به گزارش خبرنگار کردپرس، آسیب های اجتماعی در شهرستان قروه روندی صعودی به خود گرفته و هر روز از گوشه و کنار، خبرهای ناگواری از این آسیب ها شنیده می شود؛ از تجاوز گرفته تا اعتیاد و خودکشی و کودک آزاری و طلاق و...، همه و همه در حالی رخ می دهند که مسئولان تنها به برگزاری نشست های بی نتیجه با مصوبه های شعاری اقدام می کنند.
در واقع هر نهاد و ارگانی کم و بیش براساس مجموعه وظایف خود در حوزه آسیب های اجتماعی نقشی دارد. از جمله این نهادها می توان به فرمانداری، بهزیستی، کمیته امداد، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات، مراکز آموزش عالی، شهرداری و... اشاره کرد که در این زمینه حتی بودجه هایی هم دریافت می کنند. بودجه هایی که معلوم نیست به جای هزینه در حوزه آسیب های اجتماعی کجاها و چطور صرف می شود!
قبلاً در همین خبرگزاری پس از اتفاقی که برای «فرید صادقی» نوجوان ۱۴ ساله قروه ای که بر اثر تعرض جنسی عده ای اقدام به خودکشی کرد، افتاد؛ وظایف دو نهاد آموزش و پرورش و اورژانس اجتماعی زیرنظر سازمان بهزیستی، مورد واکاوی و بررسی روانشناختی قرار گرفت و حالا این اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی است که باید وظایف آن در حوزه آسیب های اجتماعی سنجیده و ارزیابی شود.
لزوم سیاست گذاری فرهنگی
در همین زمینه آن طور که نایب دبیر اتحادیه علمی روانشناسی و مشاوره کشور می گوید «نخست باید دانست که آسیب های اجتماعی اعم از نابهنجاری ها و انحرافات اجتماعی یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث آسیب شناسی است. اگرچه مسئله نابهنجاری امری نسبی بوده و از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت هست، اما شواهد نشان می دهد که در سال های اخیر، جامعه ما با افزایش زیانبار آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، با افزایش پرونده های ورودی به دستگاه قضایی، شوراهای حل اختلاف و به تبع آن درگیر کردن برخی از دستگاه های ذیربط روبرو است».
بنا به گفته های «مجید زارعی» از این رو مشخص شدن نسبت دستگاه ها با مسئولیت مقابله با آسیب های اجتماعی و رصد مداوم از سوی دستگاه های مربوط، در کاهش و حذف آسیب های اجتماعی مؤثر است؛ چرا که کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی می تواند تبدیل به یکی از بخش های محوری و اصلی رویکردهای مدیریتی در ایران شود و بی گمان بررسی آن می تواند کمک شایانی به درک ما از نقش سیاست گذاری فرهنگی بکند و بی تردید هدف سیاست گذاری فرهنگی این است که به صورت آگاهانه و با برنامه ریزی صحیح، روش های توسعه فرهنگی اجتماعی جامعه را بررسی و آثار منفی آن را به حداقل رساند، تا با شناسایی نیازها و روش های سیاست گذاری فرهنگی، امکان کاهش دادن آسیب های اجتماعی به صورت عملیاتی فراهم شود».
او سخنان کلیشه ای و برگزاری نشست های بی نتیجه را راهکار مناسبی برای کاهش آسیب های اجتماعی ندانست. «ما باید بدانیم کاهش آسیب‌های اجتماعی با سخنان کلیشه‌ای و برگزاری جلسات صوری و تبلیغاتی بی فرجام و بدون ضمانت اجرایی مصوبات به هیچ نقطه ای درخشانی ختم نمی شود و بی شک یگانه رسالت آن است که تمامی دستگاه ها، نقش و وظایف خود را به درستی بشناسند و در عمل به آن وفادار و متعهد بمانند و در کنار هم، در راستای رفع آسیب‌های اجتماعی فراوان بکوشند، چرا که تعامل بین ادارات در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی بسیار مهم است و باید در این راستا برنامه ریزی دقیقی صورت بگیرد».
توجه به مسئولیت همگانی
«زارعی» سپس از مسئولیت همگانی در حوزه آسیب های اجتماعی گفت. «از آنجا که آسیب‌های اجتماعی چند بخشی است به عزم همگانی و جدی نیاز دارد، ما نمی توانیم صرفاً چند دستگاه فرهنگی یا اجتماعی را در رابطه با آسیب های اجتماعی مسئول بدانیم. چرا که تمامی دستگاه ها اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این رابطه مسئول و تأثیرگذار هستند و کاهش آسیب های اجتماعی و کنترل معضلات و تبعات آن نیازمند هم افزایی و همراهی همه دستگاه ها اعم از دولتی و غیردولتی در کنار خیرین و تشکل های مردمی است. لذا برای کاهش این آسیب ها هم افزایی دستگاه ها ضروری بوده؛ در این بین گسترش فرهنگ و ایجاد بستر مناسب فرهنگی قبل از هر اقدام از اهمیت ویژه ای برخوردار است».
مشخص بودن وظایف هر ارگانی در حوزه آسیب های اجتماعی دیگر موردی بود که این روانشناس به آن پرداخت. «البته باید بدانیم همه دستگاه های اجرایی و خدماتی در پیشگیری از آسیب های اجتماعی وظیفه و تکلیف قانونی دارند و مسئولیت اصلی پیگیری حاکمیتی این موضوع که یکی از اولویت های دولت ها و همچنین شورای اجتماعی کشور است، بر عهده استانداری ها و فرمانداری هاست و سندی که در این زمینه ارائه می شود باید با محوریت فرمانداری و دبیرخانه پیشگیری از آسیب های اجتماعی شهرستان ها به دقت پیگیری و اجرایی شود و پیشگیری از آسیب های اجتماعی باید به عنوان یک اولویت بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی ویژه و اورژانسی در دستور کار و رئوس برنامه های اولویت دار استانداران و فرمانداران قرار بگیرد و نتایج اقدامات پیشگیرانه و سازنده آن در کف اجتماع برای مردم جاری و ساری شده و ملموس باشد».
اهمیت نقش شورای فرهنگ عمومی
«مجید زارعی» با اشاره به نقش شورای فرهنگ عمومی در این زمینه به وظیفه نهادهای فرهنگی و هنری اشاره کرد. «موضوع مهمتر این است که شورای فرهنگ عمومی و فعالیت های فرهنگی و هنری نقش کلیدی در کاهش چشمگیر آسیب های اجتماعی دارد و می تواند با مصوبات مناسب موجب پیشبرد امور فرهنگی شود؛ ما باید به واقع بدانیم تلاش در پیشبرد صحیح و درست طرح ها و برنامه های اجتماعی در صورتی نتیجه بخش و اثرگذار خواهد بود که در بستر مناسبی از فرهنگ درست و صحیح رشد یافته و در کنار برنامه ریزی علمی و مدون قرار گیرد؛ در این بین نقش دستگاه های اجرایی همچون فرهنگ و ارشاد اسلامی در بسترسازی و اثر بخشی طرح ها و برنامه های اجتماع محور نقشی بنیادی و اساسی خواهد بود».
مطابق اظهارات او «زبان و گفتمان فرهنگی و هنری در کاهش مشکلات اجتماعی نقش دو چندانی دارد؛ قدرت زبان فرهنگ و هنر در عرصه های اجتماعی مهم است و ما هیچگاه نباید فراموش کنیم که اگر می خواهیم با جامعه صحبت کنیم باید با زبان و گفتمان ویژه هنری توسط هنرمندان ورود نماییم و بدانیم و برای یکبار هم شده بپذیریم که بی تردید حضور هنرمندان و حمایت ویژه دستگاه های فرهنگی از هنرمندان راستین در عرصه های اجتماعی می تواند به افزایش نشاط اجتماعی و کاهش آسیب های فرهنگی و اجتماعی این خاک یاری رسانند و بذر امید بیافرینند».
نایب دبیر اتحادیه علمی روانشناسی و مشاوره کشور معتقد است که «آسیب های اجتماعی، پدیده های واقعی، متغیر، قانونمند و قابل کنترل و پیشگیری اند که با توجه به کنترل پذیری آن ها، شناخت علمی آسیب های اجتماعی در هر جامعه، کاربرد ایده ها و یافته های علمی تولید شده در برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت برای کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی ضروری و پر اهمیت است و کم توجهی و بی توجهی نسبت به معضل آسیب های اجتماعی، زمینه ساز تشدید آسیب های اجتماعی می شود و به مرور مردم و شهروندان را به سمت قانون گریزی و قانون شکنی و هرج و مرج می برد».
ضرروت پرورش جامعه فرهنگ پذیر
به گفته «مجید زارعی» برای رفع بسیاری از نابهنجاریهای فرهنگی و اجتماعی باید جامعه ای فرهنگ پذیر و دانش پذیر داشته باشیم و ایجاد برنامه و هدف های باشکوه در این راستا می تواند در حل بسیاری از مشکلات جامعه به ما کمک کند.
اثربخشی فعالیت گروه های هنری همانند هنرمندان و نویسندگان و... در حوزه آسیب های اجتماعی از دیگر نکاتی بود که این روانشناس به آن اشاره داشت. «بی تردید هنرمندان می توانند با خلق آثار هنری ماندگار و باشکوه در حوزه های مختلف نویسندگی، شعر، کتاب، مجله، روزنامه، هنرهای تجسمی، جشنواره و نمایشگاه، عکاسی، فیلم، موشن گرافی، نمایش و اجرای تئاتر و... نقش به سزایی در کاهش آسیب های اجتماعی از خود به یادگار بگذارند و بسیار هدفمند و کارشناسانه در راستای آگاه سازی و روشنگری مردم در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی نقش آفرینی داشته باشند».
غفلت از پتانسیل فرهنگ و هنر در قروه
«مجید زارعی» در ادامه گریزی داشت به روند صعودی آسیب های اجتماعی در شهرستان قروه و تأکید کرد که توجه به حوزه فرهنگ و هنر می تواند در کاهش این معضلات مؤثر باشد. «باید بدانیم شهر قروه به دلیل شرایط چند فرهنگی با برکت و عظیم خود و شخصیت های فرهیخته، عالم و فرزانه فراوان، ظرفیت‌ها و قابلیت های بسیاری در عرصه های فرهنگی و اجتماعی دارد که توجه به این ظرفیت ها و تلاش برای به کارگیری و حمایت از آن ها در اهداف مهم برنامه توسعه شهرستان و استان سبب سرازیر شدن دستاوردهای فرهنگی ـ اجتماعی ماندگار در راستای کاهش آسیب های اجتماعی برای قروه و مردم می شود».
او با اشاره به وجود هنرمندان توانا و دغدغه مند که در زمینه "تفکر خلاقانه" راهکار اجرایی دارند، از نقش این هنرمندان گفت. «چنین هنرمندانی به واقع سرمایه انسانی موهبتی هستند که در اختیار ما قرار دارد و این مدیران و مسئولان صاحب جایگاه و توان اجرایی اند که باید این سرمایه های انسانی و هنری را ببینند و غفلت نورزند و از آنان به شیوه های مناسب بهره برداری فکری و هم اندیشانه نمایند و قدردان وجود این هنرمندان صاحب تفکر، به عنوان سرمایه فکری و نیروی انسانی کارا در بدنه فعالیتی و اجرایی باشند و با ندانم کاری تیشه به ریشه آنان نزنند و آنان را نخشکانند».
کمک فرهنگ و هنر به جامعه انسانی
آن طور که این روانشناس می گوید «باید برای یک بار هم شده این مهم را بدانیم و بپذیریم که تعامل هنرمندان و مدیران فرهنگی، هنری و اجتماعی با عنایت به شرایط و اقتضائات روز جامعه، عامل پیش برنده در این مورد است که باید در این زمینه نشست ها و هم افزاییهای مداوم و باشکوهی ایجاد و با تلاش برای توسعه و تقویت زیرساخت های فرهنگی کمک کنیم تا این تعامل و هم افزایی، خروجی و دستاورد مطلوبی برای همگان با هدف کاهش آسیب های اجتماعی داشته باشد».
به گفته «مجید زارعی» از آن جا که مباحث فرهنگی چون تار و پودهای فرش در هم تنیده هستند و بر یکدیگر تأثیر متقابلی دارند، باید فرهنگ و هنر را در خدمت به جامعه و به ویژه در خدمت به کاهش آسیب های اجتماعی قرار داد. این موضوع مستلزم تعیین راهبردهای کلان از یک سو و اولویت گذاری از سوی دیگر است تا امکانات موجود در این باره و ظرفیت ها در خدمت تحقق اهداف مورد توجه قرار گیرد.
اهمیت نقش و جایگاه فرهنگ و هنر در کمک به جامعه انسانی یکی از مسایلی بود که نایب دبیر اتحادیه علمی روانشناسی و مشاوره کشور نسبت به آن تأکید داشت. «در واقع فرهنگ، اساس و زیربنای توسعه پایدار برای تداوم حیات بشری در جامعه است، هر قدر به امور فرهنگی و توسعه و تقویت آن اهمیت بدهیم، به رشد و تعالی جامعه انسانی کمک کرده ایم. به این دلیل فرهنگ سازی برای حل مشکلات جامعه به خصوص در عرصه مهم آسیب های اجتماعی تا این میزان حائز اهمیت است که این مهم در سایه اطلاع رسانی و فعالیت های رسانه ای از یک سو و آموزش از سوی دیگر محقق می شود».
«مجید زارعی» ضمن بیان اینکه «اگر فرهنگ در جامعه خوب رخنه کرده باشد و ما کارگزاران توانسته باشیم آن را به نحو شایسته در جامعه القاء کنیم، روان همه سالم و تندرست خواهد شد و این خود باعث کاهش آسیب های اجتماعی می شود» یادآور شد که «باید این واقعیت اساسی و زیبا را بپذیریم که هنر و فعالیت های هنری ژرف و فراگیر، موجب کاهش آسیب های اجتماعی می شود و این گزاره را بارها (آسیب شناسان، روانشناسان و جامعه شناسان و اصحاب راستین هنر) مورد تأکید قرار داده اند؛ اما واقعیت آن است که هنر و عوامل مرتبط با آن در دسترس گروه های اجتماعی آسیب پذیر نیست و مواجهه گروه های آسیب پذیر در طبقات پایین، کم درآمد و فرودست با هنر بسیار محدود است؛ با این حال، آنان که امیدشان به آینده هست معتقدند اگر مردمان آسیب پذیر، طبقات پایین و حاشیه نشین جامعه به هنر دسترسی داشته باشند، می توانند خلاقانه تر به بازاندیشی در زندگی پرفراز و فرود خود بپردازند؛ قادر خواهند بود به جای مواجهه خشن و تلافی جویانه با جامعه، که گاه آنان را به سوی بزهکاری می کشاند، راهی دیگر بیابند و چاره ای دیگر بیاندیشند».
مسایل فرهنگی جدا از مسایل اجتماعی نیست
این روانشناس سپس خواستار یکی کردن مسایل فرهنگی با مسایل اجتماعی شد. «اینجاست که باید هنر و دستگاه های متولی (به ویژه وزارت فرهنگ) به وسیله هنر و خلق آثار هنری و حمایت و پشتیبانی از هنر و هنرمند، نه رها کردن و منزوی کردن آنان، به میان مـردم رود و هنر را با مردم زمانه خود معنا و مفهوم ببخشد؛ که شوربختانه گاه پرداختن به آسیب های اجتماعی در دستور کار سازمان های فرهنگی نیست. این اشتباه ناشی از جدا کردن «مسائل فرهنگی» از «مسائل اجتماعی» است و گاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر سازمان هایی که فعالیت آن «فرهنگی» تعریف شده، از پرداختن به مسائل «اجتماعی» دوری می کنند».
به نظر «مجید زارعی» برای اغلب سازمان های فرهنگی، فعالیت فرهنگی به سطحی از فعالیت های «منزه» و دور از چالش های زندگی اجتماعی اشاره دارد. همین رویکرد است که موجب می‌شود فعالیت های فرهنگی و هنری در ارتباط با قشری از مردم قرار گیرد که از چالش های معیشت و آسیب های اجتماعی به دور هستند. همین رویکرد است که فاصله میان رویدادهای هنری و جشنواره فرهنگی را با اقشار آسیب پذیر جامعه بیشتر و بیشتر می کند لذا این رویه نیاز به بازنگری دارد. سازمان های فرهنگی و سیاست های فرهنگی مرتبط با وظایف آن ها باید در پیوند با اقشار آسیب پذیر و تهی دست قرار گیرد. این سازمان ها نمی توانند از پرداختن به مسائل اجتماعی و آسیب های اجتماعی و اقشار تهی دست جامعه طفره بروند.
او بر سرمایه گذاری در حوزه فرهنگ و هنر و اهمیت آن در سالم سازی جامعه تأکید کرد. «دقیقاً اینجاست که باید فاش و آشکار فریاد بزنیم و بدانیم جایگاهی که فرهنگ و هنر دارد بسیار حائز اهمیت است و در این میان هرچه بتوانیم در حوزه فرهنگ و هنر سرمایه گذاری کنیم و برنامه ریزی دقیق و بیشتری داشته باشیم؛ در این صورت مسلماً موفق تر و باشکوه تر جلوه می کنیم و اهمیت انسان بودگی را به انسان های این خاک بیشتر هدیه داده ایم».
راهکارهایی برای تقویت فرهنگ و هنر در جامعه
این روانشناس سپس راهکارهایی را مختص به این زمینه ارائه داد. «ـ بنابراین باید در راستای کاهش آسیب های اجتماعی برنامه ریزی دقیق صورت بگیرد و اقدامات لازم اجرایی شود تا شاهد کاهش آسیب های اجتماعی باشیم؛ همچنین باید آمارهای هر بخش رصد شود که بدانیم اجرای این طرح ها تا چه میزان تأثیرگذار بوده و در کدام حوزه ها اثر بخشی بیشتری داشته است.
ـ حوزه رفتارها و آسیب های اجتماعی باید به عنوان یک کار ستادی و فراقوه ای و با مشارکت تمامی دستگاه ها اعم از دولت، مجلس، قوه قضاییه، وزارت فرهنگ و در مراتب پایین تر استانداران، فرمانداران باید مورد دقت بیشتر مدیران قرار گیرد و نه صرفاً به چشم یک آسیب و تهدید بلکه به چشم فرصتی برای خلق بهتر و بیشتر به آن نگریسته شود.
ـ باید جایگاه دستگاه های فرهنگی در مورد بسیاری از طرح ها و لوایح با ابعاد فرهنگی مشخص شود، که متأسفانه عزم جدی میان دستگاه های اجرایی برای هم افزایی با هم به جهت حل معضلات اجتماعی وجود ندارد و بیشترین اقدامات بر روی کاغذ و در حد طرح مسئله انجام می‌گیرد.
ـ با توجه به گستردگی حوزه فرهنگ (به ویژه در شهر قروه) باید بتوانیم با یک رویکرد فرهنگی و بهره مندی از این ظرفیت عظیم در مدیریت کاهش آسیب های اجتماعی اثرگذار باشیم.
ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر سازمان هایی که فعالیت آن «فرهنگی» تعریف شده، نباید از پرداختن به مسائل «اجتماعی» دوری کنند و نسبت به این مهم بی اهمیت و بی توجه باشند و تاوان این ندانم کاری و اغفال را یک ملـت بدهد.
ـ سازمان های فرهنگی و سیاست های فرهنگی مرتبط با وظایف آن ها باید در پیوند با اقشار آسیب پذیر و تهی دست قرار گیرد. این سازمان ها نمی توانند از پرداختن به مسائل و آسیب های اجتماعی و اقشار تهی دست جامعه طفره بروند.
ـ باید در کمیته کاهش آسیب های اجتماعی، شورای فرهنگ عمومی نحوه و چگونگی تأثیرگذاری دستگاه های عضو را مورد بررسی قرار دهد و متناسب با ظرفیت هر کدام از این دستگاه ها، اقدامات لازم در این حوزه انجام شود.
ـ در مواجهه با آسیب های اجتماعی و ارتقا فرهنگ عمومی با توجه به پیچیدگی آسیب ها و سطوح مختلف و متغیرهای آن، دستگاه های متولی باید با تحلیل و مسئول سازی و متناسب سازی، توجه به موضوعات آموزشی و پیشگیرانه، مداخلات علمی و قانونی به هنگام داشته باشند».
تأثیر فعالیتهای هنری در کاهش آسیب های اجتماعی
از یاد نبریم که اگر به ابزار های هنری که در اختیار حوزه فرهنگ و هنر است و تقویت و حمایت ویژه از انجمن های فرهنگی هنری بیاندیشیم؛ تأثیر فعالیت ها و آثار هنرمندان و نویسندگان در کاهش آسیب های اجتماعی و روشنگری عمومی صد چندان می شود، زیرا می توان گام های بسیار مؤثری در حوزه کارکرد آسیب های اجتماعی با تقویت رشته های متنوع، کاربردی و تخصصی هنر برداشت و در این مسیر نه تنها اداره فرهنگ و ارشاد شهرستان باید ورود بهنگام و سازنده داشته باشد، بلکه تمامی سازمان ها می توانند فعالیت های حوزه کاهش آسیب های اجتماعی خود را در قالب هنر ارائه داده و با همکاری لازم به هم افزایی برای این مهم دست خواهیم یافت.
و سؤال اساسی و بنیادین و پایانی این است که به واقع اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان به عنوان عضوی در شورای فرهنگ عمومی و کمیته کاهش آسیب های جتماعی، این آمادگی را دارد تا ظرفیت ها و قابلیت های فرهنگی و هنری شهرستان را در کمک به رفع و کاهش آسیب های اجتماعی و فرهنگی به خدمت بگیرد و به واقع تاکنون چه کارنامه ای از خود برای همگان با محوریت اهمیت آسیب های اجتماعی و روشنگری در این راستا با هدف کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی برای مردم به یادگار گذاشته و در یک سال اخیر از دستگاه خود به ارمغان آورده است!؟ /
* گزارش و مصاحبه: زیبا امیدی فر
نظر شما