نوجوان از تحصیل محروم خواهند شد و چند نفر موفق به بازگشت پشت میزهای مدرسه می شوند.

استان محروم آذربایجان غربی به تبعیض های مثبت برای ارتقای سرانه های آموزشی نیاز دارد، تا دیگر هیچ کودکی با هزاران آرزو مدرسه را ترک نکند و سقف مدارس هم امن و مقاوم باشند.

گزارش/ تانیا شعفی