سال 2023 سال پر از حادثه ای برای ترکیه بود. در سالی که گذشت ترکیه چندین اتفاق بزرگ را از سر گذراند. سالی که با زمین لرزه مرگبار مرعش و آنتپ آغاز شد، با انتخابات و شکست سنگین اپوزیسیون ادامه یافت با آبرو ریزی فدراسیون فوتبال ترکیه در عربستان به پایان رسید. در این گزارش نگاهی اجمالی به اتفاقاتی انداخته ایم که ترکیه در سال 2023 از سر گذراند.

زمین لرزه مرگبار مرعش و آنتپ/نزدیک به 51 هزار کشته

بامداد دوشنبه 6 فوریه 2023 (17 بهمن ماه)  زمین‌لرزه های بزرگی مناطق جنوبی ترکیه و شمال سوریه را به شدت لرزاند. این زمین لرزه های پی در پی به بزرگی 7.8 و 7.5 ریشتر به مرکزیت مرعش و غازی آنتپ موجب آسیب جدی در دست کم یازده استان ترکیه شد.

بنا بر آمارهای رسمی دست کم 50 هزار و 783 نفر در ترکیه و  8 هزار و 476 نفر در سوریه بر اثر این زمین لرزه های مهیب جان خود را از دست دادند و در مجموع بیش از 122 هزار نفر مجروح شدند. پس از این زمین لرزه ها بیش از 45 هزار پس لرزه با بزرگی تا 6.7 ریشتر رخ داد. وسعیت زمین لرزه در ترکیه به حدی بود که مساحتی در حدود کل مساحت کشور آلمان را دچار آسیب جدی کرد. 

بیش از 35 هزار ساختمان در ترکیه به طور کامل تخریب و با خاک یکسان شد و 300 هزار ساختمان نیز دچار آسیب جدی و غیر قابل سکونت شد. زمین لرزه های پی در پی موجب بی خانمان شدن میلون ها شهروند در یازده استان ترکیه و مهاجرت دست کم 5 میلیون شهروند به استان های دیگر شد. دست کم 658 هزار کارگر در ترکیه بر اثر زمین لرزه کار خود را از دست دادند. 

بر اساس گزارش کمیسیون تحقیقات زلزله مجلس ترکیه، کل هزینه زلزله در ترکیه 148.8 میلیارد دلار برآورد شده است. خسارت مالی که معادل 9 درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه در سال 2023 بود، و در حدود 6 برابر بیشتر از خسارت مالی ناشی از زلزله مرمره در سال 1999 بود.

پس از وقوع زمین لرزه در حدود دو روز کمک زیادی به منطقه نرسید و بسیاری از خانه ها که از زیر آن صدای فریاد و درخواست کمک به گوش می رسید کم کم غرق در سکوت شدند. بر اساس گزارش های روزنامه نگارانی که در منطقه بودند، شهروندان زیادی نه به دلیل آوار بلکه به دلیل ماندن در فضای بسته زیر آوار در سرما بر اثر سرما یخ زده و جان باختند. این به دلیل تاخیر وزارت خانه های دولت ترکیه در امداد رسانی به شهروندان بود. یکی از مشکلات جدی در این زمین لرزه این بود که در همه جا وقتی نیاز به انجام اقدامی فوری بود، اجازه از مقامات رسمی لازم بود، یعنی همه راه ها به رئیس جمهور ختم می شد. 

در زمان زلزله روزنامه نگاران زیادی که برای اطلاع رسانی به منطقه رفته بودند بازداشت شدند. مناطق محاصره شدند و اخباری از بازداشت افردای به گوش رسید که سعی داشتند از آوار خانه های خودشان وسیله های باقی مانده را بردارند. روزنامه نگاران افشاگری مانند جوهری گوون بعدها افشا کردند که چگونه کار آواربرداری و بهره وری از نخاله ها به شرکت های نزدیک به دولت داده شد و حتی برخی شهروندان که وسیله های خود را از خانه های خود برداشته بودند به اتهام دزدی دستگیر شدند.

آنچه که زیر آوار ماند دولت بود!

در حالی که حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) در انتقاد تندی به دولت حزب عدالت و توسعه (AKP) و حزب حرکت ملی (MHP) اعلام کرده بود که آنچه که زیر آوار مانده دولت است، دولت باغچه لی رئیس MHP و شریک ائتلاف حاکم، در سخنانی زلزله و آسیب های ناشی از آن را نتیجه قرار داشتن ترکیه روی گسل های زلزله خیز دانست و از رسانه ها خواست تا دست از انتقاد از دولت بردارند. دولت باغچه لی که خود اهل عثمانیه است که اکنون بیش از 20 سال است که به عنوان نماینده این استان در مجلس ترکیه حضور دارد، حتی در سرای بزرگ خود را در عثمانیه به روی زلزله زدگان باز نکرد. 

روزنامه جمهوریت در یکی از سرمقاله های خود که توسط شواّل آیدوغان نوشته شده بود، با اشاره به دستگیری پیمانکاران ساختمان های فرو ریخته در زمین لرزه، از عدم استعفا و دستگیری مسئولان شهرداری و مسئولان دولتی که زیر مجوز های ساختمان های مذکور را امضا کرده و باعث کشتار مردم شده بودند، انتقاد کرد و مسئول اصلی کشتارهای زلزله را وزرای دولت دانست.

قصه بلند انتخابات ماه می و شکست سنگین اپوزیسیون

در انتخابات ماه می که یک ماه زودتر از زمان موعود برگزار شد، اتفاقات عجیبی رخ داد که موجب شکست سنگین اپوزیسیون ترکیه و از هم پاشیده شدن همه ائتلاف ها میان احزاب اپوزیسیون شد. 

پیش از آغاز انتخابات کارزارهای مختلف تبلیغاتی شکل گرفتند. رقبا تا می توانستند به افشای نقصان های یکدیگر پرداختند. در یک سو ائتلاف جمهور با حضور دو حزب اصلی AKP و MHP بود و در سوی دیگر ائتلاف ملت با دو حزب جمهوری خواه خلق (CHP) و حزب خوب. احزاب چپ و کردها نیز در سوی دیگر افتان و خیزان به شکل دادن ائتلاف خود با نام راه سوم مشغول بودند. ائتلافی که در نهایت به جایی نرسید و همه این احزاب نیز مجبور به رای دادن به نامزد اپوزیسیون شدند.

اردوغان که نبض همه نظرسنجی ها را به طور روزانه در دست داشت برای محکم کاری به سراغ احزاب اسلام گرای افراطی ای چون حزب مطالبه آزاد (هداپار) و حزب رفاه نو (حزب اربکان) رفت. 

اپوزیسیون نیز حزب جمهوری خواه خلق (CHP)، حزب خوب (İP)، حزب سعادت، حزب دموکرات ترکیه (DP)، حزب دموکراسی و پیشرفت (DEVA)، و حزب آینده (Gelecek Partisi)، را با هدف بازگرداندن سیستم پارلمانی و معرفی یک نامزد قدرتمند برای رقابت با اردوغان دور هم جمع کرد؛ احزابی که هر یک ساز خود را می زدند و در نهایت به دنبال نفع حزبی خوب بودند تا آرمان های مشترک برای نجات ترکیه. 

قهر تاریخی مرال آکشنر از اپوزیسیون 

درست مدت کوتاهی پیش از انتخابات مرال آکشنر شبی که قرار بود نامزد مشترک ائتلاف ملت برای انتخابات آتی ریاست جمهوری ترکیه اعلام شود، با اعلام مخالفت با نامزدی کمال قلیچدار اوغلو رهبر وقت CHP رسما از ائتلاف ملت کناره گیری کرد. او در سخنانی که به طور زنده از شبکه های نزدیک به اپوزیسیون پخش می شد، اکرم امام اوغلو شهردار استانبول، و منصور یاواش شهردار آنکارا را به پذیرش مسئولیت در قبال مردم ترکیه دعوت کرد و از آنها خواست تا به او بپیوندند. با این حال جدایی آکشنر از ائتلاف ششگانه با واکنش شدید مردم و طرفداران اپوزیسیون همچنین سیاسیون این دو حزب مواجه شد و بسیاری از اعضای ارشد حزب خوب استعفای خود را حاضر کردند. این کار باعث بازگشت ناگزیر آکشنر به میز اپوزیسیون و پذیرش نامزدی قلیچدار اوغلو شد.

مدتی پس از این احزاب کردی و چپ گرا با سردستگی HDP نیز به کارزار اپوزیسیون پیوست و از نامزدی قلیچدار اوغلو حمایت کردند. این در حالی بود که آکشنر بارها و بارها این حزب را تروریست خطاب کرده بود و گفته بود که با آنها بر سر یک میز نخواهد نشست.

انتخابات با آرای نزدیک به هم به نفع اردوغان به دور دوم کشیده شد. در این دور قلیچدار اوغلو اشتباه تاریخی بزرگ خود را مرتکب شد و به طور مخفیانه قراردادی را برای دادن سه وزارتخانه و میت به امید اوزداغ رهبر حزب ظفر و یکی از نژادپرست ترین سیاستمداران ملی گرای ترکیه امضا کرد. ائتلاف امید اوزداغ با قلیچدار اوغلو شکاف جدیدی میان رای دهنگان بلاتکلیف متمایل به اپوزیسون ایجاد کرد و باعث هل دادن گروه هایی از آنها به دامان ائتلاف جمهور شد.

آمدن حزب چپ سبز و رفتن HDP

مدتی قبل از انتخابات HDP خواستار به تعویق افتادن دادگاه انحلال حزب شد، اما دادگاه به تعویق نیافتاد و از آنجایی که بیم انحلال پیش از انتخابات و از دست رفتن همه کرسی های پارلمان وجود داشت، HDP به ناچار با حزب آلترناتیو ناشناخته خود، حزب چپ سبز به مصاف انتخابات رفت. حزبی که چون نماینده ای در مجلس ترکیه نداشت حق داشتن نماینده رسمی بر سر صندوق های حوزه های انتخاباتی را هم نداشت. نماینده های اپوزیسیون نیز روز انتخابات خود را پیروز پنداشته و موضوع را جدی نگرفتند. آنها به ویژه در مناطق مختلف کردستان ترکیه حضور مستمری در جایگاه های خود نداشتند.

در نتیجه بسیاری از کرسی های مجلس از دست اپوزیسیون رفت و در حالی که همه نظرسنجی ها نشان می دادند که برنده این میدان نامزد اپوزیسیون باشد، اردوغان یک بار دیگر پیروز میدان شد و بلافاصله پس از پیروزی گفت که قصد دارد قانون انتخابات را تغییر داده و شرط دست و پا گیر 50+1 را بردارد؛ موضوعی که با مخالفت شریک او دولت باغچه لی مواجه شد.

باخت سنگین قلیچدار اوغلو از شاگردانش!

شکست سنگین اپوزیسیون زخم های کهنه را باز کرد و درگیری و تشنج میان اعضای اپوزیسیون بالا گرفت. در ابتدا آکشنر از ائتلاف اپوزیسیون جدا شد و پس از آن رهبران احزاب دیگر نیز شروع به انتقادهای سنگین از CHP به ویژه رهبر آن قلیچدار اوغلو کردند. همزمان شکاف بزرگی در حزب مادر اپوزیسیون ترکیه CHP ایجاد شد. اکرم امام اوغلو و اوزگور اوزل و شمار دیگری از نمایندگان و اعضای ارشد این حزب اپوزیسیونی در درون حزب مادر اپوزیسیون ایجاد کرده و خواستار استعفای قلیچدار اوغلو شدند. پس از این بود که با اوج گرفتن درگیری ها در داخل CHP، حزب ناچار به کنگره رفت و در نهایت ناباوری انتخابات درون حزبی به نفع اپوزیسیون داخلی حزب به پایان رسید.

در انتخابات عمومی سی و هشتمین کنگره بزرگ CHP که از صبح روز شنبه 4 نوامبر آغاز شد و تا پاسی از شب بامداد یکشنبه 5 نوامبر ادامه یافت، رای گیری میان نامزدهای ریاست حزب به دلیل به دست نیامدن دو سوم آرا به دور دوم کشیده شد. رای گیری در دور دوم از ساعت 00:30 نیمه شب آغاز شد و در ساعت 02:30 بامداد به پایان رسید.

در این رای گیری 1367 نماینده از 81 استان مختلف ترکیه شرکت کردند. در نتیجه این رای گیری که از سوی اکرم امام اوغلو شهردار محبوب استانبول و عضو ارشد CHP اعلام شد، اوزگور اوزل نماینده ارشد CHP (نماینده مانیسا)، با کسب 812 رای به ریاست این حزب رسید. کمال قلیچدار اوغلو در این رای گیری 536 رای کسب کرد و علیرغم میل خود، مجبور به واگذاری کرسی ریاست حزب مادر اپوزیسیون ترکیه شد.

در حال حاضر اپوزیسیون پراکنده و پریشان در ترکیه در حال آماده شدن برای انتخابات ماه مارس است و تقریبا همه احزاب اپوزیسیون در تلاش برای شرکت در انتخابات به طور مستقل هستند.

کودتا در قوه قضائیه ترکیه؛ اعلام جرم علیه اعضای دادگاه قانون اساسی

از دیگر اتفاقات عجیب در تاریخ سیاسی ترکیه اعلام جرم علیه 9 عضو دادگاه قانون اساسی ترکیه (AYM) از سوی قوه قضائیه بود. پس از این که دادگاه قانون اساسی ترکیه با صدور حکمی بر اساس اکثریت آرا، دستور آزادی جان آتالای نماینده در بند حزب کارگر ترکیه (TİP) را صادر کرد، قوه قضائیه این کشور، علیه 9 قاضی دادگاه قانون اساسی که به این تصمیم رای موافق داده بودند، اعلام جرم کرد. 

بسیاری از کارشناسان سیاسی و سیاستمداران از جمله اوزگور اوزل رهبر جدید CHP و تونجر بکرهان رئیس مشترک حزب برابری و دموکراسی خلق ها (دم پارتی) حزب جایگزین HDP، این تصمیم را به عنوان کودتایی در قوه قضائیه ترکیه توصیف کردند. دولت باغچه لی رهبر MHP و شریک ائتلاف حاکم، پیشتر چندین بار با تروریست خواندن اعضای دادگاه قانون اساسی ترکیه، خواستار انحلال این نهاد عالی قضائی شده بود. 

پس از این اتفاق اوزگور اوزل از نعمان کورتولموش عضو ارشد AKP و رئیس مجلس ترکیه، خواستار برگزاری جلسه فوق العاده در مجلس این کشور شد. با این حال جلسه فوق العاده ای تشکیل نشد. ادامه روند دادگاه آتالای و پافشاری قوه قضائیه بر تداوم محکومیت زندان آتالای باعث شد تا اعضای حزب کارگر چند شب مانده به سال نو دست به تجمع و تحصن بزنند. این درگیری از سال 2023 به سال 2024 منتقل شد. 

کشتار زنان در سال 2023؛ دست کم 509 زن به قتل رسیدند

بنا بر گزارش های منتشر شده از سوی پلتفرم «کشتار زنان را متوقف می کنیم» و خبرگزاری ژن نیوز، در سال 2023 دست کم 320 زن به قتل رسیدند و 189 زن به طرز مشکوکی مثل خودکشی یا افتادن از بلندی و مرگ های عجیبی از این دست جان خود را از دست دادند. این آمار تنها شامل قتل هایی می شود که اخبار آنها در رسانه ها بازنمایی شده است، یعنی آمار اصلی کشتار زنان در ترکیه از این میزان بالا تر است. 

در حالی که حقوق نوشته شده در قانون اساسی ترکیه به برابری کامل زنان و مردان اشاره می کند اما در قوانین عرف همچنان زنان شهروندان درجه دوم هستند. چیزی که با تداوم زمامداری AKP  شدت بیشتری یافته است. اکنون چند سال است که ماهانه به طور میانگن بین 30 تا 40 زن در ترکیه به قتل می رسند که این افراد بیشتر توسط اعضای خانواده و نزدیکان خود کشته می شوند. خشونت علیه زنان به آشکارترین شکل ممکن از طریق رسانه ها و صنعت سریال سازی ترکیه ترویج می شود. دیدن صحنه های کتک زدن یک زن، پرخاشگری علیه او، تحقیر زنان و ... به بخشی از زندگی روزمره انسان ها در مواجه با تلویزیون و سایر رسانه ها تبدیل شده است. صنعت سریال سازی ترکیه نیز تا آنجا به بیراهه رفته است که در همین ماه گذشته روابط جنسی نامشروع را در سریالی موسوم به ساخلا بنی به سن کودکان مدرسه ای 9 – 10 ساله رساند. 

کشته شدن 12 نظامی ترکیه در کردستان عراق و انتقام ترکیه از کردها

در عملیات نیروهای PKK در مناطق عملیاتی متینا در 22 و 23 دسامبر دست کم 12 نفر از نیروهای نظامی ترکیه جان خود را از دست دادند. وزارت دفاع ترکیه با انتشار اطلاعیه ای اعلام کرد که شمار جان باختگان درگیری های این دو روز به 12 تن رسیده است. این در حالی بود که مرکز مطبوعاتی نیروهای مدافع خلق (HPG) شاخه نظامی PKK شمار تلفات نظامی ارتش ترکیه را چند برابر این تعداد اعلام می کرد. این اتفاق باعث انتقادهای شدید اپوزیسیون و برخی از نظامیان بازنشسته از دولت ترکیه شد. اوزگور اوزل در نطق خود در مجلس ترکیه خواستار پاسخگویی وزارت دفاع در صحن غیر علنی مجلس و توضیح درباره این شد که نیروهای نظامی ترکیه دقیقا در کردستان عراق و وسوریه به دنبال احقاق چه اهدافی هستند و لزوم باقی ماندن آنها در مناطق مذکور چیست. درخواستی که پاسخی در پی نداشت.

تشدید حملات ترکیه علیه کردستان عراق و سوریه

دولت ترکیه به جای پاسخ دادن به افکار عمومی و مجلس حملات خود علیه کردستان عراق و سوریه را تشدید کرد. بخش نظارت و مستندسازی نورس‌پرس هفته گذشته در گزارشی با عنوان «منازل و مشاغل دیگر امن نیستند» اعلام کرد که ترکیه جغرافیای کامل کردستان سوریه را به عنوان یک هدف نظامی استفاده می‌کند. این رسانه اعلام کرد که از 368 قربانی حملات ترکیه در سال گذشته 37 درصد غیرنظامی بوده اند، رقمی که نشان می‌دهد ترکیه عمدا یا به طور تصادفی بخش بزرگی از غیر نظامیان منطقه را بدون توجه به جان این غیر نظامیان هدف قرار داده است.

در حملات ترکیه شمار قربانیان غیرنظامی به 136 تن افزایش یافت که شامل 32 کشته و 134 زخمی می‌شود. در این حملات هفت زن و پنج کودک 2 تا 12 ساله کشته و 13 زن و 15 کودک 3 تا 17 ساله زخمی شده‌اند.

تصویب لایحه بودجه دولت ترکیه با حواشی زیاد

نشست های مربوط به بررسی لایحه بودجه در مجمع عمومی مجلس از 11 دسامبر آغاز شد. در مجموع 15 جلسه برگزار شد و 191 ساعت و 13 دقیقه به طول انجامید. 6 هزار و 968 صفحه صورتجلسه از این نشست ها نوشته شد. در یکی از این نشست ها اوزگور اوزل با انتقاد از برنامه های بلند مدت دولت ترکیه گفت: «ما در سال 2023 در حالی که باید هدفمان قرار گرفتن در بین 10 اقتصاد برتر جهان باشد است، در حال تلاشیم تا رتبه بودن در 20 اقتصاد برتر جهان را حفظ کنیم. درآمد سرانه ملی ترکیه امروز به رتبه 78 سقوط کرده است.»

اوزل وضعیت اقتصاد ترکیه را در سال اخیر بدترین وضعیت در سال های گذشته ترکیه توصیف کرد و گفت: «ما با دولتی روبرو هستیم که اهداف 2023 تعیین شده در 10 سال پیش را اکنون به 2053 یا حتی 2071 حواله کرده است.»

انتقال نظامیان به حوزه های رای گیری در کردستان ترکیه برای مهندسی انتخابات مارس 2024

این یکی از برنامه هایی بود که در انتخابات ماه می اجرا شد. ائتلاف حاکم ترکیه برای دستکاری در انتخابات در ساختار جمعیتی برخی از مناطق کردنشین دست برده و شماری از نظامیان را به عنوان شهروند ثبت شده در آن مناطق نشان دادند. برنامه ای که بعد ها از سوی رسانه های کردستان ترکیه همچنین برخی از روزنامه نگاران تبعیدی ترکیه افشا شد و حالا دوباره اخباری از همین موضوع منتشر شده است.

محمت رشدی تریاکی نماینده DEM پارتی در سخنانی در سلسله نشست های بودجه در صحن علنی مجلس گزارشی از آدرس های ایجاد شده در سیستم دولت الکترونیک ترکیه ارائه داد که بر اساس آن در برخی از آدرس ها که یک خانواده 5 نفره باید در آن زندگی کند، بیش از هزار نفر ثبت نفوس شده اند. برای نمونه تنها در یک آدرس شهر ایغدیر، محله پیر سلطان ابدال، کوچه 831. خیابان، شماره 5، هزار و 450 نفر واجد شرایط رای دادن ثبت شده اند. این در حالی است که باید در این آدرس خانواده ای 5 نفره ساکن باشد. به همین ترتیب افراد زیادی در سیستم دولت الکترونیک در این مناطق ثبت نفوس شده اند که اصلا در این شهر زندگی نمی کنند. بر اساس گزارش مذکور بسیاری از افراد که در انتخابات ماه می شرکت کرده اند، آدرس اداره پلیس را به عنوان آدرس خانه داده اند. در این گزارش آدرس های بسیاری آمده که در آنها بین 700 تا هزار و 500 نفر ثبت شده اند و این افراد در انتخابات ماه می رای داده اند.

آبروریزی آخر سال در عربستان

دیدار فینال سوپرکاپ ترکیه بین فنرباغچه و گالاتاسرای به دلیل اختلاف با عربستان که با هزینه هنگفتنی قرار بود میزبان این مسابقه باشد لغو شد. فدراسیون فوتبال ترکیه به مناسبت صد سالگی ترکیه مدرن، قصد داشت بنر مصطفی کمال آتاترک را در این مسابقه بالا ببرد که با مخالفت مقامات سعودی مواجه شد و عربستان علاوه بر این، اجازه پوشیدن تیشرت‌هایی با تصاویر آتاترک را به بازیکنان نداد و مانع هرگونه تبلیغ سیاسی شد. به این ترتیب دو تیم اساساً به زمین نیامدند و در نهایت بازی لغو شد. پس از اعلام رسمی خبر لغو دیدار سوپرکاپ ترکیه، هواداران ترکیه‌ای حاضر در استادیوم «اول پارک» ریاض هنگام ترک ورزشگاه، شعار «ما سربازان آتاترک هستیم» سر دادند که سعودی‌ها بلافاصله با بالا بردن صدای موسیقی، صدای پان ترک‌ها را محو کردند. بسیاری از رسانه های اپوزیسیون ترکیه از جمله بیرگون و یتکین خبر از این حادقه به عنوان آبروریزی بزرگ (رذالت) در آخرین ساعات سال 2023 نام بردند. یتکین در برنامه تصویری در کانال یوتیوب خود ضمن انتقاد شدید از این تصمیم گفت که اصلا نیازی ببه برگزاری این بازی در کشور عربستان آن هم با چنین هزینه سنگینی وجود نداشت. روزنامه بیرگون با نوشتن گزارشی نوشت: «سالی که با فلاکت آمد و با آبروریزی رفت!» یتکین در ساعات پایانی این روز در گزارشی با اشاره به همین مقاله بیرگون نوشت: «هنوز مطمئن نیستم که این آخرین آبروریزی سال 2023 باشد، چرا که هنوز چند ساعتی به پایان سال باقی مانده است.»

کردپرس - سرویس ترکیه 

زهرا کمیجانی