به گزارش کردپرس، رجب طیب اردوغان پس از پیشنهاد برقراری آشتی ترکیه با سوریه به بشار اسد، رهبر سوریه، از یک طرف سعی می کند فضای روابط با دمشق را تلطیف کند و از سوی دیگر بر طرح خود برای ایجاد منطقه امن در امتداد مرز میان دو کشور پافشاری می کند.
اردوغان در سخنرانی خود در مراسمی در 25 اوت، برای اولین بار، جزئیات ایجاد منطقه امنی را تشریح کرد که سوریه و عراق را به هم پیوند می دهد و با هدف مقابله با تهدیدهای گروه های مسلح کرد در دو همسایه جنوبی این کشور صورت می گیرد. اردوغان گفت: «ما تا زمانی که مرزهای جنوبی خود را از انتها(ی سوریه) تا انتها(ی عراق) با کریدوری به عمق 30 کیلومتر) ایمن نکنیم، مبارزه خود را متوقف نخواهیم کرد.» او وعده داد که عملیات نظامی ترکیه «بر اساس برنامه ریزی موجود» ادامه خواهد یافت.
به نظر می‌رسد اظهارات اردوغان نشان‌دهنده خشم او از شرایطی باشد که در واکنش به پیشنهاد او مبنی بر برقرای آتشی میان ترکیه و سوریه بیان شده است. یعنی ترکیه باید نیروهای خود را از سوریه خارج کند و به حمایت از گروه‌های شورشی مسلح در این کشور پایان دهد.
حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ‌ک‌ک) که آنکارا آن را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده و تقریباً چهار دهه از مبارزات مسلحانه آنها می گذرد، مدت‌هاست که پایگاه‌های خود را در کوه‌های ناهموار کردستان عراق در امتداد مرز ترکیه حفظ کرده و با یگان‌های مدافع خلق یا YPG گروه مسلح کرد سوریه که پیشقراول خودگردانی در شمال سوریه است، ارتباط دارد.
تلاش ترکیه برای ایجاد یک کمربند امنیتی به عمق 30 کیلومتر در سوریه از سال 2019 آشکارا دنبال شده است. اما در عراق، تعقیب طولانی مدت پ.ک.ک در سال های اخیر و بدون ایجاد محدودیت گسترش یافته است. اکنون به نظر می رسد ترکیه در حال گذار به مرحله جدیدی است که اهداف این کشور در عراق و سوریه را به هم مرتبط و پیوند می دهد.
اردوغان لابلای تلاش برای بهبود دورنمای روابط با دمشق، در حال ترسیم چارچوب شروط اصلی خود برای صلح با سوریه است. به یک معنا، او می‌گوید که ترکیه، حتی اگر از سوریه عقب‌نشینی کند، این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که تا زمانی که نگرانی‌هایش رفع نشود، کنترل نواری به عمق 30 کیلومتر در امتداد مرز را حفظ خواهد کرد. به احتمال زیاد، تا زمانی که آنکارا و دمشق بر سر بازنگری توافق امنیتی 1998 موسوم به توافق آدانا توافق کنند این خواسته ترکیه روی میز مذاکره باشد. مسکو توافق 1998 آدانا را مبنایی برای آشتی بین دو همسایه می داند.
توافق آدانا در اکتبر 1998، اندکی پس از آن که دمشق، تحت فشار ترکیه، عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک را مجبور به ترک پناهگاهش در سوریه کرد، امضا شد. این توافق در ترکیه به عنوان اعطای حق تعقیب پ‌ک‌ک به آنکارا تا عمق 5 کیلومتری (3 مایلی) در داخل سوریه تفسیر شد. سوری ها این موضوع را رد کرده اند. این مخالفت شک و تردید را درباره این که سوریه تا چه حد با طرح ترکیه برای ورود بع عمق 30 کیلومتری خاک این کشور موافق هستند، ایجاد کرده است.
توافق آدانا سوریه را ملزم می‌کرد که اردوگاه‌های پ‌ک‌ک را ببندد و به همه فعالیت‌های پ‌ک‌ک در خاک خود پایان دهد، شبه‌نظامیان این گروه را بازداشت، محاکمه یا تحویل دهد و از سفر اعضای پ‌ک‌ک به کشورهای دیگر از طریق سوریه جلوگیری کند. دو طرف همچنین بر سر ایجاد خط ارتباطی و تماس مستقیم تلفنی و یک گروه های کاری برای تشریح اقدامات علیه پ.ک.ک توافق کردند.
بر اساس متن توافقنامه که در دسترس عموم قرار دارد، در هیچ کدام از مواد آن به ترکیه این حق داده نشده که تا عق 5 کیلومتری خاک سوریه ورود کند. گفته می شود که این موضوع در عبارت محرمانه نامه وزارت خارجه ترکیه به کمیسیون اروپا گنجانده شده که در آن کمیسون را از توافق مطلع کرده است. در نامه مورخ 22 اکتبر 1998 به ضمیمه توافق اشاره می کند که بر اساس آن، «طرف سوری درک می کند که عدم انجام اقدامات لازم و وظایف امنیتی مندرج در این توافقنامه، به ترکیه این حق را دهد که تمام اقدامات لازم را در عمق 5 کیلومتری خاک سوریه (علیه پ.ک.ک) انجام دهد.
با این حال، این قرارداد برای تبدیل شدن به یک توافق رسمی بین‌دولتی تصویب نشد و دو طرف توافقنامه همکاری مشترک علیه تروریسم را در دسامبر 2010 امضا کردند. این توافق که در آوریل سال بعد اجرایی شد، سوریه را ملزم می‌کرد تا از استفاده پ‌ک‌ک از خاک خود، از جمله برای جذب شبه نظامیان و دستیابی به سلاح و منابع مالی جلوگیری کند اما باز هم به ترکیه این حق را نمی داد که یکجانبه در خاک سوریه اقدام کند. در متن مربوطه فقط آمده است که دو طرف «در صورت نیاز، فرصت‌هایی را برای عملیات مشترک بررسی خواهند کرد».
ترکیه از زمان بروز بحران سوریه در سال 2011، تنها در سال 2019 و آنهم طی توافق با مسکو موفق شد مسئله نفوذ تا عمق 30 کیلومتری خاک سوریه را ثبت کند. توافق 2019 خواستار خروج نیروهای YPG مرتبط با پ ک ک، تا عمق 30 کیلومتری از مرز ترکیه در شمال شرقی سوریه شده بود.
از نظر دمشق، حضور نظامی ترکیه در سوریه یک مانع اساسی برای آشتی محسوب می شود. سرکیس کاسارگیان، روزنامه نگار سوری معتقد است که عقب نشینی ترکیه می تواند دمشق را برای ارائه تضمین های امنیتی و گسترش توافق آدانا تشویق کند. کاسارگیان با استناد به ارزیابی‌های وزارت خارجه سوریه به المانیتور گفت که ترکیه هنوز زمینه ایجاد اعتماد را ایجاد نکرده است.
به گفته این روزنامه نگار، پیشنهادات آنکارا فقط مانورهایی برای تقویت جایگاه انتخاباتی اردوغان در آستانه انتخابات سال آینده تلقی می شود. هیچ کس در دمشق باور ندارد که ترکیه قصد عقب نشینی دارد. از این رو، عقب نشینی و پایان دادن به حمایت از گروه های مسلح سوری پیش شرط دمشق است. دمشق تا زمانی که ترکیه عقب نشینی نکند، وارد گفتگو نمی شود. وی به نقل از مقامات سوری گفت: «به برداشتن گام‌های مشخصی نیاز است تا بتوانیم به [ترکیه] اعتماد کنیم. عقب نشینی و پایان دادن به حمایت از تروریست ها مهمترین گام است. بعداً می‌توان درباره موضوعات دیگر مذاکره کرد.»
به گفته کاسارگیان، «دمشق با حضور نظامی ترکیه در سوریه موافقت نخواهد کرد. اگر شرایط آن برآورده شود، یک توافق جدید ممکن است این نوار 30 کیلومتری را پوشش دهد. آنچه بیش از همه مهم است جلب موافقت دمشق و هماهنگ کردن همه چیز با آن است.» در وهله دوم، دو طرف باید در مورد اینکه چه کسی تروریست است، نظر همسو داشته باشند تا دمشق با عملیات ترکیه موافقت کند. او تاکید کرد که دمشق به YPG و نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری YPG به عنوان گروه های تروریستی نگاه نمی کند.
کاسارگیان در مورد حمله احتمالی نظامی جدید ترکیه در شمال سوریه گفت که دولت سوریه، صرف نظر از اینکه روسیه چه موضعی اتخاذ می کند، بعید است چنین اقدامی را بدون پاسخ بگذارد.
کردهای سوریه نیز به نوبه خود نگران نزدیکی ترکیه و سوریه با هدف از بین بردن ساختار خودگردان خود در شمال هستند، اگرچه تعداد کمی از آنها انتظار دارند که دمشق به خاطر آشتی با آنکارا جنگی را علیه کردها آغاز کند.
بدران چیا کرد، یکی از مقامات ارشد دولت خودگردان به المانیتور گفت که روسیه در تلاش است دمشق و اداره خودگردان را به هم نزدیک‌تر کند و رویکرد خود را به نفع اعطای خودمختاری فرهنگی برای کردها حفظ کند. او بر این باور نیست که در صورت آشتی میان آنکارا و دمشق، کردها له شوند. او گفت: «ترکیه در تلاش است تا دولت [سوریه] را به اقدام مشترک علیه اداره خودگردان بکشاند. اما ما معتقدیم که حکومت خطر مقابله با اداره خودگردان را به جان نمی خرد زیرا این اقدام به مثابه خودکشی خواهد بود.» با این وجود، او اذعان کرد که عادی سازی بین دو طرف «به نفع مردم سوریه و به ویژه اداره خودگردان نخواهد بود.»
همان طور که پس از کشتار اخیر در عراق، در یک اقامتگاه توریستی دیدیم، خشم از عملیات ترکیه در عراق نیز افزایش یافته است. با توجه به این موارد، این سوال مطرح می شود که آیا بی سروصدا، به ترکیه چراغ سبز داده شده تا عمق 30 کیلومتری خاک عراق نفوذ کند.
آنکارا از سال 2017، در توجیه اقدامات نظامی خود در خاک عراق به ماده 51 منشور سازمان ملل در مورد دفاع از خود استناد می کند. پیش از این، امضای پروتکل امنیتی ترکیه با عراق در سال 1984 و تا قبل از انقضای آن در سال 1998، به این کشور اجازه انجام عملیات برون مرزی در داخل خاک عراق را می داد. به گفته برخی عمق این عملیات حدود 5 کیلومتر و بوده و برخی دیگر عمق این نفوذ را 10 کیلومتر عنوان کرده اند. آنکارا از سال 1991 به بعد و بر خلاف دهه 1980، در پی جلب رضایت بغداد برای انجام عملیات نظامی علیه پ.ک.ک در اخاک این کشور نبوده است.
در عملیات قفل پنجه ترکیه که در چند سال گذشته به صورت مرحله‌ای در خاک عراق صورت گرفته، شاهد گسترش چهار شبکه پایگاه‌های نظامی ترکیه در خاک کردستان عراق بوده ایم. پایگاه‌های نظامی ترکیه بر روی تپه‌های مسلط بر مناطق مرزی هفتا‌نین، متینا، آواشین و هاکورک، محل استقرار اردوگاه‌های قدیمی پ‌ک‌ک ایجاد شده‌اند اما گفته می‌شود که شبه نظامیان همچنان در دره‌های عمیق در منطقه کوهستانی حضور دارند.
به گفته عمر کورتگوزو روزنامه‌نگار کرد که در کردستان عراق فعالیت کرده است، پ‌ک‌ک در واکنش به ایجاد حدود 40 پایگاه و کنترل تپه‌های استراتژیک توسط ارتش ترکیه در چند سال گذشته، استراتژی استقرار خود را تغییر داده و در گروه‌های کوچک تحرک داشته است. کورتگوزو گفت: «پ‌ک‌ک اکنون از دره‌هایی استفاده می‌کند که کنترل بر آنها دشوار است».
صدیق حسن سوکرو، تحلیلگر سیاسی مستقر در اربیل نیز با چنین نظری موافق است. وی گفت که ترکیه پس از توافق با حزب دموکرات کردستان (KDP) به عنوان نیروی سیاسی مسلط در کردستان عراق، این عملیات را در سال 2018 آغاز کرد. اگرچه نیروهای ترکیه مناطق خاصی را تحت کنترل گرفته و پایگاه های خود را گسترش داده اند، اما «نمی توانند بر مناطق کوهستانی و نوار مرزی آن تسلط پیدا کنند». سوکرو گفت: هیچ کس در طول تاریخ نتوانسته است بر آن منطقه حکومت کند. ایجاد پایگاه ها به این معنا نیست که پ ک ک از بین رفته و مناطق کوهستانی تحت کنترل است.
وی با اشاره به روابط نزدیک حزب دمکرات کردستان عراق با آنکارا، افزود: «شرایط کردستان عراق برخلاف سوریه برای ترکیه مطلوب است. با این حال ترکیه نتوانسته به نتیجه برسد.»
اما یک تحلیلگر امنیتی مستقر در آنکارا که خواست نامش فاش نشود، استدلال کرد که حتی اگر سروصدای اخیر اردوغان را یک مانور سیاسی تلقی کنیم این عملیات می تواند نتایجی را به همراه داشته باشد.
وی با اشاره به سکونت نزدیک به 4 میلیون پناهجوی سوری در ترکیه، گفت که «اردوغان؛ چه با دمشق مذاکره کند یا نکند، تحت فشار فزاینده مردم برای حل مسئله پناهجویان است. با این وجود، او استدلال کرد، آنکارا در این خصوص بدون برنامه است. نهادهای ذیربط هیچ کاری در زمینه ایجاد منطقه امن انجام نداده اند. در واقع، افراد کمی در این نهادها عراق و سوریه را از یک منظر امنیتی واحد می بینند. نهادها در رویکردهای خود متفاوت هستند. به همین دلیل است که من اظهارات اردوغان را سیاسی می‌دانم.»
به گفته این تحلیلگر، دوام کمربند امنیتی در ذهن اردوغان به همکاری با مقامات رسمی در آن سوی مرز بستگی دارد. در عراق، حزب دمکرات کردستان مشارکت خود را نشان داده است اما فاقد قدرت تأمین امنیت چنین نواری از جنوب است. در مورد کوه‌های قندیل در امتداد مرز عراق و ایران، جایی که رهبری پ‌ک‌ک مستقر است، آنکارا به سختی می‌تواند به همکاری تهران تکیه کند و در سوریه هم که همه با این طرح مخالف هستند.
با این حال، این تحلیلگر استدلال کرد که توسعه این طرح در داخل عراق ممکن است اما نه به اندازه ای که برای عمق این کمربند در نظر گرفته شده است. ترکیه در عراق، برخلاف سوریه، با واکنش‌های بازدارنده داخلی یا بین‌المللی مواجه نیست. مشکلات در عراق عملیاتی است. «[پ‌ک‌ک] از توپوگرافی خاص منطقه استفاده کرده و روند ایجاد این کمربند را طولانی می‌کند.» در سوریه، کشورهای بزرگ درگیر ماجرا هستند و زمان نیز به نفع ترکیه نیست. آشتی بین دمشق و آنکارا می تواند راه را برای همکاری در هر دو جنبه دیپلماتیک و نظامی هموار کند. اما همه چیز هنوز در سطح حرف است و احتمالاً برای مدتی به همین شکل باقی خواهد ماند.»
منبع: المانیتور
نظر شما