خبرگزاری کردپرس _

نانه ی یه وینه و ده سێ ئاردینێ

نانه – نانه ی = نان – نانِ

یه وه – یه وینه = جو – جَوین

ده س – ده سێ­ = دست – دست ها

ئاردینێ = آغشته به آردِ (گندم )

(نانِ جوین و بر دست ها آرد ِگندم )

نان و انواع آن

قدمت نان به عنوان یکی از اولین غذاهای مورد استفادۀ انسان شاید به درازنای زمان زیستنش بر زمین باشد یعنی وقتی که توانست دانۀ غلات را با آب درآمیزد و خمیر به دست آمده را حرارت دهد و به نان تبدیل کند.

در طول زمان تهیۀ نان از نظر نوع غله و انواع نان دچار تغییر و تحول بسیار شده است. آردِگندم و «جو» از مایه های اصلی تهیه نان بوده اند که از یکی نان سفید و از دیگری نان تیره درست می شد. در گذشته تهیۀ نان سفید از گندم برای همه مقدور نبوده و به ناچار اقشار کم درآمد به جای گندم جو را در آسیاب به آرد تبدیل می کردند و از آن نان جو که ظاهری تیره رنگ داشت و ضخیم بود درست می کردند. از اوایل قرن بیستم به بعد بود که با پیشرفت صنایع غذایی و آزمایشات علمی مشخص گردید که نان های تیره از نظر غذایی غنی تر از نان سفید گندم هستند و نگرش را در این مورد تغییر داد.

اما در زمان گذشته با کمترین تردید می توان گفت که نان مرغوب و مورد پسند نانِ تهیه شده از آرد سفید (آردگندم ) بود تا جائیکه لفظ«آرد» بیشتر در مورد گندم آسیاب شده به کار می رفت و از «جو» بیشتر برای خوراک حیوانات استفاده می کردند مگر در موارد کمبود گندم و عدم امکان تهیۀ آن توسط اقشار ضعیف جامعه از این رو نان تهیه شده از «جو» نامرغوب و به نحوی بَدَلی (تقلبی) محسوب می شد به عبارت دیگر جو اگر چه در ظاهر به عنوان جانشین گندم قلمداد می شد اما در واقع چنین نبود.

روایت ظاهری ضرب المثل

صورت ظاهر این ضرب المثل راوی حالت شخصی است که دستانش در ظاهر آغشته به آرد سفید گندم است اما نانی را که عرضه می کند نان نامرغوب و جوین است. یعنی به نحوی تظاهر می کند و آن گونه که نشان می دهد نیست. به گفتۀ سعدی؛ به لطف و سخن گرم رو مرد بود / ولی دیگ دانش عجب سرد بود

اشارۀ عمیقِ پنهان در ضرب المثل

جهت گیری اخلاقی و اجتماعی این ضرب المثل بر آمده از درکِ عمیق و تحلیل دقیقِ ساکنان دیار هورامان اگرچه چندان دشوار یاب نیست اما براستی یک دشوارۀ جاری در جامعه را نشانه گرفته است یعنی ظاهر سازی و دو رویی. در حقیقت پرده از مشکلی بر می دارد که آثار ویرانگرش چونان یک رذیلت بر پیکر اخلاق آشکار است و پی آمد های ناگوارش در کاهش اعتماد اجتماعی پیداست. رواج گندم نمایی و جو فروشی در هر جامعه ای به معنی فاصله گرفتن «بود» و «نمود» از یکدیگراست و نشان می دهد که در این جامعه بطور مرتب میان آنچه در زیر پوست (قلب) می گذرد با آنچه در ظاهر (قالب ) نشان داده می شود و جاری است تفاوتی آشکار چونان تفاوت نانِ «جو» و نانِ «گندم» وجود دارد.

شوربختانه اگر در جامعه ای زبان گندمین به سهولت و بدون هیچ مانعی برای ارائۀ نان جوین به کار رود، به علت گرمی بازار ظاهر و ظاهرسازان رفته رفته واقعیت ها از دسترس خارج می شوند و راه بر تحلیل ها و چاره جویی ها بسته خواهدشد. در چنین جامعه ای هیچکس به دیگری اعتماد ندارد و رفته رفته افراد از یکدیگر می ترسند. این گونه جوامع را می توان به درختی تشبیه کرد که اگرچه ظاهری آراسته با شاخ و برگ دارد اما در شیارهای ریشه و ساقه اش موریانه ها مشغول فرسایشند.

تصویر پروین اعتصامی

پروین اعتصامی در ابیاتی از قطعۀ زیبای«صاعقۀ ما، ستم اغنیاست» نسبت به چنین جامعه ای هشدار می دهد و می گوید؛

برزگری پند به فرزند داد / کای پسر، این پیشه پس از من تراست

راستی آموز، بسی جو فروش / هست در این کوی، که گندم نماست

او در بیتی دیگر از خصلت خود پسندی و نظر خود را درست دانستنِ گندم نمایان جو فروش پرده بر می دارد؛ دیگر ای گندم نمای جو فروش / با ردای عُجب، عیب خود مَپوش

فتوای حافظ

اما خواجۀ رمز و راز، حافظ شیراز در مورد گندم نمایان جو فروش عصر خویش که به واسطۀ سخت گیری های متعصبانۀ امیر مبارز الدین بازاری گرم داشتند، پا را فرا تر می نهد و اعلام می کند که این ظاهر سازان دو چهره اگرچه در کسوت رهبران دینی و واعظان منابر هم قرار گرفته اند، هرچند خود به آسانی نمی پذیرند اما چون ریاکارند، به فتوای من مسلمان نیستند؛

گرچـه بـر واعـظ شـهر ایـن سـخن آسـان نشـود / تــا ریــا وَرزَد و سالــــــوس مســلمان نشــود

درود بر هورامانیان که از دیر باز در مورد، نانه ی یه وینه و ده سێ ئاردینێ هشدار دادند.