به گزارش خبرنگار کردپرس، آموزش و پرورش؛ نهادی اثرگذار که در هر جامعه ای حرف نخست در هر زمینه ای را می زند چرا که همه انسان ها بعد از خانواده، با این نهاد وارد اجتماع و جامعه می شوند. در این بین سیستم آموزش و پرورش اگر مطابق آنچه وظایف تعیین شده هست، عمل کند نه تنها می تواند در امر آموزش بلکه در حوزه تربیتی یا همان پرورش هم نقش مؤثری داشته باشد. این نهاد باید همه موارد آموزشی که نیاز یک انسان است را بیاموزاند؛ مواردی از قبیل مهارت های زندگی، مهارت های ادراکی و احساسی، نه گفتن و محافظت و مراقبت از خود، شناخت حریم شخصی و مسایل جنسیتی و...

همه این آموزش ها اگر درست و اصولی باشند قطعاً در کاهش آسیب های اجتماعی بسیار اثرگذار خواهد بود. در واقع آموزش درست و پرورش صحیح می تواند هر شخصی را از گزند آسیب ها در جامعه محافظت کرده و در امان بدارد.

آموزش و پرورش و پیشگیری از آسیب ها

در همین زمینه آن طور که نایب دبیر اتحادیه علمی روانشناسی و مشاوره کشور می گوید توجه به آسیب های اجتماعی در کل دنیا حایز اهمیت است. «مسائل و آسیب های اجتماعی ناشی از تحولات سریع جوامع انسانی از موضوعات مهمی است که همواره ذهن روان شناسان، جامعه شناسان، خبرنگاران، اندیشمندان و تمام فعالان اجتماعی را به خود مشغول ساخته و آسیب های اجتماعی در تمامی ادوار و در تمامی جوامع وجود داشته و متأسفانه به دلایل پیدا و پنهان بسیاری، همواره درکشورهای در حال توسعه رشد و نمو خاصی داشته اند».

«مجید زارعی» در مصاحبه با خبرنگار کردپرس به نقش کلیدی آموزش و پرورش در کاهش آسیب های اجتماعی اشاره کرد. «در کشور ایران هم معضل آسیب های اجتماعی به چشم می خورد و در این هیاهـوی اجتماعی، یکی دیگر از نهادهایی که برای حفظ سلامت جامعه و پیشگیری از آسیب های اجتماعی، بعنوان گسترده ترین دستگاه فرهنگی کشور، که به طور مستقیم جمعیتی بزرگ را تحت پوشش قرار داده؛ همانا «آموزش و پرورش» و در زیر مجموعه آن مراکز آموزشی، مدیران و معلمان این نهاد مهم و سرنوشت ساز است».

او پیشگیری از آسیب ها را یکی از مهم ترین وظایف نهاد آموزش و پرورش عنوان کرد. «آموزش و پرورش به عنوان نهاد مهمی که می تواند برای رهایی از آسیب های اجتماعی، به صورت ویژه ایفای نقش نماید و رسالت خطیری در سطوح مختلف "پیشگیری" به صورت یک فرایند "کوتاه مدت، میان مدت، بلندمدت" به انجام و نهایتاً به فرجامی نیکو رساند».

از نظر این روانشناس «دانش آموزان سرمایه ملی و اجتماعی جامعه هستند که به دلیل ویژگی های خاص خود، همچون فقدان توانایی ها و مهارت های زندگی و اجتماعی لازم برای مواجهه صحیح و پویا با محیط اجتماعی خود و همچنین وابستگی شان به بزرگسالان و مراقبان خودشان در رفع نیازها و طی کردن مراحل رشد و تکامل، بیشتر از سایر گروه ها در معرض آسیب پذیری قرار دارند؛ درهمین راستا برای برنامه ریزی علمی و مبتنی بر واقعیات جامعه لازم است باتوجه به امکانات دولت، وزارت آموزش و پرورش و ظرفیت اجتماعی موجود، آسیب های اجتماعی دانش آموزان را اولویت بندی نموده و به تدریج به برنامه ریزی برای کنترل آن ها پرداخت».

به گفته «زارعی» طرح مسأله آسیب‌ و ضرورت پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزان، توسط نهاد آموزش و پرورش امری اجتناب‌ناپذیر، علمی، عقلانی، منطقی و آینده نگر است و مجموعه فرهنگی کشور اعم از مدیران، کارشناسان، معلمان، مشاوران و مربیان و... در سهم و توان جایگاهی خود، نمی‌توانند نسبت به این موضوع بی‌تفاوت و بی توجه باشند.

جامعه سالم با آموزش درست

 نایب دبیر اتحادیه علمی روانشناسی کشور آموزش و پرورش را یکی از نهادهای مهم برای پیشگیری از هرگونه آسیب در جامعه می داند. «آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی مهم وظیفه دارد دانش آموزان را در برابر رفتارهای پرخطر و ناسالم اجتماعی مصون نگاه داشته و تمهیدات لازم و مفید را برای بالا بردن آگاهی و دانش اجتماعی دانش آموزان، با انجام طرح ها و برنامه های تدوین شده پیشگیرانه فراهم آورد و برای داشتن جامعه ای سالم گام های کوچک و بزرگ، مهم و طلایی بردارد».

آن طور که «مجید زارعی» می گوید «نهاد آموزش و پرورش باید بتواند، با بهره گیری از  ظرفیت ها و سرمایه های موجود خود، از ساعاتی که دانش آموزان در مدرسه حضور دارند، نهایت استفاده را ببرد و برای پیشگیری از آسیب های موجود در میان دانش آموزان چاره اندیشی و برنامه ریزی عملیاتی و کارشناسی شده با همکاری سایر دستگاه های مرتبط به انجام رساند».

ضرورت توجه به امر آسیب های اجتماعی و پیشگیری از آن با نگاه علمی و پژوهشی از دیگر موارد مهمی است که این کارشناس روانشناسی آن را مهم می داند. «ضرورت فراوانی وجود دارد که به امر آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از آن با نگاهی علمی - پژوهشی، پیشگیرانه، واقع بینانه و تخصصی مورد توجه ژرف و عمیق قرار گیرد؛ چرا که آسیب های اجتماعی، مختص به زمان حال و جامعه ما نیست، بلکه سابقه ای طولانی را از پس خود یدک می کشد؛ که اگر چنین ناهنجاری هایی که زمینه بروز پیدا می کند مهار نشود، در پی خود عواقب ناخوشایندی و غیرقابل جبرانی را برای دانش آموزان و تمام مردم جامعه به ارمغان می آورد».

آموزش و پرورش و اجتماعی کردن دانش آموز

«زارعی» همچنین اجتماعی کردن دانش آموزان را از دیگر وظایف اساسی آموزش و پرورش خواند. «آموزش و پرورش به عنوان یکی از نهادهای اجتماعی در رابطه با پیشگیری از آسیب های اجتماعی، وظیفه اجتماعی کردن دانش آموزان را به عهده دارد.  به همین دلیل برنامه ریزی برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است».

در واقع «توجه به سطوح مختلف پیشگیری (اطلاع رسانی لازم و کافی، ارائه خدمات آموزشی و پیشگیرانه، مداخله و ارجاع به مشاوره های تخصصی، قادرسازی و بازتوانی)، شناسایی به موقع دانش آموزان در معرض آسیب و آسیب های اجتماعی و انجام مداخله های سریع در قبل و بعد از وقایع، همکاری لازم و کافی در چارچوب استانداردها و قراردادهای بین دستگاهی همچون (شبکه بهداشت و درمان، جمعیت هلال احمر، سازمان ورزش و جوانان، سازمان فنی و حرفه ای، انجمن های تخصصی مردم نهاد، سازمان بهزیستی و به خصوص اورژانس اجتماعی در راستای استفاده از تمام ظرفیت های آموزشی، حمایتی و مداخله ای)، شناسایی مشکلات شایع در میان دانش آموزان و بررسی تخصصی آن در جلسات مدیریتی و هسته های مشاوره، شناسایی نیازهای بنیادین و اساسی دانش آموزان، افزایش آگاهی گروه های هدف نسبت به آسیب های اجتماعی، افزایش کارآیی مدارس در پرورش اجتماعی (توانمندی های اجتماعی) دانش آموزان، ارائه برنامه های پیشگیری با رویکرد منطقه ای و محلی، شناخت عوامل مؤثر در بروز هر یک از آسیب های اجتماعی در میان دانش آموزان، توجه به شرایط (فردی، خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) دانش آموزان و فراهم کردن زمینه مشارکت گروه های هدف در تدوین و اجرای برنامه های پیشگیری از آسیب های اجتماعی تا تحقق نتیجه باید فراوان و هزاران مورد توجه قرار گیرد» از جمله موارد مهمی هستند که «زارعی» از آن ها برای برنامه های پیشگیرانه آسیب های اجتماعی توسط آموزش و پرورش نام برد.

همچنین «توجه جدی به آموزش مهارت های زندگی توسط متخصصان زبده و کاربلد در مدارس از آمادگی تا پایان پیش دانشگاهی، تقویت مهارت های ارتباطی ویژه بین دانش آموزان، والدین و تمامی مجموعه مدرسه، شناخت منابع سودمند و موجود جامعه برای ارائه خدمات مناسب به دانش آموزان و والدین و معرفی آنان به گروه های هدف و برقراری ارتباط با این منابع، انتخاب روش های متناسب با روز و زمانه برای ارائه برنامه های پیشگیری، فراهم ساختن زمینه بازگشت دانش آموزان دارای مشکل به مدرسه باهدف بازتوانی و قادرسازی، تقویت کانون ها و تشکل های دانش آموزی با تشویق و حمایت ویژه باهدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی، گسترش و حمایت ویژه و الزامی از برنامه های (ورزشی، هنری و تفریحی) با هدف ارتقای نشاط و شادی و شناسایی استعدادها در راستای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در میان دانش آموزان، پررنگ نمودن جایگاه و اهمیت خدمات مشاوره و نقش مشاور در مدسه با بکارگیری متخصص مشاوره و روان شناس حاذق و توانمند در تمام مقاطع تحصیلی با ایجاد پرونده های تخصصی ارزیابی سلامت روان دانش آموزان در طول تحصیلشان، حساس سازی مسئولان ذی ربط در زمینه توجه به اهمیت و نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از آسیب های اجتماعی از طریق رسانه و تبلیغات، تهیه گزارش های مختلف تحصیلی (کمی، کیفی وتلفیقی)، نشست مرتب با رویکرد (طرح و حل مساله در زمان طلایی و حیاتی) با مدیران اجرایی و مسئولان کمیته های تخصصی بررسی آسیب های اجتماعی، تقویت وگسترش برنامه های (فوق برنامه) با هدف تقویت مهارت های اجتماعی در دانش آموزان در طول سال تحصیلی با پیش آزمون و پس آزمون فاش و مشخص، آموزش هنجارها و ارزش های اجتماعی جامعه به دانش آموزان با هدف تربیت افراد باشکوه، مسئول و سالم و... از دیگر برنامه های پیشگیری از آسیب های اجتماعی در آموزش و پرورش است که این روانشناس با اشاره به آن ها امید دارد که این موارد فراوان و هزاران پیش "چشم، ذهن و گوش" نشانده شود تا بتوان با امیـد به برنامه های اجرایی رو به رشد و تحقق اهداف بیشتر و خاص تر در این مسیر پرفراز و فرود گـام برداشته شود؛ چرا که مدرسه تنها محل یادگیری خواندن و نوشتن نیست.

آسیب های پنهان و آشکار

باید دانست به فراخور زمینه هایی که در حال حاضر در جامعه وجود دارد، آسیب های اجتماعی در میان دانش آموزان به دو صورت «آسیب های آشکار و پنهان» نمود پیدا می کند که آسیب های آشکار همان طور که از نام آن پیداست روشن و مشخص در معرض دید است اما آسیب های اجتماعی پنهان که بیشتر ناظر بر آسیب هایی است که هرچند به ظاهر نمود خاصی نداشته و برای مسئولان و سیاست گذاران حساسیت زا نیست اما تأثیرات آن در بلند مدت قابل ملاحظه خواهد بود. لذا یکی از نهادهایی که برای حفظ سلامت جامعه می تواند ایفای نقش کند آموزش و پرورش و در زیر مجموعه آن مراکز آموزشی، معلمان و مدیران است که اگر تربیت مورد نظر سیستم آموزشی را تا حدودی درونی کرده و هنگام ورود به جامعه از دانش و مهارت های آموخته شده بتواند بهره ببرند می تواند در کاهش بروز آسیب های اجتماعی تا حدی پیشگیری به عمل آورد. در واقع دانش اموزان سرمایه های ملی جامعه هستند و مدرسه به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای آموزش و پرورش وظیفه دارد با تمهیدات لازم و مفید، با بالا بردن آگاهی دانش آموزان، آنان را در برابر رفتارهای پرخطر و ناسالم اجتماعی مصون نگاه دارد. /

* گزارش: زیبا امیدی فر