به گزارش خبرنگار کردپرس، در پی تشدید بحران آب در ایران، تحقیقات پایگاه داده های باز برگرفته از سالنامه آماری مرکز آمار نشان می‌دهد، تعداد چاه های عمیق مجاز در ایران ظرف ۱۵ سال گذشته ۴۰ درصد و تعداد چاه های نیمه عمیق ۵۰ درصد بیشتر شده، اما میزان آب برداشتی از چاه ها به دلیل کاهش منابع آب های زیرزمینی ۱۵ درصد کاهش یافته است.
مطابق آمارهای منتشر شده در سالنامه های آماری مرکز آمار در ۱۵ سال تعداد چاه‌های عمیق از حدود ۱۶۵ هزار حلقه در سال ۱۳۸۵، به بیش از ۲۰۹ هزار حلقه چاه عمیق در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته، اما با توجه به کاهش سطح آب های زیرزمینی، میزان آب برداشتی از حدود ۳۶ میلیارد مترمکعب در سال به کمتر از ۳۰ میلیارد مترمکعب روند کاهشی داشته است.
از سوی دیگر تعداد چاه های نیمه عمیق هم در این ۱۵ سال از حدود ۴۶۰ هزار حلقه چاه به حدود ۶۷۶ هزار حلقه رسیده و با این وجود حجم آب برداشتی از چاه های نیمه عمیق حدود یک میلیارد مترمکعب کمتر شده است.
البته این آمار تنها مربوط به چاه های مجاز است. طبق گزارش های آماری صنعت آب و برق وزارت نیرو، تنها در سال ۱۴۰۱ تعداد ۱۲ هزار و ۳۰۷ حلقه چاه غیرمجاز در سراسر کشور پُر و از برداشت ۴۲۳ حلقه چاه غیرمجاز دیگر، جلوگیری شده است. با این اوصاف می توان تصور کرد که تعداد چاه های عمیق و نیمه عمیق فعال در کشور و میزان آب برداشتی، به مراتب بیش از این هاست.
هشدار شرکت مدیریت منابع آب
چندی پیش معاون مجامع، توسعه مدیریت و پشتیبانی شرکت مدیریت منابع آب ایران اعلام کرد که امسال کم بارش‌ترین سال در ۸۶ سال گذشته بوده و «مدیریت مصرف» تنها راه عبور از شرایط بحرانی پیش رو است.
به گفته «مهدی دانشگر» بارش های اخیر در کشور ۲۰ میلیارد متر مکعب بوده اما «به هیچ عنوان کمکی به رفع بحران نخواهد کرد».
از نظر این مسئول امسال ۲۵ درصد افت بارش نسبت به «شرایط نرمال» وجود داشته که در سه سال گذشته به ترتیب ۱۴، ۱۸ و ۳۷ درصد بارش ها بوده است.
بدهی آبی
در راستای همین مسئله گروه آب مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در گزارشی به وضعیت بدهی آبی کشور پرداخته است. اما بدهی آبی چیست و چه اهمیتی دارد؟ شواهد میدانی و آمارهای رسمی نشان می دهد که فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور در حال پیشروی است. حالا دیگر نه تنها در دشت های بدون سکنه که در آزادراه ها و مناطق مسکونی خبر از فرونشست می رسد. پدیده ای که به گفته کارشناسان به وضعیت بحرانی رسیده و اگر وضعیت با همین روند ادامه پیدا کند، کشور متحمل خسارت های بزرگی می شود.
فرونشست زمین نشان از برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی می دهد. اینجاست که می توان به بحث بدهی آبی پرداخت.
مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران بدهی آبی را این طور توضیح می دهد که برای درک بهتر مفهوم آن؛ تصور کنید حساب بانکی به شما ارث رسیده، مبلغ مشخصی هم هر ساله به این حساب واریز می شود. موجودی این حساب متعلق به شما و نسل های آینده است. در صورتی‌که میزان برداشت سالانه شما از این حساب، بیش از میزان واریز شده سالانه باشد، به مرور موجودی این حساب به پایان خواهد رسید. آب های زیرزمینی هم دقیقاً مانند این حساب بانکی هستند.
آب ذخیره‌شده در آبخوان های کشور، موجودی حساب بانکیِ آبی است که برای ما به ارث رسیده، ذخیره تجدیدپذیر هم میزان آبی است که طبیعت هر ساله در حساب ما واریز می کند. در صورتی‌که برداشت ما از ذخایر آب زیرزمینی بیش از میزان تجدیدپذیر باشد، به زودی این آب به پایان خواهد رسید. این اتفاقی است که در بسیاری از استان‌های کشور رخ داده است.
آن طور که مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گزارش داده، بدهی آبی کل ایران تا سال گذشته، ۱۴۸ هزار و ۲۵۱ میلیون مترمکعب است. این میزان بدهی نزدیک به پنج برابر حجم آب دریاچه ارومیه است. البته در حالتی که دریاچه پر باشد! به عبارت دیگر، پنج دریاچه ارومیه به منابع آب زیرزمینی سرزمین ایران و نسل های آینده بدهکار هستیم.
ابربدهکاران آبی
اما کدام استان ها بدهی آبی بیشتری دارند؟ نرخ فرونشست زمین خود می تواند نشانه ای از وضعیت بدهی آبی در مناطق مختلف باشد. با این حال آن طور که مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گزارش داده، استان‌های خراسان رضوی، کرمان، اصفهان، فارس، یزد، قزوین، مرکزی، سمنان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و تهران و همدان و بخش هایی از مناطق شرقی کردستان به ترتیب در لیست ابربدهکاران آبی ایران هستند.
در ادامه این گزارش آمده که هر کدام از این استان ها میزان بدهی آبی شان بیشتر از میزان ذخیره آبی در سدها و منابع زیرزمینی است.
بدهکاری آبی، عامل فرونشست زمین
همچنین این مرکز در گزارش خود آورده که بدهکاری به آب زیرزمینی، عامل اصلی فرونشست زمین است. در واقع با تخلیه شدن آب زیرزمینی از لا به لای دانه های خاک، خاک شروع به تحکیم شدن می کند. در نتیجه سطح زمین شروع به فرونشست می کند.
بنا بر گزارش این مرکز، تمام استان‌های کشور درگیر فرونشست زمین هستند. برای حفظ و پایداری سرزمین باید بدهی خود را جبران کنیم.
پیشروی فرونشست در ایران
در همین زمینه «مهدی زارع» استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی هم در مصاحبه ای که با تجارت نیوز داشته، بیان کرده توسعه در سرزمین های خشک داخل فلات ایران غیرمنطقی است. بیش از ۵۰ درصد جمعیت باید به سمت سواحل بروند.
او همچنین گفته است که بخش مهمی از مساحت درگیر با فرونشست، مناطق مسکونی ایران هستند و اگر با همین روند پیش برویم، شاهد فرونشست گسترده تری در کشور خواهیم بود.
راهکار نهایی: توقف برداشت
هرچه جلوتر می رویم داده ها و آمارها خبر از وضعیت فوق بحرانی آبی کشور می دهند. وضعیتی که بخش بزرگ آن به دلیل سیاست های غلط حکمرانی آب در بخش کشاورزی و صنایع پرآب بر است. با این وجود به گفته بیشتر کارشناسان حوزه آب و هواشناسی تنها راه برون رفت از این وضعیت بغرنج توقف برداشت از منابع آب های زیرزمینی است. یعنی باید بخش کشاورزی تعطیل و به واردات محصولات کشاورزی به جای تولید روی آورد و هم صنایع پرآب حذف و یا از مناطق خشک به کنار دریا منتقل شوند.
در واقع توقف برداشت از آب خوان ها در همه حوزه ها ضرورتی است که نباید متولیان حکمرانی آب نسبت به آن تعلل داشته باشند و تا دیر نشده تدبیری اساسی در این زمینه داشته باشند. /
* برگرفته از منابع:
- پایگاه داده های باز ایران
- سالنامه آماری مرکز آمار ایران
- سایت تجارت نیوز
نظر شما